زنگ خطر تئاتر به صدا درآمده است

این اعتراض‌ها در جریان برگزاری جشنواره‌های گوناگون، برهم خوردن زمان اجرای کارگردان‌های مختلف و مسائل دیگری خود را نشان داده است. اعتراض‌های گسترده مرضیه برومند، دبیر جشنواره عروسکی مبارک در زمان برگزاری این جشنواره رسانه‌ای شد.

استعفای دبیر این جشنواره و انتقاداتش از عملکرد حسین طاهری ازجمله اتفاقاتی بود که با پادرمیانی علی مرادخانی، معاون هنری وزارت ارشاد حل و فصل شد تا جشنواره به کار خود ادامه دهد و به پایان برسد. وقتی درباره نارضایتی‌های هنرمندان از مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی با برومند تماس گرفتیم، هیچ نگفت جز این‌که من با آقای طاهری کاری ندارم! مساله بلاتکلیف ماندن قراردادها طی یک سال گذشته از جمله اتفاقاتی بوده که کارگردان‌های بسیاری از جمله محمد یعقوبی و جواد انصافی با آن روبه‌رو بوده‌اند. انصافی از بلاتکلیف ماندن کارها در مرکز هنرهای نمایشی گلایه داشته و می‌گوید: کارهایمان پا درهوا مانده است. تکلیف چیزی روشن نمی‌شود. مدام نامه می‌نویسیم و به نتیجه نمی‌رسیم.

پیگیری‌هایم به نتیجه نرسیده

انصافی می‌افزاید: من در دو مورد با وجود همه پیگیری‌هایم نتوانسته‌ام به نتیجه‌ای برسم. مورد اول مربوط به جشنواره نمایش‌های آیینی ـ سنتی است. قانون جشنواره این بود هر کاری که به جشنواره آیینی ـ سنتی راه پیدا کند، اجازه اجرای عمومی خواهد داشت. بعد این قانون را لغو کردند و بنا بر انتخاب برخی کارها شد، مثلا اگر 40 کار راه پیدا کرده، از میان آنها 15 تا 20 کار انتخاب شود که به آنها اجازه اجرای عمومی دهند.

او ادامه می‌دهد: همچنین قرارداد بر این مبنا بود که تمامی کارهایی که در جشنواره اجازه اجرا به آنها داده شده، با آنها قرارداد بسته شود. می‌توانید این مطلب را از آقای فتحعلی‌بیگی، دبیر جشنواره هم بپرسید؛ ما به ایشان گفتیم مگر قول نداده بودید هر کاری که انتخاب می‌شود و قرار است اجرا شود با آن قرارداد ببندند؟ گفت بله. گفتیم پس چرا این اتفاق نمی‌افتد؟ گفت من نمی‌دانم. گفتیم پس شما چه دبیری هستی؟ گفت خب بروید شکایت کنید. ما رفتیم با مرکز صحبت کردیم. گفتند ببینیم چه می‌شود و با این‌که 1.5 ماه از پایان اجرای من هم می‌گذرد، هنوز وقت نکرده‌اند ببینند! و هنوز با من قرارداد نبسته‌اند و کارم روی هواست.

این هنرمند بیان می‌کند: موضوع دیگر هم این‌که من سال 92 اجرایی در تالار هنر داشتم که کار کودک بود. به من گفتند چون بودجه نداریم فعلا نمی‌توانیم قرارداد ببندیم. البته اول می‌گفتند جلسات تشکیل نمی‌شود و تا جلسات تشکیل نشود، نمی‌توانیم قرارداد ببندیم. بعد گفتند فعلا بودجه نداریم و قرارداد بسته نمی‌شود. بودجه هم تامین نشد.

انصافی در ادامه بیان می‌کند: شنیده‌ام آقای طاهری جواب تلفن‌های همکاران تئاتری را نمی‌دهد یا به آنها وقت ملاقات نمی‌دهد. ما چون همکاران قدیمی بوده‌ایم با من این کار را نکرده‌اند، اما از دوستان زیادی درباره این موضوع شنیده‌ام. من هروقت به مرکز رفته‌ام ایشان عذرخواهی کرده و گفته جلسه دارم برو یک روز دیگر بیا یا این‌که نامه بنویس. از این موضوع ناراحت بودم، اما با همکاران که حرف می‌زدم دیدم تازه مرا تحویل گرفته‌اند!

او در پایان سخنانش با گلایه از بی‌پاسخ ماندن همه پیگیری‌هایش می‌گوید: هر وقت مرا می‌بینند یک جواد جان و رفیق قدیمی می‌گویند، اما نامه‌های ما همچنان بی‌جواب مانده است. یک روز هم گفتم حاجی این جواد جان جواد جان برای من پول و کار نمی‌شود. خندید و گفت: همه چیز را طنز می‌بینی. گفتم این شرایط طنز است دیگر! من تنها که نیستم، همه بچه‌ها هستند و فکری بکنید برای ماجرا. گفت چشم و این چشم هم مثل همه چشم‌ها عملا هیچ نتیجه‌ای نداشت.

برای قضاوت زود است

حسین کیانی، کارگردان، عضو هیات‌مدیره خانه تئاتر و رئیس کانون کارگردانان تئاتر نگاه دیگری به نارضایتی‌های هنرمندان دارد.

وی به جام‌جم می‌گوید: قضاوت کردن درباره عملکرد آقای طاهری خیلی سخت است، چون تنها یک سال از حضور ایشان در مرکز هنرهای نمایشی گذشته و در یک سال نمی‌توان توقع چندان زیادی داشت. اما به قول سیاسیون می‌توان متوقع بود که تئاتر یک سند چشم‌انداز داشته باشد و براساس آن حرکت کند. ما همیشه از نبود این چشم‌انداز در رنج بوده‌ایم، چون هیچ‌وقت نمی‌دانیم حتی سال آینده قرار است برای تئاتر کشورمان چه اتفاقی بیفتد.

او می‌افزاید: هر چند تا به حال هر پیشنهادی به آقای مرادخانی و آقای طاهری ارائه کرده‌ایم از آن استقبال شده، اما متاسفانه عزم و اراده‌ای برای اجرایی شدن آن وجود نداشته و در حد پیشنهاد باقی مانده است.

کارگردان نمایش «در شوره‌زار» اظهار می‌کند: نمی‌شود همه نارضایتی‌ها را گردن مدیر فعلی انداخت. شرایط به ترتیب میان مدیران مختلف چرخیده است. اما مدیریت جدید اراده جدی برای تغییر شرایط را ندارد. حالا یا اعتبار لازم را ندارند یا نیروی انسانی مورد نیاز را. باید معلوم شود مشکل از کجاست.

او درباره خواسته‌های اهالی تئاتر از مسئولان می‌گوید: خواسته‌های ما دریافت دو میلیارد تومان بودجه و ساخت چند سالن نیست. اینها درمان‌های مقطعی است. اگر تئاتر قرار است به عنوان یک ضرورت اجتماعی به رسمیت شناخته شود و مقبول گروه‌های اجتماعی قرار گیرد و در جامعه بسط و توسعه و گسترش پیدا کند، طبیعتا باید برنامه‌های بلندمدت در آن اعمال شود.

کیانی ادامه می‌دهد: خواست‌های ما در خانه تئاتر و همچنین خواست‌های کانون کارگردانان که من مسئولیتش را دارم و همچنین خواست قاطبه اهالی تئاتر خواسته‌های مقطعی و سطحی و کوچک نیست. ما می‌خواهیم این مدیریت که برخاسته از دولت تدبیر و امید است، خواست‌های عالی و بلندمرتبه را تحقق ببخشد و حتی در راه تحقق آن گام بردارد.

این کارگردان درباره افزایش نارضایتی هنرمندان می‌گوید: در کل می‌توانم بگویم 70 درصد هنرمندان و شاید هم بیشتر از شرایط ناراضی هستند، اما نارضایتی همیشه در همه دوره‌ها بوده و فقط درصدش بالا و پایین می‌شود. این‌که مثلا ما تصور کنیم با رفتن یک مدیر شرایط بهبود پیدا می‌کند، اشتباه است. آقای طاهری قطعا نیت خیر دارد و در جهت سیاست‌های کلی فرهنگی دولت حرکت می‌کند. رفتن و ماندن یک شخص برمی‌گردد به خواست‌های کوچک ما. با آمدن و رفتن یک شخص اتفاقی نمی‌افتد، برنامه باید مدیریت کند نه شخص.

کیانی می‌گوید: این دوره نارضایتی‌ها بیشتر است چون مطالبات بیشتر شده است. چون با شعارها و چشم‌اندازهایی که دولت ترسیم کرد طبیعتا توقعات هنرمندان را بالا برد، این بالا رفتن توقعات وقتی برآورده نمی‌شود طبیعی است که درصد نارضایتی‌ها هم بیشتر می‌شود. او در پایان تاکید می‌کند: با رفتن و آمدن یک شخص اتفاق مهمی نمی‌افتد، در واقع برنامه‌ای که می‌تواند تئاتر را به عنوان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی جا بیندازد و معرفی کند، مهم است.

بلاتکلیفی هنرمندان تئاتر

کورش زارعی هنرمند عرصه نمایش‌های دینی و آیینی و مدیر دفتر تئاتر بچه‌های مسجد، اما نظر دیگری دارد و بسیاری از مشکلات را مرتبط به ضعف مدیریت فعلی مرکز هنرهای نمایشی می‌داند. او سخنانش را با یک جمله آغاز می‌کند: گلایه‌ها و مشکلات خیلی زیاد است، بیشتر از آنچه تصورش را بکنید.

این هنرمند ادامه می‌دهد: خواهشی از آقای جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دارم. ایشان اکنون متولی فرهنگ و هنر و پدر هنری هنرمندان در رشته‌های مختلف هنری هستند، خواهش دارم نگاهی به پیرامون تئاتر بیندازند و ببینند طی یک سال گذشته که آقای حسین طاهری به عنوان مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی منصوب شدند آیا وضع تئاتر تغییری کرده است یا نه؟ آیا تئاتر قدمی به جلو برداشته یا نه؟ آیا هنرمندان تئاتر از وضع فعلی تئاتر راضی هستند یا نه؟

زارعی می‌افزاید: یادم نمی‌رود که آقای جنتی در اختتامیه جشنواره تئاتر فجر سال گذشته گفتند ما توجه ویژه‌ای به تئاتر خواهیم داشت و کاری می‌کنیم که چرخه و موتور تئاتر در سال آینده حرکت بیفتد، اما هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است. این موتور هنوز سر جایش است و حتی استارت هم نمی‌خورد. حالا نمی‌دانم بنزین ندارد، مشکل روغن دارد یا موتورش آمده پایین. نمی‌دانم نیاز به چه چیزی دارد تا حرکت کند، اما می‌دانم در این مدت هیچ اتفاقی نیفتاده است. خواهش دارم آقای وزیر پیرامونشان را نگاه کنند و در وضع تئاتر یک بازنگری داشته و بررسی کنند طی یک سال گذشته و از وقتی مدیر جدید را منصوب کردند چه اتفاقی در تئاتر رخ داده است.

این هنرمند ادامه می‌دهد: متاسفانه تئاتر نه‌فقط حرکتی نکرده بلکه عقبگرد هم داشته و متاسفانه در طول یک سال اخیر دچار رکود وحشتناکی شده است. هنرمندان تئاتر بلاتکلیف و بی‌سر و صاحب هستند. خواهشم از آقای جنتی به عنوان پدر فرهنگی هنرمندان این است که در حق تئاتری‌ها پدری کرده و در عرصه تئاتر اقدام عاجلی داشته باشند.

او اظهار می‌کند: می‌خواهم بدانم در خانواده تئاتر قحط الرجال بوده است که برای این عرصه و بچه‌های تئاتر از جای دیگری مدیر آورده‌اند؟ آن هم مدیری که اصلا تئاتر را نمی‌شناسد. یک استاد بزرگی رفته پشت در اتاق آقای طاهری، این استاد اظهر من الشمس است و همه او را می‌شناسند؛ آقای طاهری به منشی‌اش گفته بگویید رزومه‌اش را بنویسد تا بررسی کنم، بعد با ایشان قرار ملاقات بگذارم.

زارعی ادامه می‌دهد: این خیلی وحشتناک است، یعنی ما واقعا در این جامعه تئاتری این همه بچه مسلمان و متدین تحصیلکرده و کاربلد داریم، نمی‌توانند مدیریت تئاتر را برعهده بگیرند. ممکن است یک مدیر تئاتری نباشد، اما باید لااقل به این حوزه اشراف داشته و علاقه‌مند باشد، توان مدیریتی هم داشته باشد و بتواند این تشکیلات را مدیریت کند.

او تاکید می‌کند: شهید چمران اوایل انقلاب جمله‌ای نغز داشتند؛ ایشان گفته‌اند تمام آدم‌هایی که قرار است در نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان مدیر خدمت کنند باید آدم‌های باتقوایی باشند، اما اگر به کسی یک جایی را پیشنهاد کنند و آن فرد تخصص لازم را نداشته باشد و این پیشنهاد را بپذیرد، عین بی‌تقوایی است. می‌خواهم به آقایان مرادخانی و جنتی بگویم تئاتر افراد تحصیلکرده و مدیر کم ندارد، افرادی که می‌توانند مدیریت تئاتر این مملکت را خوب بچرخانند.

زارعی می‌گوید: من از برادر ارجمندم آقای جنتی و برادر گرانقدرم آقای مرادخانی استدعا دارم برای تئاتر فکری بکنند. گروه‌هایی که از اول سال اجرا رفتند روی هوا هستند و هیچ‌کدام قرارداد ندارند. حمایتی از آنها نشده و اغلب در هزینه‌های خودشان هم مانده‌اند. اگر دولت از تئاتر که یک هنر فرهیخته‌ای است حمایت نکند، این هنر چگونه و در چه مسیری حرکت کند؟ وقتی رهبر معظم انقلاب می‌گویند تئاتر فراتر از منبر است نشان از آن دارد که بخوبی جایگاه این هنر را می‌دانند و با این حرف می‌خواهند به ما گوشزد کنند باید از این هنر تاثیرگذار مراقبت کنیم. او در پایان سخنانش می‌گوید: (اگر دولت تئاتر را حمایت نکند به ابتذال می‌رود که الان هم رفته است. بعد ما شاهد اتفاقاتی روی صحنه می‌شویم که نمی‌توانیم جمعش کنیم و این برای کشور ما خوب نیست.) برای آقای جنتی خوب نیست. من آدم دلسوزی هستم، آقای جنتی را دوست دارم و مانند یک دوست که چند سال شاگردی تئاتر کرده‌ام و ذره ناچیزی از خانواده تئاتر هستم به آقای جنتی اعلام می‌کنم که زنگ خطر تئاتر به صدا درآمده است و از ایشان خواهش می‌کنم فکری به حال تئاتر بکنند.

از آنجا که اصول کار حرفه‌ای ایجاب می‌کند، حسین طاهری مدیر مرکز هنرهای نمایشی هم باید در جریان انتقادات هنرمندان درباره عملکرد یک سال گذشته‌اش در این مرکز قرار گرفته و انتقادات مطرح شده را پاسخ می‌گفت، به همین منظور برای گفت‌وگو با ایشان تماس گرفته و موارد طرح شده در گزارش را با روابط عمومی مرکز هنرهای نمایشی در میان گذاشتیم، اما هیچ‌گونه پاسخی ارائه نشد و فرصتی هم برای گفت‌وگو با آقای طاهری در اختیار ما قرار داده نشد.

زینب مرتضایی‌فرد / گروه فرهنگ و هنر