وقتی‌که سفارتخانه‌ها لیست می‌دادند

سابقه تشکیل مجالس در ایران به عصر اشکانیان باز می‌گردد،در آن روزگار مجلس مغستان یا مهستان که مشابه مجلس خبرگان امروزی بوده است در مواقع ضروری در عزل و نصب پادشاه دخالت می‌کرد. مجلس به شکل امروزی آن در ایران، از زمان مشروطه ایجاد شد. در تشکیل مشروطه تقریبا تمام گروه‌های مردمی با شدت بیشتر یا کمتری نقش داشتند، اما دیری نپایید که حکومت استبدادی، قانون و اجرای آن را تاب نیاورد و استبداد صغیر بروز کرد.

کد خبر: ۶۹۹۳۵۱

این جبر و زور اگر چه وقفه‌ای در تشکیل مجلس مقننه ایجاد کرده بود، ولی قانون که ریشه در میان مردم دوانده بود، به آسانی برانداخته نمی‌شد و تا فرصتی به دست می‌آمد مجدداً جاری می‌گشت. در طول تاریخ مجالس ایران، مجلس ششم به لحاظ این‌که اولین مجلس در دوران حکومت سلسله پهلوی به شمار می‌رفت، از اهمیت خاصی برخوردار بود.

در این هنگامه زمانی رضاشاه در تلاش بود تا با حمایت عمال نظامی‌اش مهره‌های منتخب و دستچین شده را وارد مجلس کند. رضاخان که خود با پشتیبانی مجلس و با تکیه بر تغییر در قانون اساسی، سلطنت را به دست گرفته بود، ظاهرا نمی‌توانست برای رسیدن به دیکتاتوری خود همانند محمدعلی شاه، مجلس را به توپ ببندد یا آن را تعطیل کند ولی می‌توانست با انتخاب افراد وابسته، به هدف خود نزدیک شود، برهمین اساس می‌توان انتخابات مجلس دوره ششم را مهم و با اهمیت دانست.

در میان حوزه‌های انتخاباتی کشور، شهرهای ساحلی دریای مازندران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و همچنین توجه خاص رضاشاه به این منطقه و خواست وی برای اجرای طرح‌های عمرانی در آن نواحی، از حساسیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند. در شرایطی که مردم کشاورز و مستمند آن نواحی به فکر نان بودند، پهلوی اول درصدد ایجاد راه‌آهن سراسری بود تا بتواند شمال و جنوب کشور را به یکدیگر متصل کند، پس می‌بایست کسانی کرسی‌های نمایندگی را تصاحب کنند که مشی فکری و سیاسی آنان نزدیک به رضاه شاه باشد.

در دور ششم مجلس که 19 تیر ماه 1305هجری شمسی افتتاح شد و در 22 مرداد 1307 به پایان رسید، میرزا عبدالباقی جمشیدی، میرزا حسین‌ خان دادگر (عدل‌الملک) و احمد شریعت‌زاده از حوزه انتخاباتی بار فروش، حسین خان کی استوان از بندر پهلوی، محمد آخوندزاده جرجانی از دشت گرگان، دکتر اسماعیل سنگ و میرزا سیدعلی عمادی از ساری و تنکابن، حاج آقارضا رفیع از طوالش و گرگان‌رود، محمود طلوع از لنگرود و لاهیجان و سید زین العابدین فومنی از حوزه فومن به صحن بهارستان راه یافتند. اما از حوزه انتخاباتی رشت، خبری به مجلس نرسید و کرسی نمایندگی معطل ماند. این مساله باعث شد نمایندگان مختلفی در این خصوص اظهار نظر کنند؛ به‌طوری که شیروانی، نماینده قمشه و شهرضا بصراحت از وزارت داخله ـ که در آن روزگار انجام صحیح انتخابات را نظارت می‌کرد ـ تقاضا می‌کند دولت بدون پشتیبانی از جناح خاصی تنها قانون را اجرا کند و با رفع توقیف از انتخابات حوزه رشت بالاخره نماینده‌ای را از این حوزه وارد مجلس نماید. در حوزه لاهیجان نیز اگر چه محمود طلوع برگزیده انتخابات بود لیکن ماه‌ها از حضور وی به صحن مجلس جلوگیری می‌شد.¹

انتخابات استرآباد در این برهه زمانی مطابق قانون انجام و آرا هم قرائت شد و آقاخان کتولی (امیرامجد) از خوانین متنفذ محلی با اکثریت آرا انتخاب شد، ولی حاکم وقت استرآباد با اعمال نفوذ و تهیه گزارش‌های جعلی، این انتخابات را مخدوش نامید. از جمله مواردی که وی به?عنوان اعتراض عنوان کرد بود یکی نظامی خواندن حکومت بندر جز (بندر گز امروزی) و دوم بحث تمدید زمانی بود که انجمن فرعی بندر جز، بر خلاف نظر انجمن مرکزی استرآباد این کار را کرده بود.

رضاخان که با پشتیبانی مجلس و با تکیه بر تغییر در قانون اساسی، سلطنت را به دست گرفته بودمی خواست با انتخاب افراد وابسته، به هدف خود نزدیک شود، برهمین اساس می‌توان انتخابات مجلس ششم را مهمو با اهمیت دانست

اگر در اجرای قانون انتخابات، طبق ماده هفدهم عمل می‌کردند و از اختیارات حکام و ماموران دولت در انتخابات کاسته و به انجمن‌های محلی سپرده می‌شد، در یک ولایت مهم، کرسی نمایندگی معطل نمی‌ماند و این مشکلات عدیده پیش نمی‌آمد.² در انتخابات صحرای ترکمن نیز شک و شبهه وجود داشت و 3 مساله سبب شده بود صحت انتخابات در این منطقه زیر سوال برود: اول این‌که انجمن مرکز از ارسال صورت مجلس تمامی حوزه‌های انتخابیه غفلت کرده بود و دوم،‌ نظامی بودن حکومت در لحظه انتخابات بود و سوم این‌که به‌واسطه شدت باران برای رای‌گیری از مردم در برخی نقاط از صندوق‌های سیار استفاده شده بود که به دلیل بی‌سوادی و کم آگاهی آنها احتمال تقلب بسیار بود، اما با تمام این احتمالات و اما و اگرهایی که وجود داشت، صحت انتخابات محمد آخوندزاده از سوی مجلس تایید شد.³

قضاوت امام خمینی که این سال‌ها را بخوبی درک کرده در مورد انتخابات قبل خواندنی است. ایشان در 3 خرداد 1359 در جمع مدرسان و طلاب حوزه علمی، استادان و اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور ضمن توصیف فرمایشی‌بودن انتخابات قبل از انقلاب ابراز داشتند:

در طول مدتی که مجلس شورای ملی آنها بود، حتی یک دفعه نشد که مردم، مردم سراسر کشور، آزاد رای بدهند. آن وقتی که رضاخان نبود و محمدرضاخان نبود و زمان قاجار، من یادم هست، آن وقت خان‌ها بودند، شاهزاده‌ها بودند، خان‌ها دسته‌دسته این مردم را به زور می‌آوردند و به صندوق‌ها، رای برای خودشان می‌گرفتند، مردم هیچکاره بودند، نمی‌دانستند چیست، یک ورقه‌ای را به آنها می‌دادند، اینها هم می‌آوردند تو صندوق می‌ریختند. زمانی که رضاخان سلطه پیدا کرد و محمدرضا سلطه پیدا کرد که همه می‌دانید که یعنی زمان محمدرضا را اکثرا دیدید که به مردم ارتباطی نداشت. خود محمدرضا گفت‌، در یک گفتگویی گفته است به این‌که لیست این وکلا را از سفارتخانه‌ها می‌فرستند پیش ما، می‌خواهد بگوید حال این جور نیست، می‌فرستادند پیش ما و ما همان‌ها را ملزم بودیم که تعیین کنیم.