استنباط آیت‌الله جوادی آملی از حدیث امام رضا(ع)

امام علی‌‌بن موسی‌‌الرضا (ع) از لحاظ علمی منزلت بالایی داشت و از بیست و چند سالگی در مدینه به فتوا می‌نشست، آن حضرت در حرم پیامبر(ص) می‌نشست و هرگاه کسی از علمای مدینه در مسأله‌ای در می‌ماند،‌ همگی به امام(ع) اشاره می‌کردند و مسائل خود را از ایشان می‌پرسیدند و امام(ع) هم به آن‌ها پاسخ می‌گفت. امام رضا(ع) در هر شهری از مدینه تا مرو که اقامت می‌کرد، مردم پیش او می‌رفتند و درباره مسایل دینی خود سؤال می‌کردند.

ثامن‌الحجج (ع) پیوسته با قرآن مأنوس بود، آن را به دقت می‌خواند و در آیات آن تدبر می‌کرد و می‌اندیشید که درباره چه چیز و در چه وقت نازل شده است. گفتار، ‌پاسخ و مثال‌های آن حضرت(ع) همه برگرفته از قرآن کریم بود.

ایشان در روایتی می‌فرمایند: «...لا یخلق من الأزمنه و لایغث علی الألسنه لأنه لم یجعل لزمان دون زمان بل جعل دلیل البرهان و حجه علی کل انسان لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید» (ابن بابویه، 1378ق، ج2، ص 130)

حضرت می‌فرمایند: قرآن در زمان‌ها کهنه نمی‌شود و بر زبان‌ها ترک نمی‌گردد، زیرا قرآن برای زمان خاصی نیست بلکه دلیل روشن و حجتی بر همه انسان‌هاست. کتابی که از پیش روی آن و از پشت سرش باطل به سویش نمی‌آید. وحی‌نامه‌ای است از حکیمی ستوده.

آیت‌الله جوادی آملی از مراجع گرانقدر عالم تشیع معتقد است از این حدیث نورانی می‌توان صیانت قرآن کریم از تحریف را استنباط کرد.

ایشان در کتاب «قرآن حکیم از منظر امام رضا(ع)» می‌نویسد: اگر به سبب عدم مقتضای جاودانگی، زوال قرآن شدنی باشد؛ یعنی مشکلات زندگی انسان را نتواند برطرف کند و نیز پاسخگوی شبهات علمی نبوده، از هدایت انسان به مقاصد الهی ناتوان باشد یا به جهت وجود مانع از دوام و پایداری، دچار دسیسه و تحریف و تغییر گردد؛ قرآن ریسمان و دستگیره‌ای ناپایدار است و تمسک به آن ناروا و ناممکن!

اولین و آخرین سوره در ترتیب نزول

«شأن و اسباب نزول» یکی از مباحث مهم در علوم قرآنی است و کمک شایانی در تفسیر آیات می‌کند.

به اعتقاد بسیاری از مفسران، فهم و تفسیر قرآن کریم بدون شناخت سبب نزول آیات، امری ممتنع و غیر ممکن است. همچنین «قرائات» و «سوره‌شناسی» از دیگر علوم قرآنی است که مبحث مهمی در ترجمه و تفسیر به شمار می‌رود.

ثامن الحجج (ع) در این زمینه نیز روایات گهرباری دارند که ناظر به اطلاعات درباره برخی از سوره‌ها و آیات قرآن کریم است.

به عنوان نمونه، ایشان نزول سوره مبارکه انعام را نه به صورت تدریجی بلکه به صورت قطعی و یکپارچه می‌دانند.

در نمونه دیگری، حضرت رضا(ع) به واسطه پدر بزرگوارش به نقل از امام صادق(ع)، اولین و آخرین سوره نازل شده بر رسول خدا(ص) را به ترتیب «سوره علق» و «سوره نصر» می‌داند. (ابن بابویه، 1378ق، ج2، ص6) قطعاً آگاهی از چنین اموری کمک بسیاری به فهم و تفسیر قرآن کریم می‌کند.*

*منبع: مجموعه تفسیری امام رضا(ع)، چاپ اول 1392،‌ انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی و هنری امام رضا(ع)