اراضی کشاورزی 70 درصد آب کشور را می​بلعد

با وجود این هنوز بخش عمده ای از آب استحصالی کشور در بخش کشاورزی هدر می‌رود، بدون این‌که مسئولان راهکار جدی و ضربتی برای مقابله با این روند تعیین کرده یا به اجرا درآورده باشند.

متاسفانه در حالی که بخش کشاورزی بیشترین مصرف و هدر رفت آب را به خود اختصاص می‌دهد، مدیران وزارت نیرو برای از سرگذراندن بحران کم‌آبی در تابستان‌ها، یا از صرفه‌جویی شهروندان سخن می‌گویند، یا از تهدید به جیره‌بندی آب و این در حالی است که براساس آمار و اسناد وزارت نیرو، میانگین بارش سالانه در ایران حدود ۴۲۵ هزار مترمکعب است که بنا بر تخمین‌های منتشر شده بخش عمده‌ای از این آب به دلیل نبود مدیریت از دسترس خارج می‌شود و بخش دیگر در کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آمارها نشان می‌دهد کمی بیش از یک درصد منابع آب در صنعت، حدود 7 درصد در مناطق مسکونی و ۹۲ درصد در کشاورزی مصرف می‌شود. با توجه به این آمار می‌توان نتیجه گرفت که ساکنان شهرها و روستاها بخش اندکی از منابع آب شیرین را در ایران مصرف می‌کنند.

ضمن این‌که بین ۲۸ تا ۳۰ درصد از آبی که در مناطق مسکونی مصرف می‌شود، به دلیل فرسودگی شبکه‌ها پیش از آن که به دست مصرف‌کننده برسد، تلف می‌شود. به علاوه آبی که در بخش کشاورزی هدر می‌رود حدود ۷۰ درصد است که این هدررفت به دلیل عواملی همچون آبیاری سنتی و الگوی کشت نامناسب و ناهمگون با شرایط منطقه است.

کارشناسان معتقدند آنچه امروز کشور را با بحران بی‌آبی مواجه کرده، نبود آب و خشکسالی نیست، بلکه در درجه اول سوءمدیریت و نبود مدیریت درست برای استفاده صحیح از منابع آبی کشور است، زیرا این بحران اکنون در مناطقی مانند شمال کشور با متوسط بارندگی ۱۲۰۰ میلی‌متر تا مناطقی در سیستان و بلوچستان با ۵۰ میلی‌متر بارش وجود دارد.

همچنین براساس گزارش‌ سازمان جهانی خواربار و کشاورزی(فائو) که در سال ۲۰۰۸ منتشر شد، بیش از ۶۲ درصد از زمین‌های کشاورزی در ایران با منابع آب‌های زیرزمینی آبیاری می‌شود که استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی باعث شده بیشتر دشت‌های ایران به طرز چشمگیری نشست داشته باشد، به‌طوری که به گفته خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اکنون سطحی حدود دو میلیون هکتار زمین‌های فرونشسته در کشور وجود دارد که مربوط به بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی است.

هدرروی آب در بخش کشاورزی

به هر روی این وضع اکنون زنگ هشدار را در بسیاری از مناطق کشور به صدا درآورده و این در حالی است که بخش عمده آب مصرفی در بخش کشاورزی هدر می‌رود، به طوری که به گفته مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان یزد، طی سال‌های 90 تا 91 حدود یک میلیارد و 193 میلیون مترمکعب آب در این استان به مصرف رسیده که یک میلیارد و 148 میلیون مترمکعب آن در بخش کشاورزی مصرف شده است.

مصطفوی با بیان این‌که حدود 126 هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات زراعی و باغی در استان وجود دارد، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: به طور متوسط در هر هکتار از این اراضی، حدود 9158 مترمکعب آب مصرف می‌شود، با این حال هنوز در 36 درصد از این اراضی با تنش آبی (کم‌آبی) مواجه هستیم.

وی به میزان هدرروی آب در بخش کشاورزی اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: راندمان آبیاری در این استان حدود 42 درصد است، به عبارتی از صددرصد آبی که در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، حدود 40 درصد آن مفید بوده و 60 درصد آن هدر می‌رود.

به گفته مصطفوی و براساس آمار آب منطقه‌ای استان، در سال‌های 92 ـ91 نسبت به سال‌های 79 تا 80 برداشت از چاه‌های عمیق افزایش یافته، در حالی که برداشت از منابع چاه نیمه‌عمیق، چشمه و قنات کاهش داشته است که این خود گویای بحرانی شدن وضع موجود است.

مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان یزد به شیوه آبیاری در اراضی زراعی و باغی این استان نیز اشاره می‌کند و با بیان این‌که اکنون 12 هزار هکتار از اراضی موجود به شیوه نوین و قطره ای آبیاری می‌شود و تا پایان سال، 33 هزار هکتار دیگر نیز به این سیستم مجهز می‌شود، می‌گوید: خرده مالکی بودن اراضی، پایین بودن کیفیت آب و بالا بودن هزینه تجهیزات آبیاری نوین، از جمله عواملی است که موجب کندی تبدیل آبیاری سنتی به مدرن در این استان شده است.

مصطفوی با اشاره به این‌که در صورت همکاری مردم و ادامه روند کنونی حمایت دولت و اختصاص اعتبار، تا ده سال آینده، 50 هزار هکتار، معادل نیمی از اراضی کل استان به این آبیاری مجهز می‌شود، می‌افزاید: اکنون حدود 11 هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت محصولات آب بری همچون سبزی و صیفی‌جات، یونجه و ذرت علوفه‌ای است، بنابراین تغییر الگوی کشت محصولات برحسب تغییر محصولات آب‌بر به کم‌آب و همچنین گلخانه‌ای کردن برخی محصولات در دستور کار سازمان قرار گرفته است، ضمن این‌که کلاس‌های آموزشی نیز برای تغییر فرهنگ مصرفی کشاورزان از سوی این سازمان در حال برگزاری است.

به گفته وی، اداره آب منطقه‌ای نیز هوشمند کردن کنتورهای آب مصرفی کشاورزان و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز را به عنوان عاملی بازدارنده در دستور کار خود قرار داده است.

برنامه‌هایی که این مقام مسئول در جهاد کشاورزی استان یزد به آن اشاره می‌کند، اکنون تقریبا در کل کشور در حال اجراست، اما نکته حائز اهمیت این است که روند اجرایی شدن این برنامه‌ها بسیار کند و لاک پشتی است و به نظر می‌رسد برای گذر از این بحران با توجه به فرصت کوتاه پیش رو تا رسیدن به عمق فاجعه، کافی نیست؛ زیرا بحران آب جدی‌تر از تصور رایج است و به گفته عیسی کلانتری، وزیر سابق جهاد کشاورزی اگر منابع آب بدرستی مدیریت نشود، ایران به کشوری غیرقابل سکونت تبدیل خواهد شد.

گوشه‌ای از این بحران اکنون در بسیاری از نقاط کشور مشاهده می‌شود، به طوری که هم‌اکنون از خراسان جنوبی خبر می‌رسد که چهار سد این استان خشک و 81.5 درصد کل مخزن سدها، خالی شده و ذخیره آب در بقیه سدها نیز به صورت بسیار کم و محدود است.

این در حالی است که به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان جنوبی، بجز سد نهرین که بخش زیادی از آب شرب شهر طبس را تامین می‌کند، دیگر سدهای استان عمدتا در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حسین امامی در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: بالغ بر 95 درصد آب خراسان جنوبی از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود که به دلیل خشکسالی‌های متوالی و مصرف بی‌رویه و مدیریت نشده آب، این منابع هم‌اکنون وضع مناسبی ندارد و حدود 50 درصد دشت‌های استان شامل 21 دشت، تحت‌تاثیر این برداشت‌ها، ممنوعه و ممنوعه بحرانی اعلام شده است.