دوئل با کشنده ترین سرطان زنانه

به چشم غریبه ای مثل من که برای اولین بار به بخش درمان مبتلایان به این نوع سرطان در بیمارستانی رفته بودم، جمعیت زن های بیمار زیاد بود اما در حقیقت آنها فقط جزئی کوچک از جمعیت 10 هزار نفری مبتلایان به سرطان سینه در کشور بودند که یا بیماری شان را به تازگی تشخیص داده بودند و یا سالیان متمادی بود با آن زندگی می‌کردند.

دکتر حسین فودازی، متخصص رادیوتراپی – انکولوژی ، برایم تعریف کرد سرطان پستان شایع ترین سرطان در میان زنان است و از هر 10 زن ایرانی یکی حتماً به این بیماری مبتلا می شود.

به گفته دبیر بخش آنکولوژی هفتمین کنگره سرطان پستان جهاد دانشگاهی در کشور، میزان ابتلا به سرطان پستان در زنان ایرانی نسبت به کشورهای دیگر ، تفاوت چندانی ندارد اما نکته نگران کننده از نظر او کاهش سن ابتلا به این بیماریست.

ما در این گفتگو با دکتر فودازی، درباره راه های پیشگیری از سرطان پستان، علل ابتلای به آن و چگونگی تشخیص زودهنگامش ، گپ زده‌ایم. این متخصص هشدار می دهد « نبود سیستم غربالگری برای شناسایی زودهنگام ابتلا به این نوع سرطان در سراسر کشور باعث می شود مبتلایان دیرتر شناسایی شوند و شانس درمان موفقیت آمیزشان کمتر شود. »

آیا آمار سرطان پستان در کشورمان در مقایسه با کشورهای دیگر بیشتر است ؟

در کشور ما از هر 10 زن، یک نفر تا پایان عمر مبتلا به این بیماری می شود. این رقم در مقایسه با احتمال درگیری با این بیماری در کشورهای غربی کمتر است و در برخی از این کشورها از هر 8 زن یکی به سرطان پستان مبتلا می شود.

نکته نگران کننده درباره وضعیت سرطان در کشور ما، دهه شیوع این بیماری است که یک تا دو دهه از کشورهای دیگر پایین تر است یعنی زنان ایران نسبت به زنان در بسیاری از کشورهای دیگر، در سن پایین تری مبتلا به سرطان پستان می شوند.

چند درصد از جمعیت بیماران سرطانی را مبتلایان به سرطان پستان تشکیل می دهند ؟

هم اکنون حدود نیم میلیون نفر در ایران با انواع سرطان ها زندگی می کنند برخی از آنها بهبود یافته اند و برخی در حال درمان هستند. هر سال حدود 80-90 هزار نفر به جمعیت این بیماران اضافه می شود و 30 هزار نفر نیز فوت می کنند که این وضعیت، سرطان را به دومین عامل مرگ و میر در کشورمان، پس از بیماری های قلبی عروقی تبدیل کرده است.

از میان بیماران مبتلا به سرطان جمعیتی 50 تا 75 هزار نفری را مبتلایان به سرطان پستان تشکیل می‌دهند و هر سال خدود 10 هزار نفر به آنها افزوده می شود. در واقع سرطان پستان، شایع ترین و کشنده ترین نوع سرطان در زنان محسوب می شود.

چه عواملی در ابتلا به این سرطان دخیل است؟

نخستین نکته موثر در بروز این بیماری جنسیت است. زنان بیشترین آمار ابتلا به سرطان پستان را دارند و ظهور این بیماری در مردان بسیار کمیاب است. عامل مهم دیگر سن است. هرچه سن خانم ها بالاتر برود شانس ابتلای آنها به سرطان پستان بیشتر می شود.

رواج عادات تغذیه ای نادرست، بی تحرکی نیز از عوامل موثر در بروز سرطان پستان است. استفاده از فست فودها و غذاهایی با چربی اشباع نشده و ورزش نکردن، باعث چاق شدن خانم ها و افزایش هورمون استروژن در آنها می شود. استروژن رشد توده های سرطانی پستان را تسریع می کند.

به طور کلی هرچه زنان بیشتر در معرض هورمون های پروژسترون و استروژن قرار بگیرند احتمال ابتلای آنها به سرطان پستان بیشتر می شود. طبیعتا می دانید که استعمال دخانیات هم امکان بروز این بیماری را بیشتر می کند.

در چه شرایطی ممکن است زنان مدت زمان بیشتری در معرض هورمون های زنان باشند؟

هر چه سن بلوغ پایین تر یا سن یائسگی دیرتر باشد زنان مدت بیشتری در معرض هورمون های زنانه هستند.

برخی خانم ها برای کاهش عوارض یائسگی از داروهای هورمونی استفاده می کنند آیا ممکن است این داروها هم احتمال ابتلا به این بیماری را زیاد کند ؟

اگر داروها پایه گیاهی دارد و در میزان هورمون های داخل خون تاثیر چندانی نداشته باشد خطر زیادی ندارد اما حدود دو دهه پیش، پزشکان در کشورهای اروپایی برای کاهش عوارض پس از یائسگی، مانند گر گرفتگی ، تپش قلب و پوکی استخوان از « درمان جایگزین هورمونی با استروژن صناعی استفاده می کردند اما بعدها ثابت شد که این شیوه درمان شانس ابتلا به سرطان پستان و رحم را افزایش می‌دهد و به همین علت این روش اکنون تقریبا منسوخ شده است.

برخی می گویند میزان فرزندآوری هم با احتمال بروز سرطان پستان ارتباط دارد. شما این موضوع را تایید می کنید ؟

فرزندآوری هم خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش می دهد. شانس ابتلا به سرطان پستان در خانم هایی که فرزندی به دنیا نمی آورند دو تا سه برابر بیشتر است.

ممکن است سن فرزند آوری هم از عوامل تاثیر گذار در بروز این سرطان باشد؟

بهترین سن فرزندآوری زیر 30 سالگی است و هرچه زمان فرزندآوری به تاخیر بیفتد احتمال ابتلا بیشتر می شود. نکته دیگر در بروز سرطان پستان مساله وراثت است. 5 تا 10 درصد از موارد ابتلا به این سرطان، وراثتی است.

منظورتان از وراثت ، سابقه خانوادگی است ؟

نه. وارثت در سرطان با سابقه خانوادگی فرق دارد. وقتی وراثت در سرطان پستان حرف می زنیم یعنی فرد ژن های ابتلا به سرطان پستان را دارد. وجود این ژن ها احتمال ابتلا به سرطان پستان را 80- 90 درصد افزایش می دهد.

معمولا وقتی در خانواده ای دختری جوان مبتلا به سرطان پستان می‌شود یا همزمان انواع دیگری از سرطان مانند سرطان تخمدان یا لوزالمعده بگیرد یا چند عضو یک خانواده به انواعی از سرطان مبتلا شوند یعنی پای وراثت در میان است.

اما وقتی از سابقه خانوادگی حرف می زنیم یعنی شانس ابتلا به سرطان پستان در هر زنی که یکی از بستگان درجه یک یا دوی او مبتلا به سرطان پستان شود ، دو تا سه برابر بیشتر است اما جالب است بدانید تقریباً 70 -80 درصد از موارد سرطان پستان معمولا در زنانی ظاهر می شود که هیچ سابقه خانوادگی نداشته اند.

یک بیمار مبتلا به سرطان پستان از دیدگاه شما تا چه حد شانس بهبود دارد ؟

این مساله کاملاً بستگی به زمان تشخیص بیماری دارد.در مواردی که بیماری در مرحله یک و محدود به پستان باشد و اندازه تومورها از دو سانتی متر کمتر باشد، شانس بهبود بیمار، بیش از 90 درصد تخمین زده می شود اما وقتی زیر بغل هم به تومورها آلوده باشد شانس بهبودی کامل بین 30 تا 60 درصد است.

اینجاست که مسأله غربالگری مطرح می‌شود. ماموگرافی که در جریان غربالگری انجام می شود می‌تواند تومورهای کوچکتر از یک سانتی متر را هم مشخص کند.

ما همیشه می گوییم پیشگیری بهتر از درمان است اما اگر نمی شود از بیماری مانند سرطان پستان به شکل کامل پیشگیری کرد دستکم می توان با بیماریابی به موقع شانس بهبود بیماران را بالا برد. از سوی دیگر سرطان پستان در حالت پیشرفته ، هزینه های سنگینی را به خانواده های بیماران تحمیل می کند در حالی که اگر آن را زود تشخیص بدهیم بیماری صرفاً با جراحی یا رادیوتراپی یا هورمون درمانی قابل درمان است و نیاز به صرف هزینه های سنگین نیست.

طرح اجرای برنامه غربالگری سرطان پستان در کشور ما ، در سال 1387 از سوی انستیتو سرطان ایران نوشته شد و در بیمارستان امام خمینی ( ره ) اقدامات اولیه برای اجرایی کردنش ، آغاز شد اما در پیچ و خم بودجه ای گیر کرد و متوقف شد.

در کشورهای دیگر برنامه غربالگری از این نوع وجود دارد ؟

این طرح هم اکنون در کشورهای توسعه یافته اجرا می شود. سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است که همه کشورها برنامه غربالگری را برای چند نوع سرطان انجام دهند که مهمترین شان سرطان پستان است .

با توجه به این که فعلاً برنامه غربالگری سراسری در ایران اجرایی نمی‌شود خانم ها در چه سنی باید برای ماموگرافی مراجعه کنند؟

اگر خانمی هیچ سابقه سرطانی نداشته باشد ، پس از 50 سالگی با نظارت پزشک باید سالانه ماموگرافی کند اما اگر سابقه خانوادگی داشته باشد و بیماری در بستگان درجه یک یا دوی او دیده شده باشد ، سن شروع ماموگرافی سالانه پایین تر می آاید و باید از 40 سالگی ماموگرافی سالانه را آغاز کند.

اگر کسی از بستگان او پیش از 40 سالگی مبتلا به سرطان پستان شده باشد ، سن آغاز ماموگرافی برای او یک دهه پایین تر می‌آید.

برخی پزشکان می گویند معاینات ماهانه پستان بوسیله پزشک یا بیمار برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان کافیست . شما این موضوع را تایید می کنید ؟

زمانی معاینات دوره ای توصیه می شد اما سودبخشی آن چندان زیاد نیست چون تومورهای کمتر از یک سانتی متر با معاینه عادی تشخیص داده نمی شود اما با ماموگرافی به آسانی قابل تشخیص است اما خودآگاهی بیمار نسبت به وضعیت سلامت خودش بسیار مهم است.

اشعه ایکس که در ماموگرافی مورد استفاده قرار می گیرد سرطانزا نیست ؟

میزان اشعه استفاده شده بعد از 50 سالگی به اندازه ای نیست که باعث سرطان شود.

خانم ها با دیدن چه نشانه هایی باید نگران ابتلا به سرطان پستان باشند و به پزشک مراجعه کنند ؟

هر خانمی به محض احساس نامطلوب در پستان یا لمس توده یا ترشح خونابه ای یا تغییر در پوست عضو به شکل تو رفتگی باید سریعا به پزشک مراجعه کنند.

برخی باورهای غلط درباره توده های داخل پستان وجود دارد که مراجعه بیماران را به تاخیر می اندازد مثلا می گویند این توده ها به علت خشک شدن شیر یا عفونت بوجود آمده است و خطرناک نیست. در حالی که چنین توجیهی برای یک توده در داخل پستان درست نیست.

این علایم که گفتید در مراحل اولیه بیماری هم ظاهر می شود ؟

متاسفانه نکته همین است که این علایم در مراحل اولیه ظاهر نمی شود و به همین علت باز هم تاکید می کنم که بهترین راه برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان ، ماموگرافی منظم است.

روش های درمانی سرطان پستان در ایران تا چه حد بر علم روز منطبق است ؟

ما در بسیاری از بخش های درمان قابل مقایسه با کشورهای خارجی هستیم. برای نمونه سال هاست که شیوه جراحی تومور سینه را تغییر داده ایم و دیگر کل عضو را به سرعت قطع نمی کنیم و جراحی انکوپلاستیک یا ترمیمی جایگزینش شده است که در آن صرفا تومور با حاشیه ای از اطرافش برداشته می شود.

البته این تکنیک در شهرهای بزرگ و مراکز دانشگاهی انجام می شود و من امیدوارم در شهرهای کوچکتر هم اجرا شود. در حوزه شیمی درمانی هم مشکلی نداریم و داروهای مورد نیازمان در کشور ما قابل دسترس است هرچند مدتی تهیه دارو مشکل بود.

در پرتو درمانی هم که نیاز به تکنولوژی بالا دارد،پیش از این یک سری عقب ماندگی ها مشاهده شده بود اما این مشکل هم اکنون برطرف شده است و ما به استاندارد بین المللی در درمان سرطان نزدیک شده ایم اما در حوزه غربالگری سراسری ، هنوز ضعیف هستیم و اجرای چنین برنامه ای به دستگاه‌های پیشرفته برای ماموگرافی، متخصص هایی که در این حوزه آموزش دیده باشند و یک سیستم ارجاع قوی برای هدایت بیماران شناسایی شده به سیستم درمانی دارد که همه این ها بودجه می طلبد و هنوز در کشور ما اجرایی نشده است. وقتی از خدمات پایه اینچنینی حرف می زنیم دولت و بیمه ها باید هزینه ها را بپردازند.

بیمه ها هم اکنون چه میزان از هزینه های درمان سرطان پستان را می پردازند ؟

در کشور ما در یک سال اخیر با اجرای نظام تحول سلامت تغییراتی به سمت کاهش هزینه های درمان ایجاد شده است و هم اکنون برخی بیمه ها 90 درصد هزینه های رادیوتراپی و شیمی درمانی را می پردازند اما مشکل این است که بر خلاف این گروه ، برخی دیگر از بیمه ها بویژه بیمه های پایه سهم کمی از این هزینه ها را می پردازند در حالی که این نوع بیمه ها معمولا اقشار ضعیف را پوشش می دهند یعنی همان اقشاری را که به حمایت بیشتری نیاز دارند.

از دیدگاه من باید عدالت در درمان سرطان رعایت شود و بهترین روش این است که همه بیمه ها یک کاسه شوند و خدمات مشابهی به بیماران ارائه بدهند تا اقشار ضعیف از حمایت بیشتری برخوردار شوند.

بهانه گفتگوی ما هفتمین کنگره آنکولوژی بود که از چهارشنبه این هفته در تالار امام بیمارستان امام خمینی ( ره ) برگزار می شود. به عنوان دبیر بخش انکولوژی ، کیفیت این کنگره را تا چه حد مطلبو ارزیابی می کنید ؟

کنگره سرطان پستان یکی از کنگره های علمی بسیار پرطرفدار در کشورمان است که امسال هم با استقبال متخصصان رو به رو شد. امسال حدود 60 مقاله که در کنگره داوری و پذیرفته شده ، در کتابچه کنگره ارائه می شود که از این تعداد ،‌گروهی در قسمت پوستر، گروهی در قسمت سخنرانی های سریع و گروهی نیز در سخنرانی های سالن اصلی ارایه می شود.

درمان سرطان ، درمانی دسته جمعی است که نیاز به حضور جراح، متخصص های رادیوتراپی، آنکولوژی، پاتولوژی، روانشناسی، روانپزشکی، پرستاری، ژنتیک پزشکی دارد. کنگره پنل هایی تخصصی برای این گروه ها در نظر گرفته است که در آنها مباحث مربوط به تشخیص و درمان تومور پستان بین گروه های مختلف به چالش کشیده می شود.

علاوه بر سالن اصلی دو سالن فرعی داریم که در آنها کارگاه های تخصصی برگزار می شود مانند کارگاه های مربوط به نمونه برداری از غدد پیشاهنگ زیر پستان که به صورت جراحی های زنده است یا کارگاه نحوه طراحی درمان رادیوتراپی و کارگاه کنترل عوارض درمان سرطان برای پرستاران .

یکی از برنامه های جذاب امسال مراسمی است که ظهر روز جمعه با حضور صدها نفر از خانم های بهبود یافته از سرطان پستان برگزار می شود و آنها از مسایل و مشکلات شان در طول درمان و نحوه مبارزه شان با این بیماری صحبت می کنند.

مریم یوشی زاده - خبرنگار جام جم آنلاین