پرخوری از کجا می​آید؟

تازه اگر کسی هم بخواهد به چنین فردی یادآوری کند پرخوری سلامتش را به خطر می‌اندازد، باز هم محکوم خواهد شد که «سلامتی من فقط به خودم مربوط است؛ دوست دارم از زندگی لذت ببرم.» هیچ یک از این پاسخ‌ها منطقی نیست، اما خیلی‌ها همین‌طور صحبت می‌کنند و همین بهانه‌ها را می‌آورند. کم نیستند کسانی که تا می‌توانند غذا می‌خورند و فکر می‌کنند این کارشان ضرری ندارد و اگر هم به فرض، مشکلی داشته باشد فقط گریبان‌گیر خودشان خواهد شد. پس به خودشان حق می‌دهند هرطور و هرقدر که دوست داشته باشند، غذا بخورند.

ولی آنها نمی‌دانند یا شاید هم خیلی به این موضوع توجه نمی‌کنند که پرخوری فقط زندگی شخصی فرد را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد و می‌تواند تاثیراتی منفی بر کل جامعه بگذارد. باور کنید این حرف شوخی نیست و متخصصان چنین می‌گویند. آنها عقیده دارند پرخوری و چاقی افراد در جوامع مختلف می‌تواند هزینه‌های اجتماعی را افزایش دهد و به بروز افسردگی در جامعه منجر شود. به همین دلیل هم آنهایی که بدون فکر، در خوردن غذا افراط می‌کنند باید به این بخش قضیه هم توجه داشته باشند.

پرخوری و بی‌تحرکی مساوی است با چاقی مفرط

براساس تعریفی که سازمان بهداشت جهانی ارائه می‌دهد چاقی یا اضافه وزن به تجمع بیش از حد یا غیرطبیعی چربی در بدن فرد گفته می‌شود و این شرایط احتمال بروز بیماری‌ها را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین اگر شما هم می‌خواهید بدانید چاق هستید یا اضافه وزن دارید، همین الان شاخص توده بدنی‌تان را حساب کنید. برای حساب کردن این عدد باید وزن‌تان را برحسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد برحسب متر کنید و عدد به دست آمده همان شاخص توده بدنی (BMI) خواهد بود. اگر این مقدار 30 یا بیشتر از آن باشد، مشخص می‌شود فرد چاق است و در صورتی که بین 25 تا 30 باشد نشانه اضافه وزن خواهد بود.

البته اگر اضافه وزن دارید، خیلی نباید خوشحال شوید چون چاقی و اضافه وزن هر دو می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های مختلفی مانند دیابت، مشکلات قلبی- عروقی و برخی از انواع سرطان‌ها را افزایش دهد. اما اگر می‌پرسید دلیل روند افزایش وزن در جوامع مختلف چیست، باید بدانید رژیم غذایی نامناسب، پرخوری و بی‌تحرکی علل اصلی افزایش چاقی است و مسلماً با در پیش گرفتن شیوه صحیح زندگی می‌توان احتمال روبه‌رو شدن با این مشکلات را به میزان چشمگیری کاهش داد.

چاقی مشکلی جهانی است

براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، از سال 1980 تا کنون آمار چاقی در سراسر جهان دو برابر شده است. نکته قابل تامل دیگری که در این زمینه وجود دارد، تعداد کودکانی است که دچار این مشکل هستند. سال 2011 بیش از 40 میلیون کودک کوچک‌تر از پنج سال، اضافه وزن داشتند که این رقم می‌تواند زنگ خطری باشد برای مسئولان حوزه بهداشت در جوامع مختلف، زیرا کودکان چاق، بزرگسالان چاق آینده هستند و بزرگسالان چاق هم می‌توانند مشکلات اجتماع را افزایش دهند.

پرخوری از کجا می‌آید؟

نمی‌شود ‌ چند بشقاب غذا خورد و بعد بدون هیچ دلیلی فقط گفت این پرخوری عصبی است. درست است که پرخوری عصبی هم یکی از انواع پرخوری‌هاست، اما کسانی که عادت کرده‌اند بیشتر از حد نیازشان غذا بخورند دیگر نباید آن را با پرخوری عصبی مرتبط بدانند. آنطور که دکتر میترا زراتی می‌گوید: پرخوری می‌تواند ریشه در فرهنگ خانواده‌ هم داشته باشد. به طوری که بعضی‌خانواده‌ها به پرخوری عادت کرده‌اند و همیشه بیشتر از آنچه نیاز دارند، غذا می‌خورند، بدون این‌که هیچ توجهی به احساس سیر شدن داشته باشند.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌وگو با جام‌جم خاطرنشان می‌‌کند: این نوع پرخوری معمولاً از همان بدو تولد شکل می‌گیرد و فرد کم‌کم به آن عادت می‌کند.

از طرف دیگر، شاغل بودن افراد هم عاملی است که می‌تواند موجب پرخوری شود. می‌پرسید کار کردن چه ارتباطی به غذا خوردن دارد؟ برای این‌که به پاسخ این پرسش برسید، فقط کافی است یک روز کاری را در نظر بگیرید؛ وعده ناهار که در محل کار صرف می‌شود، معمولاً یا دلخواه‌تان نیست یا اینقدر کار دارید که نمی‌رسید درست و حسابی غذای‌تان را بخورید، برای همین هم طبیعی است هنگام شام جبران کنید و بیش از حد نیاز غذا بخورید. در نتیجه میزان کالری دریافتی هنگام شام بسیار بیشتر از کالری مورد نیاز در طول روز خواهد بود و به گفته این متخصص تغذیه، این روش موجب افزایش کالری دریافتی و چاقی می‌شود.

علاوه بر این، دسته‌جمعی غذا خوردن و تعارف‌هایی که میان همکاران وجود دارد هم باعث می‌شود آنها از غذاهای یکدیگر بچشند و بیشتر غذا بخورند.

نیروی کار جامعه در معرض مشکل چاقی

یک ساندویچ به اضافه سیب‌زمینی سرخ‌کرده و نوشابه چقدر کالری دارد؟ آیا خوردن این مواد برای یکی از وعده‌های غذایی کافی است؟ دکتر زراتی با اشاره به اینکه این غذاها میزان کالری زیادی دارد، یادآور می‌شود: غذاهایی با ظاهر متنوع و طعم‌های متفاوت در رستوران‌ها وجود دارد که افراد را تشویق می‌کند بیشتر از آنها استفاده کنند. بنابراین طبیعی است جوانان و حتی کودکان و افراد میانسال، بیش از گذشته به مصرف این غذاها روی بیاورند. در حالی که مصرف چنین غذاهایی که با انواع پنیر، سس، نوشیدنی‌ و... مصرف می‌شود، می‌تواند کالری یک روز را به طور کامل تامین کند.مشکل دیگری که به این موارد اضافه می‌شود هم این است که افراد معمولاً نمی‌خواهند از نظر مالی ضرر کنند و برای همین تا آخر غذای‌شان را می‌خورند و نمی‌گذارند چیزی باقی بماند؛ حتی وقتی سیر می‌شوند و خیلی گرسنه نیستند. بر همین اساس، می‌توان گفت متاسفانه پرخوری در جامعه روبه افزایش است و این مشکل به خصوص میان جوانان بیشتر مشاهده می‌‌شود. به طوری‌که حالا خیلی‌ها از غذاهایی با حجم کم ولی پرکالری استفاده می‌کنند.

چاقی و افسردگی جامعه

شاید باورش کمی سخت باشد، اما واقعیت دارد؛ چاقی باعث افسردگی می‌شود و در نتیجه هرچه تعداد افراد چاق و درصد چاقی در یک جامعه‌ بیشتر شود، افسردگی هم میان افراد آن جامعه بیش از پیش مشاهده خواهد شد.

به همین دلیل هم متخصصان می‌گویند برای درمان چاقی علاوه بر متخصص تغذیه باید از روان‌شناسان و روانپزشکان هم کمک گرفت.

درآمد و سطح آگاهی خانواده‌ها هم شرط است

انتظار می‌رود همه خانواده‌ها و همه افراد، چنین شرایطی‌ نداشته باشند، اما کدام یک از خانواده‌ها بیشتر پرخوری می‌کنند و کدام گروه کمتر؟ دکتر زراتی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: پرخوری معمولاً به شرایط اقتصادی افراد ارتباطی پیدا نمی‌کند و خانواده‌هایی با درآمد پایین یا بالا ممکن است چنین عادتی داشته باشند. البته نوع غذایی که در خانواده‌های مختلف مصرف می‌شود، تفاوت دارد؛ به طوری که ممکن است خانواده‌های کم‌درآمد بیشتر از مواد نشاسته‌ای استفاده کنند و طبقات پردرآمد مواد پروتئینی ولی هر دو مورد می‌تواند خطرآفرین باشد. به عبارت دیگر، کیفیت غذا در پرخوری چندان مطرح نیست و کمیت آن مهم است.

این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: هرچه سطح تحصیلات خانواده‌ای بالاتر باشد، الگوهای غذایی آنها نیز ممکن است بهتر باشد ولی آگاهی داشتن همیشه و در همه شرایط هم باعث ایجاد عملکرد صحیح نمی‌شود. بنابراین زمانی که فردی آموزش ندیده و با عوارض ناشی از این مشکلات آشنا نیست، نمی‌توان از او انتظار داشت الگوی غذایی صحیحی را انتخاب کند.

به طور‌کلی‌ پرخوری در تمام خانواده‌ها ممکن است وجود داشته باشد ولی با آموزش صحیح می‌توان آن را کاهش داد.

اولین آموزش‌ها در خانواده و مدرسه

همانطور که گفته شد، فردی که آموزش صحیح دیده باشد می‌تواند الگوهای غذایی مناسبی را تعیین کرده و از آنها استفاده کند. بنابراین نقش خانواده و مدرسه در آموزش این نکات بسیار مهم است و نباید نادیده گرفته شود. دکتر زراتی با بیان این مطلب، توضیح می‌دهد: خوب است در مدرسه و بخصوص در دوران ابتدایی و راهنمایی به بچه‌ها و والدین آنها آموزش داده شود تغذیه صحیح چیست و چه موادی و به چه میزان باید در طول روز مصرف شود.

وی می‌افزاید: درصورتی‌که کارشناسان تغذیه بتوانند در مدارس حضور پیدا کنند و این موضوع را با زبان کودکانه به بچه‌ها آموزش دهند، بسیاری از این مشکلات برطرف خواهد شد. علاوه بر این، تبلیغات مثبت در رسانه‌های عمومی نیز می‌تواند برای آموزش صحیح موثر باشد و در مقابل، تبلیغات منفی که پرخوری و تغذیه غلط را رواج می‌دهد ممکن است برعکس عمل کند.

هر پرخوری‌‌ای، پرخوری عصبی نیست

به نظر می‌رسد کسانی که نمی‌توانند از غذاهای خوش آب و رنگ بگذرند و همه چیز را می‌خورند و بعد می‌گویند پرخوری‌شان عصبی است، بیشتر از آن‌که بدانند پرخوری عصبی چیست و چطور عمل می‌کند، می‌دانند ‌ چقدر کم‌تحمل هستند. پرخوری عصبی واقعاً ناشی از مشکلات روحی است و به همین دلیل هم برای درمان آن کمکی از متخصصان تغذیه به تنهایی ساخته نیست و آنها باید همراه با روان‌شناسان و روانپزشکان به فکر روش‌های درمانی باشند. از طرف دیگر، خیلی از کسانی که موقع ناراحتی و عصبانیت پرخوری می‌کنند هم این مشکل را به پرخوری عصبی مربوط می‌دانند ولی این هم با پرخوری عصبی فرق دارد. گاهی افراد هنگامی که نگران هستند، استرس دارند، ذهن‌شان مشغول است یا ناراحتند بیشتر از مواقع عادی غذا می‌خورند که این مشکل معمولاً موقت است. به طوری که وقتی عامل استرس از بین برود، اشتهای آنها هم به شرایط نرمال قبل برمی‌گردد. بنابراین نباید هر پرخوری‌ای را به مشکلات جسمی و روحی ربط داد و بهتر است این کار را به فردی متخصص سپرد. به جای این حرف‌ها هم خوب است کمی بیشتر به فکر تغذیه صحیح باشید و کمی جلوی اشتهای بیش از حد و پرخوری را بگیرید.

نیلوفر اسعدی‌بیگی / جام‌جم