تحول فرهنگی در بخش انرژی

همه اینها بر اثر فعالیت‌های تکنولوژیک و صنعتی انسان پس از قرن شانزدهم میلادی روی زمین به جا گذاشته شده‌اند و با توسعه تکنولوژیک و صنعتی کشورها شدت می‌گیرند.

با این حال باعث تعجب نخواهد بود که کمبود منابع تولید انرژی می‌تواند چه فجایعی به ارمغان آورد. منابع تجدیدناپذیر انرژی نظیر نفت، زغال سنگ اورانیوم در سطح زمین بسیار محدود وجود دارند و در درازمدت از بین خواهند رفت. برای تهیه این مواد از ذخایر کربنی کائنات نیز هزینه‌های مالی سرسام‌آور نیاز است. در حال حاضر براساس اطلاعاتی که سازمان فضایی آمریکا منتشر کرده است، قمر سیاره زحل با نام تایتان، دارای ذخایر زیادی گاز طبیعی به صورت مایع است، اما دسترسی تکنیکی برای انتقال این مواد به زمین به هیچ عنوان مقرون به صرفه نیست. لذا به نظر می‌رسد در آینده نزدیک، ساکنان زمین از نظر ذخایر سوخت‌های تجدیدناپذیر با بحران جدی مواجه باشند.

در چنین شرایطی تنها راه مقابله با پیامدهای کاهش ذخایر هیدروکربنی، سرمایه‌گذاری بلندمدت و مستمر در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی نورولتایی، نیروگاه برج خورشیدی، نیروگاه‌های بادی (که از یاتاقان‌ها و پره‌های غول پیکر استفاده می‌کنند) و انرژی امواج دریاست. در حالی که هزینه‌های ساخت تجهیزات حفاری نفتی همراه بالا رفتن هزینه خرید و استفاده از فلزاتی نظیر فولاد، آهن، برنج، مس و تنگستن در جهان افزایش می‌یابند، هزینه‌های تکنولوژی‌های انرژی تجدیدپذیر روز به روز رو به کاهش هستند.

یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز در اتخاذ آن پیشگام شده‌اند، سیاستگذاری عمومی در توسعه انرژی غیرمتمرکز و خرج دلارهای نفتی در طرح‌های بزرگ و بلندپروازانه انرژی تجدیدپذیر است. هم اکنون یکی از گروه‌های بزرگ صنعتی و تجاری ایران با در اختیار داشتن کارگاه‌ها و کارخانجات متعدد، نیروگاه‌های خصوصی و بیش از 35 شرکت تخصصی در زمینه تولید انرژی فعال است و پتانسیل رقابت با شرکت‌های بزرگی نظیر زیمنس آلمان، آلساندو ایتالیا، ژنرال الکتریک آمریکا را دارد، اما متأسفانه توجه سیاستگذاران و مدیران متخصص این شرکت بیشتر به تکنولوژی توربین‌های گازی زیمنس سری 2000 ای است. تکنولوژی این توربین‌های گازی متعلق به دهه 1980 میلادی است.

این توربین‌های گازی در کشورهایی نظیر هندوستان بخش اعظم برق مصرفی را تولید می‌کنند اما همزمان تولیدکننده گازهای آلاینده نظیر اکسیدهای نیتروژن هم هستند. این گازها نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زند، بلکه مسبب کاهش سطح سلامت عمومی از طریق آلوده‌کردن هوا هم هستند. البته هزینه‌های کم گاز طبیعی در ایران در رواج احداث این نیروگاه‌ها بی تأثیر نبوده است. تحول تکنولوژیک در این حوزه نیازمند عزم ملی مسئولان و سیاستگذاران است. البته از دیگر سو، برخی تحولات تکنولوژیک نیازمند بررسی وضع صنعت و تکنولوژی در ایران است. به نظر می‌رسد تحولات تکنولوژیک و رعایت اصول اخلاقی فنی و زیست‌محیطی صرفا به سیاستگذاری مسئولان وابسته نباشد.

تحولات تکنولوژیک ارتباط پیچیده‌ای با مقوله فرهنگ در جامعه دارد. در پژوهشی میدانی از فعالیت فولادفروشان و فولادکاران در تهران که شامل فروشندگان ورق و تسمه‌های فولادی، متخصصان عملیات حرارتی فولاد، خمکاران، برشکاران، سوراخکاران و ماشین‌کاران می‌شود می‌توان نکات ظریف فرهنگی و اخلاقی زیادی را مشاهده کرد. آیا در این بازار چه رابطه‌ای بین تخصص و صنف می‌توان نسبت داد؟ روابط بین مشتری و فروشنده بر چه اساسی است؟ آیا استانداردهای مهندسی قطعات تقاضا می‌شوند یا صرفا از موجودی بازار و محدودیت انتخاب مواد مورد نیاز صنعت سخن گفته می‌شود؟ چه دستورالعمل‌های فنی بر بازار فولاد ایران حاکم است؟

پاسخگویی به این پرسش‌ها و ارائه راهکار در جهت حل و فصل مشکلات موجود نیازمند راهکارهای فرهنگی اصناف و مشارکت مردمی است. در این راستا فرهنگ قانونمداری در اجرای دستورالعمل‌های فنی، فرهنگ ارزشگذاری به اصول علمی و روش‌های علمی و نوآوری تکنولوژیکی و فرهنگ رعایت انصاف و نحوه برخورد با مشتری/ خریدار یا کارفرما، در صنعت ایران نیازمند بررسی و مطالعه است. پژوهش و مطالعه موردی میزان رعایت اصول اخلاقی، شامل هنجارها، ارزش‌ها و فضیلت‌های حاکم در روابط افراد در بازار و صنعت به حل بسیاری از مشکلات کمک خواهد کرد. این مطالعات با رویکرد پژوهش‌های انتقادی و همچنین رویکرد پژوهش‌های تحلیلی با ارائه آمار و ارقام، مطالعات میدانی، روش‌های علمی نو و مدل‌های مدیریتی قابل ارزیابی است. تحولات فرهنگی در این عرصه سیاستگذاری‌های آینده نگرانه و عمیق را با رویکردهای ذکر شده می‌طلبد. نیاز است جوانان دانشجو به مصاحبه با صنعتگران و تکنیسین‌ها بپردازند.

مطالعات میدانی در بازار از نحوه تعامل بازاریان (به عنوان نمونه در بازار فولاد) به وسیله جوانان گسترش یابد و نتایج این مطالعات در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به صورت طرح‌های کوتاه‌مدت ارائه شوند. در واقع می‌توان با رویکردی تحلیلی نسبت به تکه‌تکه کردن مسائل پیچیده به مسائل کوچک‌تر و پاسخگویی به آنها زمینه حل مسائل بزرگ را فراهم کرد. مثلا این که نگاه صنعتگران و فروشندگان به مسائل اخلاقی به چه شکل باشد، چه ویژگی‌هایی داشته باشد و چه افقی را ترسیم کند، نتایج مهمی را در عرصه پیشرفت تکنولوژیک کشور در بر خواهند داشت. لذا این بسیار ضروری به نظر می‌رسد که سیاستگذاران و مسئولان بخش علم و تکنولوژی بر ورود علوم انسانی به عرصه مطالعات مهندسی توجه بیشتری نشان دهند و به تشویق دانشجویان و پژوهشگران بر محورهای مطرح شده تأکید نمایند. امید است با توسعه فعالیت‌های ذکر شده، زمینه پیشرفت و نوآوری هر چه بیشتر در حوزه علم و تکنولوژی و صنعت در ایران حاصل شود.

جلال نبهانی‌زاده / جام‌جم