ریسک تاریخی اردوغان

ترک‌ها برای نخستین بار روز دهم آگوست (نوزدهم مرداد) به صورت مستقیم رئیس‌جمهور خود را انتخاب می‌کنند. ترک‌های مقیم خارج و بویژه ترک‌های مقیم آلمان نیز با 1.5 میلیون واجد شرایط رای دهی، پای صندوق‌های رای خواهند رفت.

برای اردوغان شصت ساله این به معنای نزدیک ترشدن به رویایی دیرینه است، زیرا او می‌خواهد در سال 2023 و همزمان با جشن‌های یکصدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه جایگاهی قدرتمند داشته باشد. اردوغان تا آن زمان باید کشورش را به یکی از ده اقتصاد برتر جهان تبدیل کند. او در حال حاضر نیز یکی از طولانی‌ترین دوره‌های نخست‌وزیری را در کارنامه خود ثبت کرده، اما طبق قواعد حزب عدالت و توسعه، نمی‌تواند برای چهارمین بار نخست‌وزیر شود و به همین دلیل می‌خواهد رئیس‌جمهور شود!

باوجود انتقادها به سبک اقتدارگرایانه او و با وجود اتهامات فساد باز هم احتمالا اردوغان به ریاست جمهوری انتخاب می‌شود. زیرا او هنوز هم در میان بخش بزرگی از ملت ترکیه محبوبیت دارد چون اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر حرکتی رو به جلو داشته است. حزب عدالت و توسعه در انتخابات محلی اخیر که از نظر اردوغان یک رفراندوم بود نیز پیروزی آشکاری به دست آورد.

در شرایط فعلی، اردوغان می‌تواند با کسب بیش از 50 درصد از آرا در همان دور اول انتخابات پیروز شود. در غیر این صورت تنها با یک رقیب در دور دوم انتخابات 24 آگوست و با کسب اکثریت نسبی پیروز خواهد شد. البته این وضع می‌تواند با اما و اگرهایی تغییر کند، زیرا مخالفان اردوغان نیز دست به کار شده و بزرگ‌ترین احزاب اپوزیسیون یعنی سوسیال دمکرات‌های حزب CHP و ناسیونالیست‌های حزب MHP کاندیدای مشترکی به نام اکمل‌الدین احسان اوغلو را معرفی کرده‌اند. احسان اوغلوی هفتاد ساله، روشنفکر آرامی است که نقطه مقابل اردوغان مردمی و پرسر و صدا به شمار می‌رود. گرچه احسان اوغلو هم فردی مذهبی به شمار می‌آید، اما به جدایی دین از سیاست اعتقاد دارد. با این حال مهم‌ترین نقطه ضعف کاندیدای اپوزیسیون همان ناشناخته بودن وی است. احسان اوغلو نه رای‌دهندگان سنتی ناسیونالیست‌ و نه رای‌دهندگان همیشگی سوسیال دمکرات‌ را نمایندگی می‌کند.

نقش کردها

در این میان اما سرنوشت ریاست جمهوری اردوغان به نوعی در دست کردهاست و کردها هستند که می‌توانند کار را برای نخست‌وزیر فعلی در انتخابات آسان کرده یا به مانعی جدی برای او تبدیل شوند. برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری، حزب کرد BDP یک حقوقدان چهل و یک ساله به نام صلاح‌الدین دمیرتاش را به‌عنوان کاندیدای خود معرفی کرد. گرچه این رئیس جوان حزب BDP چندان شانسی برای پیروزی ندارد، اما آرای او می‌تواند از پیروزی اردوغان در دور اول انتخابات جلوگیری کند. البته اردوغان نیز برای در آغوش کشیدن شاهد پیروزی در همان دور اول به آرای کردها چشم دوخته است.

همچنین اردوغان برای نرم کردن کردها تاکتیک‌هایی به کار برده است. این اتفاقی نیست که اردوغان در همین روزها می‌خواهد هدیه‌ای به کردها بدهد. این هدیه درواقع مجموعه قوانین جدیدی است که تحت آن شرایط برای بازگشت کردها به کشور تسهیل می‌شود، همان کردهایی که از حزب منحله کارگر کرد یا همان پ.ک.ک کناره‌گیری کرده‌اند. افزون بر آن مصونیت‌هایی برای فعالان کرد در این قوانین در نظر گرفته شده است که می‌تواند مبنایی قانونی برای روند صلح با کردها باشد. به همین سبب نمایندگان مجلس ترکیه که اکثریت آن را طرفداران اردوغان تشکیل می‌دهند، تصمیم گرفته‌اند برای تصویب این مجموعه قوانین پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری تعطیلات تابستانی خود را به تعویق بیندازند.

اما آن داستان گروگانگیری در عراق می‌تواند به بزرگ‌ترین خطر در مسیر پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری تبدیل شود. نزدیک به یک ماه پیش گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و بلاد شام یا همان داعش مجموعا 80 شهروند ترک در موصل عراق را به گروگان گرفت و شماری از کارمندان کنسولگری ترکیه نیز ازجمله این گروگان‌ها به شمار می‌آیند. مذاکرات دولت ترکیه با گروگانگیرها البته به صورت مخفی ادامه دارد، زیرا دادگاهی در آنکارا حکمی صادر کرد که طبق آن هرگونه انتشار اخبار مربوط به مساله گروگانگیری در عراق جرم محسوب و با متخلفان برخورد خواهد شد، زیرا این مساله می‌تواند برای گروگان‌ها خطرات جانی در پی داشته باشد.

دولت آنکارا ظاهرا در رابطه با این بحران با تردید زیاد و گاه دست و پا بسته عمل می‌کند. آنکارا تا به امروز سخن آشکاری علیه گروه تروریستی داعش نگفته و همین مساله منتقدان اردوغان را بر آن داشته که دولت را به این متهم کنند که از تروریست‌های سوریه به‌عنوان ابزاری علیه بشار اسد پشتیبانی می‌کند. البته شخص اردوغان این اتهامات را تکذیب کرده و می‌گوید هرگز اجازه نمی‌دهد مخالفان سیاسی‌اش او را در این رابطه تحت فشار قرار دهند. به عقیده نخست‌وزیر ترکیه هرگونه سخنان تحریک‌آمیز علیه داعش می‌تواند به گروگان‌ها آسیب برساند. با این حال اپوزیسیون ترکیه تحولات در عراق و سوریه را نشانه‌ای آشکار از شکست سیاست خارجی دولت اردوغان تفسیر می‌کند.

مشکل جانشینی

اردوغان تا مدت‌ها در مورد اعلام رسمی نامزدی خود در انتخابات ریاست جمهوری تردید داشت. به گفته نزدیکان وی یکی از این مشکلات ابهام‌ها در مورد جانشین اردوغان بوده و هست. اردوغان در صورت رسیدن به صندلی ریاست جمهوری طبق قانون باید از ریاست حزب متبوع خود کناره‌گیری کرده و حزب عدالت و توسعه را به صورت رسمی ترک کند. افزون بر آن نخست‌وزیر جدیدی انتخاب شود و طی روزها و هفته‌های آینده بسیاری از سیاستمداران ترک باید زمان زیادی را صرف این کار کنند، اما نخست‌وزیر جدید هر کس که باشد شغل بسیار دشواری خواهد داشت، زیرا اردوغان بارها تاکید کرده که در مقام رئیس‌جمهور نه‌تنها هرگز حاضر نخواهد شد به یک نقش تشریفاتی اکتفا کند بلکه قصد دارد در امور روزمره سیاسی مداخله کرده و نقشی تعیین‌کننده ایفا کند.

اردوغان در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری نه‌تنها همه مخالفان خود را کنار خواهد زد بلکه این امکان را پیدا می‌کند که پروژه‌های عظیم و محبوب خود را اجرایی کند، یعنی ساخت سومین فرودگاه استانبول، ساخت سومین پل روی بسفر، ساخت کانالی میان دریای سیاه و دریای مرمره و همین‌طور ساخت اتوبان‌ها، خیابان‌ها، پارک‌ها، آسمانخراش‌ها و مراکز تجاری جدید.

قانون اساسی ترکیه درباره اختیارات رئیس‌جمهور ابهامات فراوانی دارد و به همین دلیل فضای زیادی برای بازی با قانون در این رابطه ایجاد می‌شود. اما آنچه از همین حالا مشخص است این که در صورت پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، نخست‌وزیر آینده این کشور نه حرف زیادی برای گفتن و نه اختیار چندانی برای عمل کردن خواهد داشت.

اردوغان: رئیس‌جمهور تشریفاتی نخواهم شد

نخست‌وزیر ترکیه در جدیدترین اظهارنظرهایش درباره احتمال پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در ماه آگوست آشکارا از برنامه جاه‌‌طلبانه‌اش برای گسترش اختیارات رئیس‌جمهور صحبت کرد و گفت رئیس‌جمهور تشریفاتی و خنثی نخواهد بود.

به گزارش ایسنا، به نوشته روزنامه تودی زمان، رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه با رد انتقادها درباره اظهارنظرهای اخیرش گفت: این مساله که رئیس‌جمهور کشور باید خنثی و تشریفاتی باشد یک افسانه است. هیچ‌یک از روسای‌جمهوری ترکیه در تاریخ سیاسی کشور نه آنچنان پارتیزانی یا متعصب بوده‌اند، نه خنثی و تشریفاتی.

وی در جمع گروه پارلمانی حزب حاکم عدالت و توسعه در آنکارا که هفته گذشته برگزار شد، افزود: دو نوع رئیس‌جمهور در ترکیه وجود دارد؛ کسانی که بشدت با دولت هستند و کسانی که خود را متحد مردم می‌دانند. من رئیس‌جمهوری خواهم شد که نه خنثی است و نه مردمی، بلکه چیزی فراتر از اینهاست.بنا بر نتایج اکثر نظرسنجی‌ها، اردوغان که سه دوره متوالی و برای 11 سال نخست‌وزیر است، احتمالا پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری دهم آگوست (نوزدهم مرداد) در ترکیه خواهد بود و همین موضوع باعث بروز گمانه‌زنی‌ها و نگرانی‌هایی در میان احزاب دیگر و منتقدان دولت آنکارا شده است. البته نگرانی آنها آنچنان هم بی‌مورد نیست، زیرا دولت اردوغان کمک کرده قدرت و نفوذ وی در سیستم قضایی و نهادهای دولتی افزایش یابد و آزادی مطبوعات محدود شود و همین موضوع باعث بروز نگرانی‌ها از رشد و گسترش قدرت وی و اختیاراتش شده است.

اشپیگل آنلاین / مترجم: محمدعلی فیروزآبادی