اما کودکان امروزی برای خودشان یک شبکه مستقل دارند که دیگر اختصاص یک روز از برنامههای تلویزیون به پخش برنامههای کودک معنایی ندارد. برای همین سازمانها و نهادها میکوشند برنامههای مختلفی برای کودکان تدارک ببینند. یکی از این سازمانها یا مؤسسات، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. خیلیها شاید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را از علامت پرنده آن بشناسند؛ کانونی که در برههای از تاریخ معاصر ایران، نقش بسزایی در معرفی هنرمندان برجسته کشور چه در پیش از انقلاب اسلامی، چه پس از آن داشت اما این روزها مثل گذشته حضور پررنگی در جریانسازی هنری ندارد.
برای اطلاع از برنامههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در طول سال با علیرضا حاجیانزاده، مدیرعامل جدید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که کمتر از یک سال است به کانون آمده، گفتوگویی انجام دادیم. آنچه در پی میآید مشروح گفتوگوی ما با اوست.
شاید خیلیها ندانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دقیقا چه نقشی در جامعه ما دارد و چه اهدافی را دنبال میکند. در واقع کانون در راستای چه اهدافی گام برمیدارد؟
اهدافی که در اساسنامه برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در نظر گرفته شده است، دو هدف اصلی به چشم میخورد. نخست اینکه از نظر فکری به ارتقای سطح فکری کودکان پرداخته شود و دیگر آنکه شناسایی و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان مد نظر قرار گیرد که معطوف به مهارت کودکان و نوجوانان است. به تعبیری کودکان و نوجوانانیکه به عضویت کانون در میآیند و با کانون مرتبط میشوند باید انسانهایی دانا و توانا باشند. دانایی از تفکر حاصل میشود و توانایی از طریق مهارتآموزی در قالب فعالیتهایی فرهنگی و هنری. این هدف کلیای است که ما دنبال میکنیم و البته محتوای عمومی این اهداف، تربیت دینی کودکان است؛ به صورتی که حاصل ارتقای فکری و مهارتی کودکان، ساختن اشخاصی مؤمن در جامعه است.
به نظر میرسد نهادی چون وزارت آموزش و پرورش نیز چنین اهدافی را دنبال میکند. چه تمهیداتی در اساسنامه کانون اندیشیده شده تا این سازمان با نهادهایی چون وزارت آموزش و پرورش موازیکاری نداشته باشد؟ هر چند کانون پرورش فکری کودکان زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره میشود.
این مسأله را نمیتوان موازیکاری خواند، بلکه باید کانون را مکمل فعالیتهای وزارت آموزش و پرورش در نظر گرفت. آموزش و پرورش یک وظیفه عمومی در حوزه تعلیم و تربیت و همه دانشآموزان کشور دارد که امروز 12 میلیون و 500 هزار نفر را تحت پوشش قرار میدهد. با وجود این، کار آموزش و پرورش کاری رسمی است و آموزش رسمی کشور را به عهده دارد. کار کانون نیز به نوعی همان تعلیم و تربیت است، اما به شکل غیررسمی و اوقات فراغتی. به تعبیری فعالیت کودکان و نوجوانان در زمانهای تحصیل در اختیار آموزش و پرورش است و فعالیتهای تعلیم و تربیت به صورت رسمی و اجباری برای آنها برگزار میشود، ولی در زمانهای تعطیل و اوقات فراغت آن دانشآموزانی که علاقهمندند، به کانون مراجعه میکنند. کار کانون یک کار کاملا داوطلبانه و اختیاری است و از آن 12 میلیون، زیر یک میلیون دانشآموز به کانون مراجعه میکنند؛ بنابراین برخی دانشآموزان با علاقه خود یا راهنمایی والدین به کانون میآیند تا در فضاهای کانون فعالیت کنند. البته اوقات فراغت هم در طول سال کم نیست. اگر 365 روز سال را در نظر بگیریم تقریبا 180 روز آن را بچهها به مدرسه میروند. تعطیلات تابستان، تعطیلات عید، پنجشنبه و جمعهها، اینها در این ایام میتوانند اوقات فراغتشان را در کانون بگذرانند و حتی در آن 180 روز که به مدرسه میروند، میتوانند دو ساعت بعدازظهر خود را در کانون بگذرانند. همانطور که اشاره کردم این فضایی است در کنار آموزش و پرورش و مکمل کار این نهاد است.
کانون برای دستیابی به اهدافش چه فعالیتهایی را مورد توجه قرار داده است؟
کانون دو نوع فعالیت دارد. یکی تولیدات متمرکز ما به شکل حرفهای برای کودکان یا درباره کودکان است. از جمله فعالیتهای عمده متمرکزی که ما داریم تولید کتاب برای کودکان یا درباره آنهاست. بیشتر کتابهای ما برای کودکان در ردههای سنی مختلف است. همچنین تولید فیلمهای سینمایی و انیمیشن و فیلم کوتاه در دستور کار کانون قرار دارد. بتازگی در حال برنامهریزی برای ساخت و تولید فیلمها و سریالهای تلویزیونی هستیم. از دیگر فعالیتها در این زمینه میتوان به تولید نمایش توسط گروههای نمایشی حرفهای برای کودکان اشاره کرد. همچنین تولید اسباببازی و سرگرمی از دیگر اقدامات کانون است و همینطور تولید موسیقی برای کودکان.
بخش دوم فعالیتهای کانون در چه حوزههایی صورت میگیرد؟
بخش دوم شامل فعالیتهایی میشود که در مراکز کانون برای کودکان در نظر گرفته شده و کودکان و نوجوانان بهطور مستقیم در این برنامهها شرکت میکنند. ما حدود 890 مرکز داریم که مراکز ثابت و سیار ما در سراسر کشور به شمار میروند. در این مراکز 42 فعالیت برای کودکان تعریف شده است. فعالیت محوری ما در این زمینه، کتابخانه و کتابخوانی با هدف ارتقای فکری بچههاست؛ چراکه معتقدیم بچههایی که به کانون مراجعه میکنند نباید تنها برنامههای زودگذر برای آنها داشت. حتما باید بچههایی باشند که کار فکری انجام دهند و از نظر تحلیلی تقویت شوند و به شناخت بیشتری دست یابند. برای همین یکی از فعالیتهای ما کتابخانه است که به کتابخانههای کانون معروفند. البته در کتابخانههای کانون 42 فعالیت را دنبال میکنیم که همه آنها به نحوی به کتاب و کتابخوانی مربوط میشود. این 42 فعالیت در پنج گروه تقسیم شده است؛ فعالیتهای فرهنگی، هنری، ادبی، علمی و دینی و مذهبی. برای مثال، قصهگویی یکی از جذابترین فعالیتهایی است که ما در این مراکز داریم. مربیان ما برای بچهها قصه میگویند و با ارجاع بچهها به کتاب قصه، آنها را به خواندن کتاب علاقهمند میسازند. از سوی دیگر، در اینجا به صورت ابتدایی به بچهها تولید فیلم و انیمیشن آموزش داده میشود. همچنین به نمایشهای عروسکی و تئاتر، خوشنویسی، نقاشی، کاردستی، فعالیتهای علمی مانند زیستشناسی، نجوم و...، فعالیتهای قرآنی مختلف در قالبهای شعر، قصهگویی و... پرداخته میشود. در این برنامهها مربیان کانون به بچهها آموزش میدهند که خود به تولید آثار هنری دست بزنند.
رویکرد ما این است که بچهها مصرفکننده نباشند، بلکه مولد باشند و مهارتهای آنها بالا برود و توانمند شوند و متناسب با ذائقه خودشان در هر یک از این حوزهها که وارد میشوند، پس از سه چهار سال بتوانند خود به تولید اثری دست بزنند. برخی از اعضای کانون، حتی رشته تحصیلی و آینده شغلی خود را به مهارتهایی که در کانون آموختهاند، اختصاص دادهاند.
در دوران کودکی با اینکه مدرسه ما فاصله چندانی با مرکز اصلی کانون در خیابان حجاب نداشت، اما ما اطلاع چندانی از وجود چنین مرکزی و فعالیتهای آن نداشتیم. در حال حاضر کودکان یا خانوادههای آنها چگونه با فعالیتهای کانون آشنا میشوند؟
واقعیت این است کانون کار تبلیغاتی انجام نمیدهد. معمولا والدینی که با فضای کانون آشنا هستند و در کودکی عضو کانون بودند و در آن فعالیت میکردند و به کانون علاقهمندند، فرزندان خود را برای عضویت به کانون میآورند. این یکی از روشهای آشنایی کودکان با کانون است. روش دیگری که میتوان به آن اشاره کرد به مدارس مربوط میشود. معمولا دانشآموزان به شکل گروهی و سازماندهیشده همراه مربیان خود از سوی مدارس در فضای کانون حاضر و با فعالیتها آشنا میشوند. آن هم معمولا صبحها که اعضای کانون خود در مدارس حضور دارند و مراکز کانون خلوت است. در این میان، دانشآموزانی که به فعالیت در کانون علاقهمند میشوند همراه والدینشان برای ثبتنام و عضویت به مراکز کانون مراجعه میکنند. گاهی هم اطلاعرسانی در این زمینه از سوی خود بچهها صورت میگیرد، برای مثال دانشآموزی که عضو کانون است در مدرسه به دوستان خود از فعالیتهای کانون میگوید. به هر ترتیب، کانون به صورت عمومی کار تبلیغاتی نمیکند، چرا که معتقدیم بچهها باید با علاقه خودشان به کانون بپیوندند، نه در یک فضای تبلیغاتی یا به اجبار والدین.
با وجود این، در حال حاضر بچهها و والدینشان از طریق اینترنت میتوانند با کانون و فعالیتهای آن آشنا شوند؛ چیزی که زمان ما وجود نداشت.
بله.
عضویت در کانون به چه شکلی است؟ آیا ظرفیت کانون برای ثبت نام کودکان و نوجوانان محدود است؟
محدودیت عضویت به دلیل امکانات ماست اما از نظر قانونی محدودیتی نداریم. در حال حاضر، با امکاناتی که در مراکز کانون داریم ظرفیت ما با 420 هزار عضو تقریبا تکمیل است. به همین دلیل است که ما تبلیغ نمیکنیم، چون مکانهای ما بیشتر از این ظرفیت ندارد. معتقدیم در صورت اختصاص امکانات و حمایتهای مالی برای توسعه مراکز کانون ما میتوانیم حداقل 10 درصد از دانشآموزان کشور، یعنی حدود یک میلیون و 250 هزار نفر را تحت پوشش کانون قرار دهیم. البته این امر مستلزم تامین بودجه برای توسعه مراکز کانون و جذب مربیان جدید است و زمانی میتواند صورت بگیرد که پشتیبانی بهتری از کانون انجام شود.
کانون پرورش فکری کودکان چه پیش از انقلاب اسلامی، چه پس از آن به عنوان مکانی شناخته میشود که برخی هنرمندان برجسته ایرانی از آنجا برخاستهاند. پیش از انقلاب، فیلمسازانی با کانون همکاری میکردند که امروزه از بزرگان سینمای ایران به شمار میآیند. در دهه 60 نیز کانون در رشد نمایش عروسکی و تئاتر کودکان نقش بسزایی داشت. همچنین تصویرگران سرشناسی از کانون برخاستند. با وجود این، به نظر میرسد نقش کانون در جریانسازی هنری از دهه 70 به بعد کمرنگ شده است. آیا کانون برنامهای در این خصوص ندارد؟
در سیاست جدیدی که داریم قرار است در عرصههای مختلف فرهنگی و هنری با توسعه بیشتر در عرصههای هنری، زمینه تقویت بچهها را فراهم کنیم. نگاه ما نگاهی بلندمدت است و معتقدیم باید کادرسازی کنیم و حضور اعضا نباید صرفا برای پر کردن اوقات فراغت باشد. هر چند کانون دستگاهی برای پر کردن اوقات فراغت به شمار میآید، ولی در نظر داریم از همین فضای اوقات فراغت برای یک کار بلند مدت استفاده کنیم. به همین دلیل خود را به عنوان مکمل در کنار آموزش و پرورش میبینیم. همانطور که آموزش و پرورش اهداف بلندمدت برای تربیت کودکان و نوجوانان کشور دارد، ما هم باید بتوانیم اهداف بلندمدت برای توانمند ساختن کودکان و نوجوانان در حوزههای فرهنگی و هنری و ادبی داشته باشیم. به همین دلیل، قصد داریم شرایطی فراهم کنیم تا مانند گذشته هنرمندان و افراد برجستهای در کانون تربیت شوند.
یعنی در آینده میتوان انتظار داشت نسلی از هنرمندان برجسته این مرز و بوم در کانون تربیت شده یا کارشان را از کانون پرورش فکری کودکان آغاز کرده باشند؟
ما این جهتگیری را داریم و امیدواریم در آینده شاهد چنین امری باشیم.
در حال حاضر آیا کانون با هنرمندان برجسته کشور یا هنرمندان بزرگی که زمانی با کانون همکاری میکردند در ارتباط است؟
ماه مبارک رمضان نشستی با بسیاری از هنرمندانی که ارتباطشان با کانون قطع شده بود برگزار کردیم و مراسم افطار را در خدمت این عزیزان بودیم تا این هنرمندان مجدد با کانون در ارتباط باشند. آنها بسیار متعجب بودند که کانون چنین فضایی ایجاد کرده است. به هر حال، تمام توجه ما این است که ظرفیتهای گذشته کانون را شناسایی و از آنها در جهت اهداف انقلاب اسلامی استفاده کنیم.
چندی پیش جشنواره نمایشهای عروسکی در تهران برگزار شد. همچنین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در حال برگزاری است. آیا کانون با این دو جشنواره همکاری داشت؟
ما با چنین جشنوارههایی همکاری داریم، البته همکاری ما به این شکل است که بسیاری از عواملی که آنجا حضور دارند در کانون فعالیت دارند. ما در حوزه تئاتر تشکلی با نام اسیتیج داریم که صرفا تئاتر کانون نیست، بلکه تئاتر کودک در ایران یا حتی دنیاست. نمایندگی اسیتیج بینالمللی در ایران حضوردارد و نسبت به نمایشهای کودک که در ایران برگزار میشود، نقش حمایتی ایفا میکند.
با توجه به همهگیری تلفنهای هوشمند و تبلتها در جامعه و استفاده کودکان از این ابزارها، آیا کانون برای طراحی نرمافزارها و بازیهای آموزشی و سرگرمکننده برای کودکان اقدامی کرده است؟
ما در این زمینه دو رویکرد داریم. نخست استفاده بهینه از این فضاهاست. به همین دلیل تاکنون 12 بازی رایانهای تولید کردهایم. برای مثال، اخیرا بازی «عمو نوروز» را راهی بازار کردهایم. در نظر داریم تولیدات جدیدی را در قالب کتاب الکترونیک ارائه کنیم. هر چند تاکنون تولیداتی در حوزه برنامههای تلفنهای هوشمند نداشتهایم، اما در تلاشیم برنامههایی تحت سیستمعامل اندروید برای کودکان تولید کنیم. رویکرد دیگر ما این است استفاده از ابزارهایی نظیر تلفنهای هوشمند و تبلتها را به دلیل آسیبهای جانبیای که برای کودکان دارد، چندان ترویج نکنیم. به باور ما، بچهها باید در فضاهایی طبیعی و ارتباطات اجتماعی و فعالیتهای دستورزی و مطالعاتی حضور یابند. بر اساس این رویکرد، سعی میکنیم فعالیتهای جذاب جایگزینی برای بچهها تدارک ببینیم تا تمام وقتشان در فضای مجازی نگذرد. باید به فعالیتهایی پرداخت که سبب تقویت روابط اجتماعی بچهها میشود.
به نظر میرسد وظیفه کانون تلاش برای جلب توجه مردم و مسئولان به مسائل مبتلا به کودکان در جامعه است. در نشستی که با حضور خبرنگاران برگزار شد، مسائل و مطالباتی که آنها مطرح میکردند، نظیر بحث کودکان کار یا کودکان خیابانی بیشتر معطوف است به نهادهایی چون بهزیستی، تأمین اجتماعی، قوه قضاییه و.... آیا میتوان از کانون انتظار داشت در این مسائل وارد شود؟
کانون دو وظیفه برای خود متصور است؛ یکی وظایفی ذاتی که خود آنها را انجام میدهد که ممکن است نهادهای دیگر یا بخش خصوصی نیز به آن بپردازند؛ مانند تولید کتاب، تولید فیلم و تولیدات فرهنگی و هنری برای کودکان یا درباره کودکان. در کنار این مهم، کانون وظیفه خود میداند در مورد همه مسائل کودکان بیندیشد و تلاش کند تا انسجامی میان دستگاههای دیگر در این زمینه ایجاد کند. با وجود این، در زمینه توجه به بخشهای کودکان و نوجوانان دیگر دستگاهها که جزو وظایف کانون است و در اساسنامه کانون هم ذکر شده، شاید بتوان گفت کار شایان ذکری صورت نگرفته است. اما سیاست جدید در مدیریت جدید کانون این است که در این حوزه هم وارد شویم و بتوانیم همه ظرفیتهای موجود دستگاههای مختلفی را که در زمینه کودکان و نوجوانان مشغول به کارند، فعال کنیم. اصلا داعیه این را نداریم که همه کارها باید توسط کانون انجام شود چراکه کانون در یک فضای خاصی مشغول به کار است، اما اینکه آن دستگاهها به وظایف خود در زمینه کودکان و نوجوانان بپردازند، به یک انسجام و هماهنگی نیاز دارد که فعالیت در این زمینه به عهده کانون است و در اساسنامه آن نیز ذکر شده است. در این راستا ما مشغول فراهم کردن ساز و کار و تدوین آییننامهها و اسنادی هستیم تا در مراجع قانونی به تصویب برسد و کانون بتواند این هماهنگی را ایجاد و مدیریت کند.
تشکیل شورای سیاستگذاری هفته ملی کودک نیز در این راستاست؟
بله، شورای سیاستگذاری هفته ملی کودک را تشکیل دادیم تا هم برنامههای هفته ملی کودک با مشارکت همه دستگاهها سامان یابد و هم زمینهای شود برای فعالیتی که درباره آن صحبت کردیم. ما در نظر داریم بین همه دستگاهها ارتباط برقرار شود تا مسائل مربوط به کودکان با هماهنگی و انسجام و همدلی دنبال شود.
اقدامات کانون در جامعه ما تا چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟ آیا تا به حال، بازخورد فعالیتهای کانون بررسی شده است؟
اینکه درباره اثرگذاری فعالیتهای کانون بررسی آماری و کمی صورت گرفته باشد، خیر اما از نظر کیفی اثرگذاری فعالیتهای کانون کاملا مشهود است و از چند منظر میتوان آن را بررسی کرد. نخست اینکه بچههایی که عضو کانون میشوند، عضویتشان ادامه پیدا میکند. به طور قطع بچهها و خانوادههایشان از کانون اثر گرفتهاند. ما اعضایی داریم که برای ده سال مستمر عضو کانون بودند و زمانی که هفده ساله میشوند و باید رسما از عضویت کانون خارج شوند ناراحتند و درخواست ادامه همکاری با کانون را دارند. از سوی دیگر، برخی بزرگان فرهنگ و هنر کشور اذعان میکنند زمانی عضو کانون بودهاند و جرقه اولیه تعیین مسیر زندگیشان را از کانون دارند. این امر نشاندهنده اثر کانون است. بتازگی در مذاکراتمان با مسئولان سایر دستگاهها مشاهده میکنیم که آنها میگویند زمانی عضو کانون بودهاند.
در بخش بینالملل، فعالیتهای کانون در چه راستایی است؟
ما اعتقاد داریم غیر از مخاطبان داخلی که کودکان علاقهمند ایرانی به شمار میآیند، مخاطبان عام ما همه کودکان دنیا هستند. به همین دلیل برنامههای ویژهای برای کودکان دنیا داریم. بخشی از برنامه ما در قالب ترجمه کتابهای کانون صورت میگیرد. در نمایشگاههای بینالمللی با ناشران مختلف دنیا تعامل برقرار میکنیم که حتی آنها برای عرضه کتاب در کشور خود کپیرایت کتابهای کانون را خریداری میکنند. در جشنوارههای مختلف بینالمللی فیلم حضور داریم و فیلم های کودک خود را به دنیا عرضه میکنیم. توافقنامهای با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی امضا کردهایم تا در هفتههای دوستی و هفتههای فرهنگی ایران در کشورهای مختلف شرکت کنیم. گروهی از مربیان ما در آن کشورها حضور مییابند و کارگاههای آموزشی برگزار میکنند. در بعضی کشورها مدل کار کانون را عرضه میکنیم و آن کشور مرکزی شبیه کانون را راهاندازی میکند. ما به مربیان آنها آموزش میدهیم.
میتوانید به این کشورها اشاره کنید؟
مثلا ما در لبنان با حزبالله لبنان این کار را شروع کردهایم. برای مثال ما در ایران کتابخانه سیار داریم و در آنجا نیز کتابخانه سیار را از ما الگو گرفتهاند و حتی آرم کانون را روی اتوبوس سیارشان زدهاند تا اعلام کنند این کار از طرف ایران هدایت شده است. مربیان آنها در ایران حضور پیدا کردهاند و آموزش دیدهاند، متقابلا استادانی را به آنجا اعزام کردهایم تا به مربیان آنها آموزش بدهند. برای دانشآموزان آنها اردوهایی برگزار میشود. آنها میآیند و از نزدیک با کار کانون آشنا میشوند. چنین کاری در عراق دنبال میشود و تشکلهایی در آنجا از فعالیتهای کانون الگو گرفتهاند. در مالزی نیز با یکی از تشکلهای مشابه کانون ارتباط برقرار کردیم و برای همکاریهای بیشتر در حال مذاکره هستیم. از دیگر اقدامات بینالمللی کانون میتوان به شرکت در فراخوانهای بینالمللی و نیز مسابقات نقاشی کودک اشاره کرد. در زمینه تصویرگری نقاشان ما در جشنوارهها و نمایشگاههای بینالمللی حضور دارند و آثار خود را در کنار نویسندگان به نمایش میگذارند. از سوی دیگر، کانون نسبت به مسائل روز که کودکان به نوعی در آن درگیرند، واکنش نشان میدهد. برای مثال، در جریان حمله رژیم صیهونیستی به غزه، کانون از اولین موسساتی بود که به کشتار وحشیانه کودکان واکنش نشان داد. ما نامهای به دبیر کل سازمان ملل نوشتیم و به نماینده سازمان ملل تحویل دادیم و تجمعی را در مقابل دفتر سازمان ملل برگزار کردیم.
آیا در ارتباط با کشورهای فارسیزبان نظیر افغانستان و تاجیکستان نیز کانون اقدامی انجام داده است؟ به نظر میرسد این کشورها ظرفیت زیادی برای سرمایهگذاری دارند.
اگر این تقاضا از طرف آن کشورها وجود داشته باشد حتما کانون حمایت میکند اما اینکه کانون خود رأسا وارد کشوری شود و کاری را راهاندازی کند، خیر.
یعنی منتظر دعوت آن کشورها میمانید؟
قاعدتا کار را آنها باید پیگیری کنند چون کانون دفتر نمایندگی در آن کشورها ندارد.
با وزارت امور خارجه هماهنگیای در این زمینه صورت نگرفته است؟
با این وزاراتخانه در ارتباطیم، ولی راسا برای وارد شدن به کشوری اقدام نمیکنیم. البته ما بخشی را در وزارت آموزش و پرورش با عنوان مدارس ایرانی در خارج از کشور داریم. بسیاری از ایرانیهای خارج از کشور در این مدارس در حال تحصیل هستند. در حال مذاکرهایم تا دفتری در این مدارس برپا کنیم و ارتباط بیشتری با دانش آموزان خارج از کشور و کودکان و نوجوانان دیگر کشورها داشته باشیم.
کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد