انقراض پرندگان زنگ خطر برای انسان‌ها

برخی پرندگان بدون کوچک‌ترین وقفه روزها پرواز می‌کنند، آنها در حالی مسافت‌های طولانی و بعید را می‌پیمایند که مخاطرات بی‌شمار همچون توفان‌های مهیب و شکارچیان نیز دائما آنها را تهدید می‌کند.

با وجود تمام مخاطرات و سختی‌ها باز هم پرندگان هر ساله بدون کوچک‌ترین اشتباه در محل مشخص و معین رحل اقامت می‌افکنند. پرندگان تقریبا در تمام اکوسیستم‌های کره زمین رسوخ کرده‌اند. آنها موفق شده‌اند ابعاد و حتی رنگ بدن خود را با شرایط حاکم بر محیط سازگار کنند. پرندگان در گرده‌افشانی، پخش دانه گیاهان، حفظ تالاب‌ها، پاکسازی لاشه و مردار از روی زمین و حاصلخیزی زمین‌ها، مراتع و جنگل‌ها نقشی اساسی ایفا می‌کنند، اما واقعیت تلخ اینجاست که این قهرمانان بشدت در معرض خطر هستند.

آمارهای جمعیتی تکان‌دهنده

تازه‌ترین تحقیقات موسسه بین‌المللی بردلایف نشان می‌دهد یک‌هشتم پرندگان یعنی حدود 1300 گونه در معرض خطر انقراض قرار دارند و متاسفانه شرایط اغلب آنها نیز روز به روز وخیم‌تر می‌شود. همه اینها در حالی است که تعداد قابل ملاحظه دیگری از گونه‌ها از قطبین گرفته تا مناطق حاره از نظر جمعیتی رو به کاهش هستند. تحقیقات موید آن است که سبد تنوع‌زیستی شمال آمریکا در حال سقوط آزاد است چنانچه حتی جمعیت‌هایی نظیر چکاوک‌های چمنزار نیز بشدت رو به کاهش هستند. وضع پرنده‌های تیزپرواز نظیر پرستوها (بادخورک‌ها) و چلچله‌ها نیز تعریفی ندارد.

ارزیابی جمعیت این پرنده‌ها نشانگر کاهش گسترده در اروپا و آمریکای شمالی است. جمعیت عقاب‌ها، کرکس‌ها (دال‌ها) و دیگر پرندگان شکاری نیز در سراسر آفریقا رو به کاهش است. وضع جمعیتی پرندگان شکاری در خاورمیانه نیز قابل‌تامل است چنان که پرندگانی همچون دلیجه، ترم‌تای، لیل، لاچین، بالابان، شاهین، سارگپه معمولی، سارگپه پرپا و تعدادی دیگر از پرندگان سرزمین مادری ما، ایران نیز در زمره پرندگان حمایت‌شده قرار دارند. کلونی‌های پرندگان دریایی نظیر گیله‌مات‌ها و پافین‌ها در شمال آتلانتیک نیز آرام‌آرام در حال ناپدید شدن هستند.

در این میان وضع پرندگان ساحلی نظیر تلیله حنایی در نیمکره غربی قابل‌تامل توصیف شده است. تلیله حنایی یکی از مهاجران عبوری کشور ما نیز بوده که در سواحل گلی و شنی به تعداد اندک مشاهده شده است.

در مجموع تلیله‌ها، کفچه‌نوک‌ها، پلیکان‌ها و لک‌لک‌ها ازجمله پرندگان مهاجری هستند که جمعیت آنها بالاخص در محدوده‌های جزر و مدی دریای زرد (بخش شمالی دریای شرق چین) در معرض خطر قرار دارد. طوطی‌های استرالیایی و آمریکای جنوبی نیز در حال جدال فرسایشی برای بقا هستند. حتی برخی پنگوئن‌های قطب جنوب نیز در رنج و سختی هستند.

پرندگان به ما انسان‌ها چه می‌گویند؟

پرندگان در عین این که آواز می‌خوانند، صحبت هم می‌کنند. آنها با زبان بی‌زبانی به ما می‌گویند که علت کاهش جمعیت آنها؛ تحلیل و تخریب مکان‌های زندگی و جوجه‌آوری آنها از‌جمله تالاب‌ها، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و دشت‌هاست. حتی منابع غذایی آنها نیز روز به روز کمتر می‌شود و از سوی انسان به یغما می‌رود. این روزها پرندگان بیشتر و بیشتر تهدیدات محیط‌زیست را به انسان یادآور می‌شوند. بیوشیمی همان زبان رمز پرندگان است که به ما هشدار می‌دهد تهدیدات زیست‌محیطی حتی می‌تواند سلامت انسان‌ها را نیز در معرض مخاطره جدی قرار دهد. امروزه دانشمندان با استفاده از آنالیز سلول‌های پرندگان به این نتیجه رسیده‌اند که صدای سیگنال‌های هشداردهنده از اکوسیستم‌های سر‌اسر جهان روز به روز واضح‌تر شنیده می‌شود.

پرندگان، شاخص سلامت محیط

قناری‌ها از سال‌ها پیش همراه و حامی معدنچیان بوده​اند. معدنچیان با بردن یک قناری با خود به داخل معدن، از وضع هوای زیر زمین آگاه می‌شدند و اگر قناری داخل قفس غش می‌کرد، فورا می‌فهمیدند میزان دی‌اکسیدکربن داخل معدن بشدت بالا رفته است. این نقشی است که امروز دیگر گونه‌های پرندگان نیز بخوبی ایفا می‌کنند.

آنها می‌توانند نشانه‌های آلودگی محیط زیست ازجمله انواع و اقسام مواد سمی را بخوبی ردیابی کنند و به همین دلیل دانشمندان پرندگان را به عنوان یکی از شاخص‌های ایده‌آل سلامت محیط می‌شناسند. پرندگان می‌توانند تاثیر افزایش میزان گازهای خطرناک با پایه کربن در جو و اقیانوس‌ها را بر سلامت انسان‌ها بخوبی پیشگویی کنند.

بشر هزاران سال است به نیروی خارق‌العاده پرنده‌ها اعتماد کرده است. شاهد این مدعا نیز جنگل‌نشینانی بودند که در گذشته جهت در امان ماندن از حمله حیوانات وحشی به آواز پرندگان گوش می‌سپردند. امروز تحقیقات نشان می‌دهد پرندگان یکی از بهترین منادیان حضور پاتوژن‌های بیماریزا هستند.

آنفلوآنزای پرندگان و ویروس نیل غربی شاید یکی از بهترین مثال‌ها در این مورد باشد. به عنوان مثال زمانی که پرندگان مرده در محدوده نیل غربی مشاهده شدند، ثابت شد خطری جدی انسان‌ها را نیز تهدید می‌کند. لازم است بدانید در این مورد خاص این پرندگان نیستند که ویروس را به بدن انسان منتقل می‌کنند، بلکه به واقع انتقال ویروس، کار حشرات و پشه‌ها است در حالی که پرندگان تنها یک شاخص ایده‌آل از وضع سلامت هستند.

دکتر جان فیتزپاتریک، مدیر لابراتوار پرنده‌شناسی دانشگاه کرنل می‌گوید انسان‌ها از نظر حسی مستقیما نسبت به رنگ‌های مختلف پرندگان، صداها و آواهای آنها از خود عکس‌العمل نشان می‌دهند. کریستی موریسی یک اکوتوکسیکولوژیست (سم‌شناسی که براساس اکولوژی یا زیست‌بوم جانداران به تشریح مسائل می‌پردازد) از دانشگاه ساسکاچوان باور دارد که پرندگان می‌توانند رازهایی را از زندگی اطراف به ما بگویند که ما قادر به دیدن آنها نیستیم. به عنوان مثال تحقیقات ثابت کرده که عقاب‌ها و شاهین‌ها می‌توانند جاذب ترکیبات شیمیایی باشند که در غذای آنها وجود دارد.

در واقع پرندگان شکاری به عنوان شکارچیان راس هرم غذایی نماینده گیاهان، حشرات، ماهیان و پستانداران کوچک هستند. علاوه بر این از هر پنج گونه پرنده، یک مورد قطعا مهاجر است. متخصصان می‌گویند پرندگان مهاجر می‌توانند از آلاینده‌های یک زیستگاه به آسانی نمونه‌برداری کنند. اکنون نیز دانشمندان و پژوهشگران با گرفتن پرندگان و انجام آزمایش‌های مختلف روی آنها اطلاعات کم‌نظیری را به دست می‌آورند. دکتر موریسی می‌گوید از آنجا که اغلب پرندگان ازجمله عقاب‌ها و جغدها چند دهه عمر می‌کنند بنابراین چرخه حیات آنها می‌تواند بخوبی تاثیر مواد شیمیایی را بر بدن یک موجود زنده نشان دهد.

پرندگان در معرض خطر انقراض

تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد نرخ انقراض کنونی پرندگان حدود هزار تا ده هزار بار بیشتر از نرخ طبیعی آن است؛ یعنی پرندگان با سرعتی باور نکردنی در حال ناپدید شدن هستند. در گذشته نرخ انقراض پرندگان در جزایر زیاد بود، اما امروزه شواهد حاکی از آن است که نرخ انقراض در قاره‌ها نیز روندی صعودی دارد.

انقراض پرندگان در کشور ما نیز پدیده‌ای ملموس است چنان که دائما از جمعیت پرندگانی همچون غواص گلوسرخ، غواص گلو سیاه، کبوتر دریایی ایرانی، پلیکان سفید، پلیکان پاخاکستری، باکلان مارگردن، باکلان کوچک، حواصیل بزرگ، حواصیل زرد، حواصیل سبز، لک‌لک سیاه، اکراس آفریقایی، فلامینگو کوچک، قوی فریادکش، قوی کوچک، غاز پیشانی سفید، عروس غاز، غاز پازرد، اردک مرمری، اردک بلوطی، کورکورحنایی، عقاب دریایی، کرکس سیاه، هما، عقاب مارخور، سارگپه چشم سفید، سارگپه پرپا، پیغو، طرلان، عقاب دو برادر، لاچین، باربری فالکون، سیاه‌خروس، کبک چیل، طاووسک، زنگوله‌بال، میش‌مرغ، خروس کولی اجتماعی، سلیم طلایی، ابیا، پاشلک معمولی و چندین و چند مورد دیگر کاسته می‌شود.

نشنال جغرافی / مترجم: فرناز حیدری