سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد

سرزمین خراسان به ویژه شهر مشهد، سالیان سال در نقش پدر خوانده ای دلسوز، پناهگاهی امن را برای مهاجران افغانی ایجاد کرد تا آنان دور از هیاهوی جنگ و خشونت؛ طعم تلخ آوارگی را به فراموشی بسپارند و در آرامش این سرزمین، زندگی خویش را بسازند اما در این مسیر مشکلاتی هم دامن این سرزمین را گرفت تا جایی که آمار حاشیه نشینان روز به روز افزایش یافت و تعداد بیکاران به دلیل بکارگیری نیروی کار خارجی گسترده تر شد.

مشهدی ها سال های سال به احترام رسم همسایگی، میزبان افغانی‌ها بودند و با آغوشی باز رسم میزبانی را به جای آوردند اما رفته رفته و با گذر زمان تبعات و پیامدهای مثبت و منفی این امر آشکار شد و در حال حاضر بسیاری از کارشناسان عنوان می کنند؛ مهاجران افغانی، مسائل متعدد فرهنگی و اجتماعی را برای این شهر بوجود آورده اند.

اکنون بیش از سه دهه است که با آغاز جنگ میان نظامیان شوروی سابق و شبه‌نظامیان مجاهدین افغان، پای مهاجران افغانی به این کشور به ویژه مشهد باز شده و شاید اگر این جنگ اتفاق نمی افتد امروز آنان در کشور خود روزگار می گذراندند و منت و محنت مهاجرت را به جان نمی‌خریدند.

برخی از منتقدین معتقدند که مسئله مهاجرت افغان ها به مشهد برای شهروندان دردسرساز بوده و مدعی هستند؛ این مهاجران با فربه تر کردن حاشیه های شهر و اشغال فرصت های شغلی، موقعیت ها و ظرفیت های این سرزمین را به تصاحب خود درآورده اند و در چنین شرایطی اگر آنان همچنان خیال رفتن نداشته باشند بازهم بار رسیدگی به این میهمانان ناخوانده بر دوش مشهد و اهالی آن سنگینی می کند.

اتباع خارجی در رشد حاشیه شهر نقش اساسی داشته‌اند

علیرضا محتشمی به عنوان یکی از مشاوران امور مهاجرت از حضور مهاجران افغانی در مشهد انتقاد کرد و گفت: دولت‌ ایران و افغانستان برای ماندگاری افاغنه در ایران به موافقت رسیده‌اند اما سالهاست که آسیب های این مهاجرت دامن خراسان رضوی را گرفته زیرا از هر 10 کارگری که در این استان به کار گرفته می‌شوند، 7 نفر کارگر افغانی هستند و به جرات می توانم اعلام کنم که آنان در رشد و توسعه حاشیه شهر مشهد نیز نقش اساسی دارند.

وی تاکید می کند: علیرغم تمام رسیدگی ها و فرصت های شغلی که در اختیار افغانی ها قرار گرفته، این مهاجران در بازگشت به شهرهایشان یا در مطبوعات از عدم استقبال و برخورد بد مردم با آنان سخن می گویند در حالی که چنین مسئله ای به هیچ وجه صحت ندارد و مگر مسئولان این استان باید چه کاری برای مهاجران انجام می دادند که نداده اند؟

محتشمی می‌گوید: در حال حاضر افغانی‌ها به راحتی در شهرهای خراسان به ویژه مشهد رفت و آمد می کنند و توانسته‌اند در محلاتی نظیر قلعه ساختمان، گلشهر و طلاب که به محله های افغان نشین معروف است سکونت داشته باشند.

این مشاور امور مهاجرت گفت: مهاجرت به خودی خود مسئله بدی نیست اما مهاجران افغانی در تمام سال های گذشته برای مردم این استان دردسرساز بوده‌اند و به نوعی بار حمایت از آنان بر دوش سرزمین خراسان سنگینی کرده طوری که فرصت های شغلی یک نیروی کار افغانی بسیار بیشتر از یک نیروی کار بومی است.

وی با بیان اینکه این مهاجران گاه با بانوان این استان ازدواج می کنند تا از مزایا و حقوق لازم برخوردار شوند، افزود: اغلب مهاجران افغانی به‌عنوان کارگر در کشور ما مشغول به کار هستند و از خانواده‌های خود دورند بنابراین هیچ دلبستگی هم به مردم و سرزمین ما ندارند و در حقیقت آنان نهایت بهره‌برداری را از این آب و خاک می‌کنند در حالی که سود چندانی ندارند و این امر تهدیدی برای ماست.

افغانی‌ها بازیگران اصلی ایفای شغل در جامعه خراسان رضوی

مطابق آمارها حدود 10 درصد جمعیت مشهد را اتباع خارجی تشکیل می دهد و همواره به دلیل ناهماهنگی های صورت گرفته میان نیروی کارایرانی و افغانی مشکلات گسترده ای دامن نیروی های بومی را گرفته و این امر موجب شده تا افغانی ها بازیگران اصلی ایفای شغل در جامعه خراسان رضوی و شهر مشهد باشند.

بهنام توکلی که کارشناس و مشاور در امور کسب و کار خراسان رضوی است، گفت: این استان و شهر مشهد سالانه میزبان 25 تا 30 میلیون زائر است و تامین خواسته های این زائران در کنار برآورده کردن نیازهای مهاجران، کاری سخت و طاقت فرساست، حال آنکه در اغلب موارد مهاجران، تصویری از دنیای نامطمئن را پیش روی جوانان بومی این استان قرار داده اند و به دلیل موازی کاری های صورت گرفته بسیاری از نیروهای جوان این مرز و بوم به خاطر فرصت طلبی های نیروی کار خارجی از داشتن شغل و کار مناسب محروم شدند.

افغان‌ها، قدر و قیمت کارگران داخلی را پایین آورده‌اند

توکلی افزود: بیشتر کارفرمایان برای اینکه از زیر بار پرداخت حق بیمه کارگر شانه خالی کنند از نیروهای غیرمجاز اتباع بیگانه استفاده می‌کنند و این موضوع سالهاست که نیروی کار بومی را به حاشیه رانده است.

وی گفت: در حال حاضر کارگران داخلی ساعت ها بر سر گذر منتظر می مانند و سر آخر هم دست خالی به خانه هایشان بازمی‌گردند زیرا اتباع خارجی با قیمتی کمتر از آنچه حق و دستمزد واقعی یک کارگر است با صاحبکارها به توافق می رسند و در حقیقت افغانی ها، قدر و قیمت کارگران داخلی را هم پایین آورده اند و توقعات کارفرمایان را افزایش داده اند.

75 هزار فرصت شغلی در اختیار نیروی کار افغانی

مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی هم گفت: اغلب کارفرمایان برای فرار از بیمه و پرداخت دستمزدهای کم ترجیح می دهند تا از نیروی کار افغانی استفاده کنند زیرا این افراد به علت مهاجر بودن مجبورند تا به هر شکل ممکن معاش زندگی خود را تامین کنند.

رضا احمدی افزود: اکنون بیش از 75 هزار فرصت شغلی از سوی کارفرمایان داخلی در اختیار کارگران افغانی قرار دارد و این امر نشانگر فرصت طلبی کارفرما و نبود تعادل میان استفاده از نیروی کار داخلی و خارجی است.

وی با اعلام اینکه به کارگیری نیروی کار خارجی به صورت قانونی ممانعتی ندارد، گفت: نیروهای غیرقانونی خارجی اجازه فعالیت ندارند اما به کارگیری نیروی کار خارجی به صورت قانونی ممانعتی ندارد، هر چند که ما اعتقاد داریم در این زمینه نیز باید تعادل لازم برقرار باشد و بر این اساس نیروی کار داخلی باید فرصت های شغلی گسترده و مناسبی تری را در اختیار داشته باشد.

مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی افزودد: در حال حاضر 80 هزار نفر در خراسان رضوی جویای کارند و نرخ بیکاری این استان در پائیز سال گذشته 7.7 درصد بوده بنابراین مشکلاتی که در زمینه اشتغال نیروی کار داخلی وجود دارد مربوط به استفاده از نیروی کار خارجی غیرقانونی و نه نیروی کار قانونی است.

احمدی افزود: سال گذشته بیش از پنج هزار و ۷۴ نفر تبعه خارجی غیر مجاز شاغل در این استان فعالیت می کرده اند.

وی معتقد است، جوانان خراسان رضوی همواره به خاطر استفاده از نیروی کار خارجی غیرقانونی متضرر شده اند زیرا نیروهای خارجی که به صورت قانونی فعالیت می کنند در زمینه بیکاری افراد بومی نقشی نداشته اند.

احمدی گفت: مطابق قانون کـار، بکارگیری اتباع بیگانه فاقد مجوز کار در هر شغلی جرم است و بر این اساس در سال 92 حدود هزار و 793 مورد بازرسی از کارگاه های استان انجام گرفت که این امر منجر به شناسایی بیش از ۵ هزار نفر تبعه خارجی غیر مجاز شد.

وی با اشاره به اینکه گروهی از اتباع خارجی شاغل به خاطر اختیار کردن همسر ایرانی بر اساس قانون، پروانه کار دریافت کرده اند، افزود: در حال حاضر برای اتباع خارجی پروانه کار در ۴۰ رشته شغلی صادر شده است.

اگرچه سرزمین خراسان سال هاست که با رویی گشاده میزبان 150هزار مهاجر قانونی است اما تقویم 30 ساله مهاجرت افغان ها به مشهد، رویاهای شیرین و حقایق تلخ مهاجرت را در پیشگاه اهالی این سرزمین به تصویر می کشد و در این راستا عده ای از کارشناسان اعتقاد دارند که در بسیاری از موارد نیازهای این مهاجران تامین نشد زیرا مشکلات سرزمین خراسان به وی‍ژه شهر مشهد آن قدر گسترده بود که جایی برای کمک واقعی به آنان باقی نگذاشت و در برخی موارد آنان مشکلی به مشکلات این شهر اضافه کردند.

یکی از اعضای شورای شهر مشهد نیز گفت: اکنون مهاجران افغانی سهم بسزایی در توسعه و رشد حاشیه شهر مشهد دارند اما نباید آنان را به این خاطر مورد سرزنش قرار داد چرا که شاید کم کاری ما در رسیدگی به مهاجران موجب هجوم آنان به حاشیه های شهر شده است.

افاغنه در سازندگی و توسعه مشهد نقش داشته‌اند

غلامرضا بصیری‌پور افزود: در حال حاضر جمعیت یک میلیون نفری حاشیه شهر مشهد شامل روستائیان، مهاجران داخلی و خارجی می شود و این امر نشان می دهد که مسئولان خراسان رضوی به دلیل حجم مشکلات نتوانسته اند به خوبی از مهاجران استقبال کرده و یا فرهنگ مهاجرت را در این سرزمین ترویج دهند.

وی گفت: مهاجرت پدیده نامطلوبی نیست اما در تمامی سالیان گذشته مهاجران افغانی برای مردم این شهر علیرغم مزیت هایی که داشته اند، دارای معایب و آسیب هایی نظیر رشد حاشیه نشینی، تصاحب شغل و ناهنجاریهای فرهنگی و اجتماعی بوده اند اما بنده در مجموع اعتقاد دارم که آنان در سازندگی و توسعه این شهر نیز نقش داشته اند و نباید از کنار این مسئله به سادگی گذر کرد.

معاون امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان رضوی افزود: اغلب مهاجران در حاشیه های شهر سکنی می گزینند و موجب رونق گرفتن اشتغال کاذب، ترویج بی سوادی و کم سوادی و افزایش ناهنجاری های اجتماعی نظیر بزهکاری می شوند.

امیر مرتضوی گفت: مهاجرت گسترده اتباع بیگانه به حاشیه‌های شهر مشهد موجب می شود تا سلامت فرهنگی، اجتماعی و امنیتی این شهر تهدید شود.

وی می افزود: اغلب مهاجران و افرادی که امکانات لازم برای دستیابی به زندگی مناسب با شهر نشینان را ندارند به حاشیه نشینی روی می آورند بنابراین اغلب شاهد توسعه ناهنجاریها در این مناطق هستیم و با ورود اتباع بیگانه به این نقاط این آسیب ها و ناهنجاریها گسترده تر می شود.

روزی که جنگ مهاجران را به خانه ما رساند

علیرغم نظرات متعدد کارشناسان در خصوص پدیده مهاجرت باید به این مسئله نیز توجه کرد که سالها پیش جنگ و خشونت؛ مهاجران افغانی را به سرزمین ما رساند. وقتی پای درد دل اتباع افغانی ها می نشینیم تازه درمی یابیم که آنان با چه سختی هایی زجر دوری از وطن را تحمل کرده اند و داغ گوشه و کنایه ها را به جان خریده اند.

نمی توانستیم در افغانستان فرزندان خویش را از آب و گل درآوریم

یکی از مهاجران افغانی می گوید: من 16 سال است که در مشهد زندگی می کنم و در تمام این سالها طعم تلخ پناهندگی و مهاجرت را با تمام وجود احساس کرده ام، زیرا یک افغانی همواره به چشم یک فرصت طلب دیده می شود درحالی که در سرزمین ما جنگ و خونریزی بود و نمی توانستیم در پناه سرزمین افغانستان فرزندان خویش را از آب و گل درآوریم و به همین خاطر به مشهد و بارگاه رضوی پناه آوردیم.

شریف جویا افزود: روزی که کوله بار خود را برداشتیم و به مهاجرت اجباری تن دادیم نمی دانستیم که قرار است سختی های بسیاری را متحمل می شویم، البته درتمام این سالها که گذشت اهالی مشهد به ما بدی نکردند اما آنان همواره مشکل بیکاری و ناامنی و حاشیه نشینی را به گردن ما انداختند و با رفتارهایشان نشان دادند که جایشان را تنگ کرده ایم در صورتی که هیچ فردی حاضر نیست وطن خود را ترک کند و آواره شود.

او که در چشمانش شور زندگی موج می زند، می گوید: ما اگر به اینجا آمدیم به خاطر فرار از جنگ و تامین خواسته های فرزندان و خانواده هایمان بود و هیچ گاه هم قصد نداشتیم که موقعیت های مردمان این شهر را به تصرف خود درآوریم.

یکی دیگر از افغانی ها مقیم مشهد نیز می گوید: در تمام 20 سالی که در این شهر زندگی کرده ام خاطرات خوش و ناخوش فراوانی به یاد دارم و شاید تلخ ترین خاطرات من در همان روزهایی بود که به چشم یک مهاجر فرصت طلب به من نگاه شد.

چشم هایی که حکایت سالها فراق و دوری از وطن را به تصویر می کشد

پرسیلا نوری افزود: آن روز که وارد این شهر شدم تنها امیدم این بود که بچه هایم را به سرو سامانی برسانم و بعد هم به افغانستان بازگردم اما روز به روز وضعیت این کشور نگران کننده تر شد و من هم برای تامین معاش زندگی مجبور به ماندن در این دیار غربت شدم.

وی گفت: مهاجرت، قصه تلخ و غم انگیزی است که سرنوشت برای افغان ها رقم زده و همه مردم کشور من هر روز و هر ساعت با برداشتن چمدان هایشان راهی سرزمین های دور و نزدیک می شوند تا در پناه آن موقعیت های شغلی را برای گذران زندگی بدست آورند.

نوری افزود: ما افغان ها سالهاست که از وطن دور مانده ایم اما مهاجرت به مشهد برای ما مشکلات زیادی داشته و شاید مهمترین مشکل، بدبینی مردم این شهر نسبت به ماست.

هیچ جا وطن نمی شود

احمد شریف مقدادی هم گفت: به خدا مهاجران افغانی، تجاوزگر و جنایتکار نیستند به خدا ما قصد نداشته و نداریم که جای کسی را بگیریم، باور کنید که جنگ ما را به این جا آورده وگرنه همه می دانیم هیچ جا وطن نمی شود.

وی با لحنی آرام و متین افزود: مشهد وطن دوم ماست من از کودکی به همراه مادر و خواهرم به این شهر آمدم زیرا مادرم می ترسید تا فرزندانش در افغانستان پرپر شوند و همیشه در حسرت آرامش باقی بمانند.

این مهاجر افغانی می گوید: من از ایرانی ها گلایه مند هستم، آخر ما افغانی ها اغلب در مشاغلی حضور داریم که خیلی از ایرانی‌ها به ویژه مشهدیها آن را نمی‌پذیرند.

95 درصد مهاجرین خراسان رضوی در مشهد سکونت دارند

مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی نیز گفت: خراسان رضوی دارای 400 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان است و این امر شرایط ورود افغانی ها به دروازه های این سرزمین را فراهم کرده است.

محمد عجمی افزود: 95 درصد مهاجرین این استان در مشهد ساکن هستند و اغلب مهاجرین در مناطق قلعه ساختمان، گلشهر و طلاب سکونت دارند.

وی با اعلام اینکه 150 هزار مهاجر قانونی در خراسان رضوی زندگی می کنند، گفت: از این افراد تنها تعداد اندکی در مهمانشهر و اقامتگاه های اتباع خارجی ساکن هستند و بخش اعظمی از آنها در محلات مشهد به سر می برند.

مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی با اشاره به مخالفت کارشناسان برای مهاجرت افغان ها به خراسان، گفت: اگرچه دولت‌های ایران و افغانستان برای ماندن افغان ها در ایران موافقت کرده اند اما اغلب کارشناسان، مخالفت خود با این موضوع را اعلام کرده و اعتقاد دارند حضور آنان به ضرر فرهنگ کار و پویایی اقتصادی است اما ما همواره تاکید کرده ایم که تنها حضور افرادی که به صورت قانونی مهاجرت کرده‌اند، در این کشور مجاز است زیرا در غیر این صورت شاهد پیامدهای بلندمدت این موضوع در بازار کار خواهیم بود.

وی افزود: کشور ایران به پناهندگان افغان کمک کرده و با آنان به شکل یک شهروند عادی رفتار نموده لذا باید اجازه داد تا مهاجران قانونی افغان به راحتی در این شهر زندگی کنند و نباید بیهوده ادعا کنیم که افغان ها فرصت های شغلی را از نیروهای بومی گرفته اند چرا که این سخنان درست نیست و معمولا اتباع خارجی به سمت کارهایی می روند که افراد بومی تمایلی به اشتغال در آن را ندارند.

عجمی معتقد است که حضور افغانستانی‌ها در کشور ایران به ویژه مشهد را باید با دیدگاهی منصفانه نقد و بررسی کرد چرا که مطابق گفته کارشناسان حضور سامان نیافته این میهمانان ناخوانده، مشکلاتی برای اقتصاد و فرهنگ این سرزمین بوجود آورده اما در مجموع در بخش پیشرفت و توسعه این سرزمین دارای تأثیرات مثبت فراوانی بوده است.

وی با اشاره به قانونمند بودن اقامت و اشتغال اتباع خارجی، افزود: کسانی که کارت کار دریافت می‌کنند می‌توانند به صورت رسمی و قانونی بدون هیچ مشکلی در مشاغل مجاز تعیین شده از سوی اداره کل کار و امور اجتماعی به فعالیت بپردازند.

نقش افغان‌ها در سازندگی ایران در قبل و بعد از جنگ مثال‌‌زدنی است و تعدادی از همین افغان‌ها در جهبه جنگ مقابل عراقی‌ها ایستاگی کردند و به شهادت رسیدند بنابراین همیشه هم همسایه دیوار به دیوار بودن بد نیست.(مهر)