تلالو نمادهای دینی در شعر شیعه

شعر شیعه به عنوان شاخه‌ای از ادبیات اسلامی، از صدر اسلام در ادبیات عربی مطرح بوده و بخش عظیمی از شعر عربی را به خود اختصاص داده است. ضمن اینکه شاعرانی چیره‌دست و مشهور در عصر‌ها و سده‌های مختلف تاریخ شیعه در این حوزه، قلم به دست گرفته و ترانه‌سرائی کرده‌اند.

شعر شیعه تاکنون از جنبه‌های مختلف و متعددی مورد بررسی و مطالعه واقع شده و درباره آن، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و مقالات گوناگون به رشته تحریر درآمده است. اما تاکنون این نوع شعر از منظر نمادهای دینی که اصطلاحی در علم جامعه‌شناسی دینی و نیز ادبیات محسوب می‌شود، مورد بحث، تحقیق و کاوش قرار نگرفته است. تنها دکتر انسیه خزعلی در کتاب خود با عنوان «‌امام حسین(ع) در شعر معاصر عربی» و در بررسی شعر معاصر عربی، به صورت بسیار موجز به نمادهای قدسی در حادثه عاشورا اشاره کرده‌ و نیز امام حسین(ع) را از جنبه‌های نمادین در صفحاتی چند، مورد تحلیل قرار داده‌ است.

بنابراین بررسی این بُعد از شعر شیعه که به راهی جدید در پژوهش‌های شیعه‌شناسی ختم می‌شود و از قدم نهادن در راه‌های تکراری و هزار بار رفته محققان شعر شیعه اجتناب می‌کند و نیز به شناساندن نمادهای دینی شیعه و تاثیر فهم آنها در فهم اشعار شیعه و شناساندن فرهنگ شیعی گذشته، اعم از سفارشات دینی و سنت‌های جامعه و نیز تحقیق درباره آنها که با ادبیات درآمیخته است کمک می‌کند.

از طرفی نوآوری این تحقیق در آن است که در کلمات و عباراتی که دیگر پژوهشگران از کنار آن به سادگی عبور کرده‌اند، توقف می‌کند، به عمق آنها سفر می‌کند و جنبه‌های نمادین آنها را با استفاده از علم ادبیات، جامعه‌شناسی دینی، تاریخ ادیان و تا حدودی عرفان کشف می‌کند و در معرض نمایش قرار می‌دهد.

کتاب حاضر در سه فصل تدوین شده است:

‌بررسی نماد، نماد دینی و اقسام آن در دو عالم ادبیات و جامعه‌شناسی

که ابتدا به بررسی جایگاه نماد در ادبیات و علم جامعه‌شناسی دینی می‌پردازد و سپس صفحاتی را به تعریف نماد دینی و اقسام آن اختصاص می‌دهد.

‌بررسی و تحلیل نمادهای دینی در شعر شیعه

این بخش اصلی‌ترین بخش کتاب است که در آن نمادهای دینی حقیقی و غیرحقیقی هر کدام مستقلاً از لحاظ موضوعی به پنج دسته شخصیت‌ها، اعمال، اشیاء، مکان‌ها و زمان‌های مقدس تقسیم می‌شوند که این موارد در نمادهای حقیقی تمام قرون پنج‌گانه تکرار شده است، اما در نمادهای غیرحقیقی امکان دارد تمام این موارد در پنج سده اول هجری، نمونه شعری و شاهد مثال نداشته باشد.

‌بررسی تحولات و کارکردهای نمادهای دینی در طول پنج قرن اول هجری

در این فصل، موضوعات نمادهای دینی (شخصیت‌ها، اعمال و ...) هر کدام به صورت مستقل و با استناد به مطالب فصل سوم، در طول پنج قرن اول هجری مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته‌اند، ضمن اینکه این موضوعات در دو بخش نمادهای دینی حقیقی و غیرحقیقی مورد مطالعه واقع شده‌اند.