ناقوس شوم بمب اتم

روزی که هانری بکرل برای نخستین بار متوجه پرتودهی عجیب سنگ معدن اورانیوم شد یا آن‌گاه که ارنست رادفورد در سال 1909 میلادی موفق به کشف هسته اتم شد، هیچ‌گاه فکر نمی‌کردند این کشف منجر به فاجعه‌ای بزرگ و بی‌مانند در تاریخ حیات بشری شود. ارنست رادفورد مشخص کرد که پرتوهای رادیو اکتیو در میدان مغناطیسی به 3 دسته تقسیم می‌شود(آلفا، بتا و گاما) چیزی که بعد‌ها دانشمندان دریافتند که منشأ این پرتوها هسته اتم اورانیوم است.

در 1938 با انجام آزمایش‌های توسط 2 دانشمند آلمانی به نام های اتوهان و فریتش شتراسمن، فیزیک هسته‌ای پای به مرحله تازه‌ای نهاد. این فیزیکدانان با بمباران هسته اتم اورانیوم به وسیله نوترون‌ها به عناصر رادیواکتیوی دست یافتند که جرم اتمی کوچک‌تری نسبت به اورانیوم داشت و برای توصیف چگونگی ایجاد این عناصر، لیزه متننره و اتو فریش پدیده شکاف هسته را در اورانیوم توضیح دادند و همین هنگام بود که خواسته و ناخواسته ناقوس شوم اختراع بمب اتم به صدا درآمد.

از این پس جمعی از فیزیکدانان در این حوزه به تحقیق پرداختند. یکی از آنان انریکو فرمی (1954ـ1910) بود که به خاطر تحقیقاتش در سال 1938 موفق به دریافت جایزه نوبلی شد که تنها چند سال بعد حاصل تحقیقات او منجربه فاجعه انسانی در شهرهای هیروشیما و ناکازاکی شد. فیزیکدانانی همچون آلبرت انیشتین قبل از جنگ جهانی دوم بیم آن داشتند که آلمان هیتلری به کمک فیزیکدانان نابغه‌ای همانند هایزنبرگ و دستیارانش با استفاده از دانش شکاف هسته‌ای، بمب اتمی بسازند که همچون چاقویی در دستان مستی زنگی منجر به کشتار جمعی شود. از این‌رو آلبرت انیشتین نامه‌ای به فرانکلین روزولت رئیس‌جمهور وقت آمریکا نوشت و در آن نامه تاریخی از امکان ساخت بمبی صحبت کرد که هیچ‌گاه هایزنبرگ آن را نساخت و دامن خود را آلوده به ساخت چنین سلاح مرگباری نکرد.

مردان کاخ سفید پس از نامه انیشتین برای پیشدستی بر آلمان پروژه منهتین را به راه انداختند و با دعوت از انریکو فرمی دارنده جایزه نوبل 1938 مقدمات ساخت بمب اتمی را فراهم ساختند 3 سال بعد در دوم دسامبر 1942 در ساعت 3 بعد ازظهر، ساخت نخستین راکتور اتمی دنیا در دانشگاه شیکاگو آمریکا را به جشن نشستند و سرانجام 16ژوئیه 1945 نخستین آزمایش بمب اتمی در صحرای الاموگرودونیو مکزیو انجام شد. این بار انریکو فرمی برخلاف اسلافش بخوبی می‌دانست تلاش علمی‌ای که انجام می‌دهد چه فاجعه‌ای به بار می‌آورد.¹

3 هفته بعد از اولین آزمایش بمب اتمی در صحرای مکزیکو بزرگ ترین جنایت جنگی توسط آمریکایی‌ها در شهر هیروشیما ژاپن رخ داد.

بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی

هیروشیما شهری است در غرب جزیره هونشو در ژاپن، چند روز قبل از این واقعه، بمباران شده بود. با وجود تابستان و تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس هیچ یک از دانشجویان و دانش‌آموزان شهر را ترک نکرده بودند و در پی پاکسازی ویرانی‌های ناشی از بمباران چند روز پیش بودند، بی‌خبر از آن‌که سفیر مرگ عزم هیروشیما کرده و در ساعت 8 و 9 دقیقه سایه شوم خود را بر آسمان هیروشیما گسترد و هواپیمای حامل بمب، بمب چهار و نیم تنی موسوم به لیتل بوی را در ساعت 15/8 رها کرد. در نخستین ثانیه چنان انرژی حرارتی در فضا آزاد شد که هوا در محوطه ای به شعاع یک کیلومتر به گلوله آتش مبدل شد و حرارتی معادل چند میلیون درجه برای چند ثانیه بر فراز هیروشیما، آسمان را به آتش کشید و در زمین هنگام رسیدن هرم گرما درجه حرارت چند هزار درجه سانتی‌گراد شد. این حرارت کافی بود تا در شعاع یک کیلومتری همه چیز و همه‌کس را به تلی از خاکستر تبدیل کند.

در محوطه‌ای به شعاع 4 کیلومتر ساختمان‌ها و انسان‌ها ناگهان آتش می‌گیرند و در شعاع 8کیلومتری مردم دچار سوختی شدید درجه 3 می‌شوند. موج ناشی از انفجار نیز همانند خود انفجار تاثیرات مخرب فراوانی برجای نهاد. به دلیل آزاد شدن گازهای بسیار گرم موج انفجار با سرعت 1000 کیلومتر در ساعت مشابه یک دیوار جامد هوا در شعاع 2 کیلومتر همه چیز را به غبار تبدیل کرد. از مجموع 90 هزار ساختمان شهر هیروشیما 62 هزار ساختمان بکلی از میان رفت. ²

تنها 3 روز بعد از کشتار وحشیانه مردم هیروشیما به وسیله بمب اورانیومی نوبت به مردم بی‌دفاع ناکازاکی رسید تا در ساعت 15/11 به‌وسیله بمب پلوتونیمی مورد هدف قرار بگیرند و طی این دو بمباران حدود 220 هزار نفر در دم جان باختند و تا به امروز به‌واسطه اثرات مخرب باقیمانده همچنان این حادثه از مردم ژاپن قربانی می‌گیرد.

ترومن و اعلامیه جهانی حقوق بشر

پس از بمباران اتمی شهرهای یادشده در ژاپن، جنگ جهانی دوم رسما پایان یافت و جنایتکاران جنگی دیروز با شعار احقاق حقوق جهانیان در 1948 میلادی، ا علامیه جهانی حقوق بشر را منتشر ساختند تا مثلا حق حیات برای همه انسان‌ها با یک زندگی بی‌دغدغه فراهم شود و در این بین ترومن رئیس‌جمهوری آمریکا که 3 سال قبل با تلگراف به وزیر دفاع در جزیره تینیان اعلام کرد: پیشنهاد {استفاده از بمب} تایید شد. هر موقع آماده بود، رها کنید، جزو اولین نفراتی بود که اعلامیه جهانی حقوق بشر را امضا کرد.

گسترش تسلیحات هسته‌ای

پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، دانشمندان آمریکایی در جهت ارتقای قدرت تخریبی بمب‌های هسته‌ای دست به تحقیقات گسترده‌ای زدند. آنها معتقد بودند حداقل تا پیش از 1955 هیچ کشوری قادر به فناوری ساخت سلاح‌های هسته‌ای نمی‌شود اما کلاوس فیوکس یکی از فیزیکدانان آلمانی که در رابطه با مواد فوق انفجاری با تیم اوپنهایمر همکاری می‌کرد، طرح‌ها و جزئیات طراحی بمب آزمایش شده در ترینیتی را در اختیار جاسوسان شوروی قرار داد. به این ترتیب در 29 اگوست 1949 اتحاد جماهیر شوروی اولین آزمایش اتمی خود را با موفقیت انجام داد و غرب را در وحشت فرو برد³ و توانست در دوران جنگ سرد با غرب موازنه قدرت را برقرار سازد. سایر کشورها نیز برای این‌که از معادلات جهانی عقب نمانند، در پی به دست آوردن فناوری ساخت سلاح‌های هسته‌ای تحقیقات گستردهای انجام دادند. در حال حاضر کشورهای دارای حق وتو بعلاوه کشورهای هند، پاکستان، کره شمالی و رژیم صهیونیستی به فناوری این جنگ افزار مخرب دست یافته‌اند. بان‌کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، در کنفرانس سلاح‌های هسته‌ای سازمان ملل در مکزیکوسیتی که شصت و دومین کنفرانس سالانه از این نوع محسوب می‌شد، بیان کرد تا تاریخ 9 سپتامبر 2009 حدود 20000 بمب اتمی در جهان ساخته شده است.⁴

پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(NPT)

پس از آن‌که کشورهای ابرقدرت جهان تا بن‌دندان مجهز به سلاح‌های هسته‌ای شدند، در پی حفظ این قدرت و منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای برآمدند تا با حفظ قدرت هسته‌ای همچنان نسبت به سایر ملل تافته‌ای جدا بافته باشند و بتوانند خط مشی سایر ملل را با سرانگشتان خود تدبیر کنند. از این‌رو بر شکل‌گیری معاهده ای موسم به (NPT) یا همان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پای فشردند، البته باید در این بین به تلاش‌های ایرلند نیز اشاره کرد. ایرلند در مجمع عمومی سازمان ملل طی 1958 و 1959 سعی کرد قطعنامه‌ای در مساله عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای تصویب شود.⁵

موافقت‌نامه NPT در 1968 توسط بریتانیا، آمریکا، شوروی و 60 کشور دیگر به منظور محدودسازی سلاح‌های هسته‌ای منعقد شد.⁶

این پیمان کشورهای جهان را به 2 طبقه برخوردار(کشورهای دارای سلاح هسته‌ای) و غیربرخوردار (کشورهای فاقد سلاح‌های هسته‌ای) تقسیم می‌کند.

معاهده NPT مشتمل بر 11 ماده است که 3 ماده آن بیشترین چالش را به دنبال داشته است به نحوی که براساس ماده 4 حق تمامی کشورها برای توسعه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به رسمیت شناخته شده و براساس ماده 6 نیز باید کلیه کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای زمینه خلع سلاح را فراهم کنند. براساس ماده 11 این معاهده نیز کشورها محق شناخته شده‌اند هرگاه که احساس کردند مفاد معاهده برخلاف منافع ملی‌شان است از آن خارج شوند. معاهده مورد اشاره، اول ژوئیه 1968 در 3 نسخه در لندن، مسکو و واشنگتن منعقد شد. این پیمان در 1970 به مدت 25 سال اجرایی شد و تمدید آن منوط به نظر اعضا شد. در 1995 معاهده عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای به صورت نامحدود تمدید شد. ایران نیز جزو اولین کشورهایی بود که به NPTملحق شد. الحاق ایران به این صورت بود که ابتدا لایحه پیمان توسط کمیسیون امور خارجه ایران تایید شد و بعد در دی 1348 به تصویب مجلس شورای ملی و مجلس سنا رسید و به دولت ابلاغ شد و سرانجام در1353 سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس شد. آمریکا با پیوستن ایران به پیمان NPT همکاری هسته‌ای با ایران را طبق موافقت‌نامه 1335 ش (موافقت نامه همکاری بین دولتین ایران و آمریکا راجع به استفاده صلح‌جویانه و غیرنامی از انرژی اتمی) از سر گرفت.⁷ و براساس آن درسال 1353 سازمان انرژی اتمی ایران که هدف آن تنظیم برنامه هسته‌ای کشور بود، آغاز به فعالیت کرد و در طول دوره 1353 تا 1357 ایران با کشورهای آلمان، آمریکا، فرانسه و تا اندازه‌ای انگلستان همکاری هسته‌ای داشت.

ایران در دوران پهلوی به عنوان ژاندارم آمریکا در منطقه بنا بود به عنوان قدرت هسته‌ای و دارای تسلیحات مرگبار اتمی شناخته شود و در این بین هیچ صدای اعتراضی هم از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به گوش نمی‌رسید، چرا که این آژانس نیز همچون دیگر نهادهای بین‌المللی از سوی قدرت‌های بزرگ مورد استفاده ابزاری قرار می‌گیرد. قدرت‌های جهانی اگر مصلحت ببینند کشوری مجهز به مرگبارترین سلاح‌ها شود هیچ مانع و رادعی وجود ندارد و اگر خط سیر کشوری خلاف‌نظر آنان باشد از تمامی ظرفیت‌های ایشان جهت محدودسازی آن کشور استفاده می‌کنند و آن کشور را از حقوق طبیعی خود محروم می‌سازند. اساسا ملاک خوب و بد از دیدگاه ابرقدرت‌ها منافع خودشان است. تکنولوژی هسته ای و حتی بمب های اتمی اگر در اختیار آمریکا و همپیمانانش همچون اسرائیل باشد منعی ندارد و اگر در اختیار کشوری دیگر که با آنها زاویه دارد قرار بگیرد قطعا بد است و به هر صورت ممکن حتی اگر تجاوز نظامی باشد باید از آن جلوگیری کرد.

موج تحریم‌های بین‌الملل علیه ایران

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کشورهایی که قبلا در منطقه منافعی داشتند و بعد از به ثمررسیدن تلاش مردم ایران، نگران منافع گذشته خود هستند بارها با استفاده ابزاری از نهادهای بین‌المللی چون آژانس انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل متحد درصدد جلوگیری از دستیابی ایران به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای هستند.

این بهانه‌ها از 10 ژوئن 2003 آغاز شد و 3 ماه پس از این تاریخ، با تصویب قطعنامه‌‌ای که از سوی استرالیا، کانادا و ژاپن ارائه شد درخواست توقف غنی‌سازی در ایران مطرح شد.⁸

شورای امنیت تاکنون 4 مجموعه قطعنام تحریمی را به ترتیب در دسامبر 2006، مارس 2007، مارس 2008 و ژوئن 2010 علیه ایران اعمال کرده است.

اما ایران بر اساس قوانین بین المللی و پذیرش نظارت قانونمند آژانس همچنان فعالیت های صلح آمیز هسته ای خود را پی می گیرد.

پانوشت‌ها:

1- ر. ک سایت انجمن فیزیکدانان جوان ایران(www.hupaa.com). 2- خبرگزاری فارس، 17 مرداد 1390. 3- ر.ک دانش نامه آزاد ویکیپدیا. 4- خبرگزاری تابناک،19 شهریور 1388. 5- مدنی، سید جلال‌الدین، خلع سلاح و سازمان ملل متحد، تهران نشر خواندنی‌ها،1352، ص 178. 6- نعمتاللهی، همایون،واژه‌نامه سیاسی، تهران،1379، ص 31. 7- نوین، پرویز، انرژی اتمی و موازین حقوقی، تهران،1385، ص 76 و 77. 8- فیاضی، سید جلال،مقاله ملی یا جناحی، هفته‌نامه پنجره، شماره 40.

مسلم تهوری