امیرخانی نماینده زیباترین گونه خوشنویسی ایرانی

تعلیق

از قرن پنجم هجری در نسخ تحریری (شیوه ایرانی) بتدریج دگرگونی‌هایی پدید آمد و از اواسط قرن هفتم بر اثر تکامل قلم ایرانی خطی به‌وجود آمد که برگرفته از آن و نیز خط توقیع و رقاع بود و به‌نام خط تعلیق کمال و رواج یافت. این خط در تحریر کتاب‌ها و دیوان‌های شعر به کار می‌رفت و تا قرن هشتم رو به تکامل رفت.

نیاز به سرعت در نوشتن باعث شد تا پیوستگی حروف و کلمات مجاز شود و خطی به‌وجود آمد که شکسته تعلیق نامیده شد. این قلم خاص کاتبان دیوان بود که گاهی ترسّل نیز نامیده شده است. امروزه خطاطان ایرانی با تعلیق کمتر آشنایی دارند. پس از رواج خط تعلیق، عثمانی‌ها و مصری‌ها در آن تصرفاتی ایجاد کردند و شیوه خود را دیوانی نامیدند.

نستعلیق

در بین انواع خوشنویسی که از ابتدای اسلام تا به حال وجود داشته است، نستعلیق زیباترین نوع خوشنویسی محسوب می‌شود. به طوری که آن را عروس خطوط اسلامی لقب داده‌اند. نستعلیق که به آمیخته دو خط تعلیق و نستعلیق گفته شده، توسط میرعلی تبریزی به کمال دست یافت و حرکتی نو آغاز شد.

خط نستعلیق از همه شرایط زیبایی برخوردار است. از آن جمله: اعتدال، موزونی، استواری، تناسب، حسن ترکیب و هماهنگی ذوق و سلیقه. علاوه بر زیبایی منظر، سهولت و سرعت تحریر نستعلیق و نیز آسانی قرائت کلمات و سطور از موجبات رواج آن بوده است. نستعلیق خطی است با قاعده و حروف، این خط را ملهم از زیبایی طبیعت دانسته‌اند.

در دهه‌های اخیر توجه به خط نستعلیق روزافزون بوده است و خوشنویسانی توانا در این زمینه ظهور کرده‌اند. از هنرمندان خوشنویسی نستعلیق معاصر که در ترویج آن در دوران معاصر تلاش کرده و موجب رونق و ترویج این نوع خط شده‌اند، می‌توان از عماد‌الکتاب، سیدحسین میرخانی، سیدحسن میرخانی، علی‌اکبر کاوه و غلامحسین امیرخانی نام برد و علاقمندان به آثار این استاد این روزها همان‌طور که در این صفحه اشاره شده است فرصتی کم‌نظیر برای دیدار او و آثارش در نگارخانه ساربان دارند.

با حضور در این نمایشگاه متوجه می‌شویم اصول خط نستعلیق امروزه همان است که میرعماد لحاظ کرده بود. در قرن سیزدهم هنرمند معروفی به نام محمدرضا کلهر در چارچوب شیوه میرعماد تغییراتی ایجاد کرد که در زیباتر شدن و تطبیق آن با صنعت چاپ در آن زمان، نقش اساسی داشت. میرزا غلامرضا اصفهانی نیز از هنرمندان همین دوره است که نستعلیق را بسیار استادانه می‌نوشت.

شکسته نستعلیق

یکی دیگر از انواع خوشنویسی ایرانی، خط شکسته نستعلیق است که دارای پیچش‌ها و حرکت‌های بسیار زیبایی است. مشخصه بارز آن روان‌نویسی و تندنویسی است. این خط از ابداعات ایرانیان و مستقیما در پیوند با تعلیق و نستعلیق است. از اوایل قرن یازدهم و آخر دوره صفویه، خط شکسته نستعلیق به دلیل کثرت کاربرد و نیاز به تندنویسی به‌وجود آمد. مهم‌ترین خوشنویس این خط، درویش عبدالمجید طالقانی (نیمه دوم قرن ۱۲) است. ابداع و استخراج شکسته نستعلیق را از نستعلیق در اوایل قرن یازدهم به مرتضی قلیخان شاملو و برخی نیز به محمد شفیع هروی معروف به شفیعا نسبت داده‌اند. هنرمند دیگر این خط سیدعلی‌اکبر گلستانه در قرن سیزدهم است که شیوه درویش عبدالمجید را ادامه داد.

شکسته نستعلیق بعد از یک دوران کوتاه رکود، امروزه مورد توجه خوشنویسان واقع شده است. حروف و کلمات در این نوع خوشنویسی از شکل‌های متنوع زیبایی برخوردار است. حرکت در این خط از نستعلیق آزادتر است.

از شکسته نستعلیق برای نوشتن متن‌های ادبی و شاعرانه فارسی، پیام‌های شاد و کارت‌های تبریک فراوان بهره گرفته می‌شود. این نوع خوشنویسی در نقاشیخط و گرافیک نیز کاربرد وسیعی دارد.