5 مقارنه نجومی جذاب در سال 93

همیشه باید یک سیاره یا سیارک یا دنباله‌دار یک پای ماجرا باشد. وگرنه ستاره‌ها و سحابی‌ها و کهکشان‌ها که جایشان در آسمان نسبت به یکدیگر ثابت است، محال است در بازه زمانی به کوتاهی عمر ما آنقدر در آسمان جابه‌جا شوند که بتوانیم شاهد مقارنه آنها با یکدیگر باشیم.

به عبارت دیگر معمولا این ماه و سیاره‌ها و سیارک‌ها و دنباله‌دارها هستند که ضمن جابه‌جایی‌شان در آسمان شب از دید ما زمینی‌ها از کنار یکدیگر یا از کنار ستاره‌ها می‌گذرند و به این ترتیب برای مدتی گاه به کوتاهی یک شب قرین یکدیگر می‌شوند.

منجم‌ها باور دارند اندازه ظاهری و فاصله زاویه‌ای چیزهایی را که در آسمان می‌بینیم با زاویه‌سنج اندازه می‌گیریم. مثلا درست است که می‌دانیم قطر ماه 3476 کیلومتر است اما وقتی با یک زاویه‌سنج از پایین تا بالای ماه را اندازه می‌گیریم، متوجه می‌شویم ماه حدود نیم درجه از پهنه آسمان را از دید ما پنهان می‌کند. توجه داشته باشید اگر رو به شمال بایستید و دست‌هایتان را باز کنید، دست راستتان رو به مشرق و دست چپتان رو به مغرب خواهد بود.

در این حالت دستتان 180 درجه از آسمان را گویی در خود جای داده است. حالا که می‌دانید با زاویه‌سنج اندازه زاویه‌ای ظاهری ماه نیم درجه اندازه‌گیری می‌شود، می‌توانید متوجه شوید اگر رو به شمال بایستید و دست‌هایتان را از هم باز کنید، از کف دست راست تا کف دست چپتان 360 تا قرص ماه می‌توانید روی آسمان و در یک خط بچینید! حالا در نظر بگیرید یک وجب شما وقتی دستتان را به صورت کشیده رو به آسمان می‌گیرید، می‌تواند حدود 25 درجه از آسمان را بپوشاند. همین‌طور یک مشت بسته شما وقتی دستتان در حالت کشیده نسبت به چشمانتان قرار دارد، حدود 10 درجه در آسمان را می‌پوشاند.

فکر می‌کنم الان مفهوم اندازه‌گیری زاویه‌ها در آسمان را متوجه شده باشید. در نجوم وقتی فاصله زاویه‌ای بین دو جرمی را که در آسمان می‌بینیم کمتر از حدود 4 درجه باشد، می‌گوییم این دو جرم در وضع مقارنه با هم قرار دارند. قدیمی‌ها که به طالع‌بینی اعتقاد داشتند، معتقد بودند هر وقت ماه و سیاره زهره یا ماه و سیاره مشتری در مقارنه با هم باشند و فاصله زاویه‌ای بینشان در آسمان کمتر از 4 درجه باشد، وضع خوبی پیش می‌آید و انجام کارها در این زمان میمون و مبارک است.

آنها طالع این زمان را «سعد» می‌دانستند و نشان خوش‌یمنی بود. نشان یک ستاره در کنار هلال ماه که در پرچم کشورهایی مثل پاکستان و ترکیه و تونس وجود دارد، خبر از همین خوش‌یمنی و طالع سعد مقارنه ماه و زهره را می‌دهد. در مقابل این طالع سعد، طالع نحس هم وجود داشت که برخی مقارنه‌ها را به آن منسوب می‌کردند.

امروزه منجم‌ها دیگر کاری با طالع سعد و نحس در مقارنه‌ها ندارند. ما فقط مقارنه‌ها را زمان مناسبی برای دیدن اجرام زیبای آسمان شب در کنار یکدیگر می‌دانیم تا عظمت و زیبایی آسمان شب را بهتر درک کنیم. حالا بپردازیم به پنج نمونه از جذاب‌ترین مقارنه‌هایی که امسال خواهیم دید:

14 تیر: مقارنه سرس و وستا با جدایی 0.2 درجه

اگر تلسکوپ ندارید نگران نباشید. این مقارنه خاص را می‌توانید با یک دوربین شکاری هم ببینید. سرس(Ceres) ، خرده سیاره‌ای است در کمربند که چهاردهم تیر از دید ما در زمین در کنار وستا (Vesta) که جزو سیارک‌های بزرگ کمربند سیارک‌هاست، دیده می‌شود. قطر سرس 940 کیلومتر و قطر وستا حدود 560 کیلومتر است.

هر چند در آن زمان سرس 351 میلیون کیلومتر و وستا 266 میلیون کیلومتر از ما فاصله دارند، ولی در آسمان با 0.2 درجه و بسیار نزدیک به یکدیگر مثل دو ستاره به نظر خواهند رسید. اگر روزهای قبل و بعد از چهاردهم تیر این دو را زیر نظر بگیرید، خواهید دید در سایر روزها فاصله بیشتری از هم خواهند داشت. برای پیدا کردن این دو سیارک (Asteroid) می‌توانید از نقشه‌های وبگاه www.heavens-above.com استفاده کنید.

27 مرداد: مقارنه سیاره زهره و مشتری و خوشه باز کندوی عسل

خیلی کم پیش می‌آید زهره و مشتری، این دو سیاره درخشان منظومه شمسی، مقارنه بسیار نزدیکی با هم داشته باشند. حالا بیست و هفتم مرداد امسال نه‌تنها این دو در مقارنه‌ای 0.2 درجه‌ای و با چشم غیرمسلح بسیار نزدیک به هم دیده می‌شوند، بلکه حضورشان در نزدیکی خوشه ستاره‌ای باز کندوی عسل (M44)‌ موجب می‌شود حتی با یک دوربین شکاری بتوانیم این دو نگین زیبای آسمان صبحدم بیست‌وهفتم مرداد را در کنار ده‌ها ستاره زیبا رصد کنیم. فراموش نکنید زهره و مشتری پس از خورشید و ماه، درخشان‌ترین اجرامی است که در آسمان شب دیده می‌شود.

12 مهر: مقارنه خرده سیاره سرس و سیاره زحل

یکی بسیار کوچک است و نزدیک‌تر و دیگری بسیار بزرگ است و البته بسیار دورتر. سرس که چهاردهم تیر مقارنه بسیار نزدیکی با سیارک وستا داشت، نزدیک به سه ماه بعد مقارنه بسیار نزدیکی را با غول طوق برگردن منظومه شمسی نمایش می‌دهد. دو دنیای به کلی متفاوت در حالی که سرس در آن زمان حدود 500 میلیون کیلومتر از ما فاصله خواهد داشت و زحل حدود 1490 میلیون کیلومتر. ابعاد سرس تقریبا به اندازه یکی از 62 قمر شناخته‌شده برای زحل است، اما نزدیک‌تر بودنش به زمین موجب می‌شود بخت دیدن آن را با تلسکوپی کوچک و حتی یک دوربین شکاری داشته باشیم.

27 مهر: مقارنه مریخ و دنباله‌دار سایدینگ اسپرینگ

معمولا مقارنه دنباله‌دارها و دیگر اجرام نجومی جذاب و خبرساز است. مریخ به خودی خود آنقدر جذاب است که همواره هزاران تلسکوپ از گوشه و کنار زمین سعی در شناخت راز و رمزهایش دارد. حالا بیست‌وهفتم مهر امسال، ساعتی پس از غروب خورشید در حالی به دیدار مریخ می‌رویم که دنباله‌دار سایدینگ اسپرینگ (C| 2013A1) نیز در فاصله 0.1 درجه‌ای و بسیار چسبیده به مریخ خودنمایی می‌کند. دنباله‌دار سایدینگ اسپرینگ، چهاردهم دی 91 در استرالیا کشف شد و امسال باید منتظر خبرهای جذابی از چگونگی پر نورترشدنش در آسمان شب باشیم. برای رصد این مقارنه جذاب ناچاریم در آسمانی به نسبت تاریک باشیم و از تلسکوپ استفاده کنیم. هر چه تلسکوپ بزرگ‌تر باشد شکوه گیسو و دم دنباله‌دار سایدینگ اسپرینگ را در کنار درخشش نارنجی رنگ مریخ بهتر خواهیم دید.

29 دی: مقارنه 2 سیاره مریخ و نپتون

نپتون، دوردست‌ترین سیاره منظومه شمسی و دیدنش با چشم غیرمسلح محال است. به علاوه با تلسکوپ نیز مثل ستاره‌ای معمولی دیده می‌شود و به همین دلیل است که قرن‌ها از دید اخترشناسان مخفی مانده بود.

سرانجام دو اخترشناس به نام‌های لووریه و گال بودند که سال 1846 از طریق اختلالاتی که در مدار چرخش اورانوس به دور خورشید ایجاد شده بود به طور غیرمستقیم پی ‌به وجود سیاره‌ای ناشناخته در ورای مدار اورانوس بردند. این سیاره بعد از کشف، نپتون نامیده شد که منسوب است به رب‌النوع دریا در اساطیر باستانی.

در حالت معمولی دیدن و پیداکردن نپتون کار ساده‌ای نیست. اما وقتی بدانیم نپتون در بیست‌ونهم دی امسال، ساعتی پس از غروب خورشید در فاصله 0.3 درجه‌ای مریخ در آسمان شب دیده می‌شود، آن وقت کار پیدا کردن نپتون براحتی پیداکردن مریخ در آسمان شب خواهد بود.

کافی است مریخ را در صورت فلکی دلو با چشم غیرمسلح پیدا کنید و بعد با استفاده از نقشه ساده‌ای که می‌توانید از وبگاه www.heavens-above.com دریافت کنید، نپتون را با دوربین دوچشمی 0.3 درجه بالاتر از مریخ رصد کنید.

امیدوارم رصد این مقارنه‌ها بهانه‌ای باشد تا اجرام دشوار آسمان شب را راحت‌تر از قبل پیدا کنید و از دیدنشان لذت ببرید.ضمیمه سیب

کاظم کوکرم - مدرس نجوم رصدی