رساله جهادیه، کهن ترین کتاب چاپی ایران بازنشر شد

به گزارش سایت میراث مکتوب، این رساله هم زمان با درگیری های ایران و روسیه و پس از شکست ایران، به فرمان فتحعلیشاه قاجار (حک 1212 – 1250 ق) فراهم آمده است. درواقع شاه بخشی از عوامل این شکست ها را کوتاهی مردم دانسته و شرکت آن ها را در جنگ خواستار بود و البته دور از انتظار نیست که وی ندانم کاری های خود را در این امر بی تأثیر می دانسته است. بنابراین میرزابزرگ قائم مقام فراهانی مأمورمی شود تا برای جنگ با روسیه از علمای بزرگ آن روزگار فتوا بگیرد بدین مضمون که جنگ با روسیه در حکم جهاد با کفّار و از جمله واجبات برای مسلمانان است. قائم مقام پس از دریافت فتاوی، رسالۀ جهادیه را فراهم آورد. البته رسالۀ جهادیه حاوی متن اصلی فتاوای علما نیست بلکه در خلال مطالبی که قائم مقام نوشته، در موارد لزوم، متن تلخیص شده و یا مختصر ترجمه آن اجازات در متن رسالۀ جهادیه درج شده است.

متن رسالۀ جهادیه بیش تر یک اثر تبلیغی است که برای جلب عموم به جنگ نگاشته شده و لذا جز نخستین چاپ اثر که به سال 1233 ق منتشر شده است، چاپ دیگری هم با فاصله زمانی اندک دارد که یک سال پس از آن در سال 1234 ق منتشر شده است. از میان این دو چاپ، چاپ سال 1234 ق سال ها پیش با مقدّمه جهانگیر قائم مقامی بصورت افست منتشر شد. متأسّفانه چاپِ یاد شده تاریخ انتشار ندارد ولی در برخی منابع، انتشار آن به سال 1356 خ درج شده است.








این چاپ مدّت ها تنها مأخذ پژوهشگران در بررسی چاپ رساله جهادیه بود و اگرچه از چاپ 1233 ق در منابع یاد شده بود امّا عملاً تصویرش در دسترس نبود. خوشبختانه اخیراً چاپ افستی از چاپ 1233 ق منتشر شد و این چاپ را – که کهن ترین چاپ کتاب ایران است - در دسترس پژوهشگران نهاده است.

این چاپ حاوی تقریظی از پروفسور اولریش مارزلف با نام «دیباچه ای بر رساله جهادیه» است که مطالبی عمومی در زمینه بررسی چاپ های کهن را مطرح کرده است. پس از آن، دو مقدّمه از آقایان مجید غلامی جلیسه و محمّدجواد احمدی نیا درج شده است. مقدمه آقای غلامی جلیسه با عنوان: «شروعی برای چاپ فارسی در ایران» مقاله ای است که در چند بخش به بررسی عمدۀ مطالب مرتبط با چاپ کرساله جهادیه پرداخته شده است. ازجمله: تاریخچه چاپ، چاپ کتاب به زبان عربی، چاپ کتاب به فارسی، چاپ کتاب در ایران و نیز بخش هایی مرتبط با رسالۀ جهادیه، نویسنده آن و نیز چگونگی چاپ اثر و مباشران چاپ در آن درج شده است.

مقدّمه سوم کتاب به قلم آقای محمّد جواد احمدی نیا با نام «رساله جهادیه آغازی برای طراحی حروف چاپی در ایران» است که در آن به مباحث فنّی و زیباشناسانه طراحی حروف در چاپ 1233 رساله جهادیه پرداخته شده است. در این مقدّمه ها مطالب اصلی و فنّی مرتبط با رساله جهادیه و بویژه جایگاه آن در میان آثار چاپی دیگر کشورها به شیوه مطلوبی بررسی و مطرح شده است و ضمناً اسناد تصویری جالب توجّهی برای مستندسازی مطالب افزوده شده که ضمناً به جذابیت کتاب می افزاید.
پس از این مقدّمه ها، چاپ افست رساله جهادیه درج شده که هدف اصلی انتشار کتاب بوده است.

این کتاب که بازچاپ نخستین کتاب چاپی ایران به شمار می آید، در شمار مجموعه ای با عنوان «کهنه چاپ های ایرانی و اسلامی؛ نسخه برگردان ها» منتشر شده است و به بازچاپ کتابهای چاپی ارزشمند ایرانی و اسلامی خواهد پرداخت. پیشکش کردن نخستین اثر مجموعه به استاد ایرج افشار اقدامی هوشمندانه در ستایش از خدمتگذاران کتابخوانی در ایران بوده است.