انتشار اسناد همدان و ولایات ثلاث در دوره مشروطیت

مجموعه حاضر، گزیده‌ای از عرایض مردم همدان به مجلس شورای ملی در طی سال‌های 1327 قمری تا 1334 قمری است که در دو بخش نگاشته شده است.

شکایت از تعدیات حکام و متنفذین محلی، اشرار و اجحافات مالیاتی، اسناد مربوط به سالارالدوله و شاهزادگان تویسرکان و مکاتبات انجمن ولایتی همدان و ملایر گزیده‌ای از مهم‌ترین اسناد این دوره به شمار می‌آیند. در بخش دوم اسناد دوره سوم مجلس به خاطر جنگ جهانی اول، مهاجرت نمایندگان از تهران به قم و تعطیلی مجلس، نسبت به دوره‌های دیگر از حجم کمتری برخوردار است. تلگراف علما و اهالی همدان در باب بی طرفی ایران در جنگ جهانی اول و اعلام آمادگی برای جهاد در مقابل مداخلات قوای بیگانه، تلگراف علما، تجار و کسبه همدان در تقاضای اخراج مسیو کرتهو و تمامی مستخدمین بلژیکی از خاک ایران و ... از مهم‌ترین اسناد این دوره است.

با توجه به قلت اطلاعات تاریخی در خصوص مشروطیت در همدان، ارائه و گردآوری این اسناد، از اهمیت و اعتبار شایانی برخوردار است؛ چرا که این عرایض و شکایات از طبقه مختلف مردم، مشکلات، خواست‌ها و همچنین نحوه تعامل لایه‌های زیرین جامعه با قدرت های محلی و منطقه‌ای را آشکار می‌نمایند؛ هرچند ممکن است محتوای برخی از آنها با نوعی اغراق و یا تحریف همراه باشد.

منظور از ولایات ثلاث در متن کتاب ملایر، تویسرکان و نهاوند می‌باشد و همچنین برخی از اسناد شهر قروه و توابع آن که اکنون از ملحقات استان کردستان است نیز آمده است. همچنین دسته‌بندی اسناد بر حسب دوره‌های قانون گذاری مجلس شورای ملی و تقدم و تأخّر آن برحسب تاریخ قمری انجام گرفته است.

در مقدمه کتاب به مواردی چون:

حکام و متنفذین

مالیات

اشرار

انجمن ولایتی

شورش سالارالدوله

ساختار اداری

اشاره شده است و سپس کتاب در دو بخش عرایض دوره دوم و عرایض دوره سوم مجلس شورای ملی نگاشته شده است.«اسناد همدان و ولایات ثلاث در دوره مشروطیت (ادوار دوم و سوم مجلس شورای ملی)» به کوشش مجید مظفری در سال جاری و در 636 صفحه نگاشته شده است.