ساز مخالف توافق در «کنگره» کوک می‌شود

هرچند به نظر می‌رسد اعضای کنگره تصویب تحریم‌های جدید را تا اواخر اسفند به تعویق انداخته و منتظر نشسته‌اند نتیجه مذاکرات را در مهلت نخست تمدید هفت ماهه توافق ژنو ببینند اما تصویب تحریم‌های تازه پس از این مهلت نیز می‌تواند مذاکرات را از ریل اصلی خود خارج کند. تمدید توافق موقت برای هفت ماه شامل دو مرحله است که نخستین مهلت آن برای رسیدن به توافق جامع، چهار ماه مشخص شده است. از سوی دیگر نمی‌توان به تهدید اوباما امیدوار بود چرا که اگر اعضای سنا بتوانند با کسب 67 رای از یک صد عضو، تحریمی را به تصویب برسانند وتوی آن از اختیارات رئیس‌جمهور آمریکا خارج می‌شود.

شیطنت‌های سابقه‌دار

ظاهرا آمریکا نمی‌خواهد این فرصت را به جهان بدهد تا اعتماد لازم به رفتار او حاصل شود. هرچند مقامات ایالات متحده همیشه از این سخن گفته‌اند که ایران باید اعتماد بین‌المللی را نسبت به برنامه هسته‌ای خود جلب کند اما بر کسی پوشیده نیست که سابقه رفتارها و اظهار نظرهای آمریکایی ها، اعتماد به آنان را دچار تزلزل جدی کرده است. از اتفاقات یکی دو سال اخیر در منطقه آسیای جنوب غربی گرفته تا تعهد برای افزایش ندادن تحریم‌ها علیه ایران همگی نشان از این دارد که نمی‌توان روی تعهدات آنها حساب باز کرد.

هنوز حافظه مردم منطقه، حمایت‌های آمریکا از افراط‌گری‌ها و جنایت‌های گروه‌هایی مانند داعش را از یاد نبرده بودکه ائتلاف نمایشی علیه داعش به رهبری همین کشور شکل گرفت. البته این تغییر حداقل برای کشورهای اسلامی چندان دور از انتظار نبود چرا که سیاسی کاری‌های آمریکا در کشور عراق و افغانستان نیز پیش از آن اثبات کرده بود که آمریکا تنها به منافع ملی خود آن هم با تعریف آمریکایی متعهد است و هرگونه تعهد دیگر برای این کشور را نمی‌توان دارای تضمین لازم دانست.

در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 نیز این پیمان شکنی سابقه دارد. هنوز چند ماهی از توافق موقت ژنو نگذشته بود که تصویب چند تحریم تازه، اعتراض کارشناسان بین‌المللی را نسبت به مواضع و تعهدات 1+5 برانگیخت. به هر حال این بار نیز به نظر می‌رسد کنگره پا در همین مسیر گذاشته و احتمال خارج شدن مذاکرات از مسیر اصلی خود را در ماه‌های منتهی به اتمام توافق هفت ماهه تشدید می‌کند.

هزینه‌های نرسیدن به توافق جامع برای آمریکا

اخیرا مدیر مطالعات امور هسته‌ای بنیاد «کارنگی» آمریکا در گفت‌وگویی به هزینه‌های سنگین تصویب تحریم‌های تازه در زمان تمدید هفت ماهه مذاکرات اشاره کرده است. جورج پرکوویچ گفته است: «مخالفان تحریم‌های جدید می‌توانند این استدلال را مطرح کنند که مجوز دادن به واشنگتن در شرایط کنونی برای این‌که به عنوان یک بازیگر، بازی را به هم بزند و دست به اقدامات تحریک‌آمیز بزند، به شکل استراتژیکی غیرعقلایی است. رویکرد درست این است که با حفظ همین تحریم‌ها تنها در صورت تخطی ایران و به محض انجام اقدامی تحریک آمیز، تحریم‌های جدید وضع شود.»

او سعی کرده است خطر بزرگی که در پی عملی شدن خواسته‌های اعضای کنگره، آمریکا را تهدید می‌کند این طور توضیح دهد: «خطری هم وجود دارد که با اعضای کنگره پیوند می‌خورد. تحریم‌های جدید یکجانبه به این معناست که ایران هم فعالیت‌های تحریک‌آمیز هسته‌ای‌اش را از سر خواهد گرفت و سایر دولت‌ها شروع به سرزنش دولت آمریکا می‌کنند که باعث بیشتر شدن خطرات بین‌المللی شده است. حمایت بین‌المللی از تحریم‌ها دچار تزلزل می‌شود و دولت‌هایی مثل روسیه، چین، ترکیه و هند با سرزنش آمریکا تجارت و سرمایه‌گذاری را در ایران از سر خواهند گرفت.»

واقعیت آن است که در این مرحله از مذاکرات هسته‌ای برهم خوردن توافقات، بازگشت به موقعیت پیش از توافق موقت نیست؛ آمریکایی‌ها نیز بدرستی دریافته‌اند که نگاه جامعه بین‌المللی نسبت به جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است و در شرایط کنونی ادعاهای سابق آنان درباره برنامه هسته‌ای ایران خریدار چندانی ندارد. تحولات تا جایی پیش رفته است که دست نیافتن به توافق جامع بیش از آن‌که ایران را در مظان اتهام قرار دهد ایالات متحده را در موضع متهم خواهد نشاند چرا که همه ناظران بین‌المللی از آژانس انرژی هسته‌ای گرفته تا کارشناسان سازمان ملل بر پایبندی ایران به تعهدات خود در توافق ژنو اذعان دارند در حالی که شکستن برخی تعهدات از سوی 1+5 بر همگان روشن است. شاید درک همین شرایط نیز رفتار کشورهای طرف مذاکره را در ماه‌های اخیر با احتیاط بیشتری همراه ساخته است.

توصیه مدیر مطالعات امور هسته‌ای بنیاد کارنگی نیز به اعضای کنگره از همین زاویه قابل تحلیل است جایی که می‌گوید: «رویکرد عقلایی و استرات‍ژیک، نگه داشتن ایران در همین وضعیت پایبندی به توافق، جلوگیری از خروج ایران از برنامه اقدام مشترک و دادن انگیزه به ایران برای اتخاذ گام‌های بیشتر برای اطمینان بخشی از عدم پیگیری برنامه نظامی اتمی است.» آنها می‌دانند که پس از اتمام مدت تعیین شده برای دستیابی به توافق جامع، انگشت اتهام بیش از این‌که به سوی ایران دراز باشد متوجه آنها خواهد بود. علاوه بر پرکوویچ، سناتور «باب کورکر» رئیس کنونی کمیته روابط خارجی سنا نیز در صحبت‌های هفته گذشته خود به همین نکته اشاره کرده و درباره تلاش کنگره برای تصویب تحریم‌های جدید گفته است: «فکر نمی‌کنم کسی در کنگره بخواهد مسئول شکست مذاکرات شناخته شود.»

کاهش تاثیر تحریم‌های یکجانبه

با این همه نباید ضریب واقعی تاثیر تحریم‌ها یا تعلیق تحریم‌ها را نیز از یاد برد. به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها نیز به این نتیجه رسیده باشند که شرایط با گذشته تفاوت کرده است. اشتباه راهبردی آنان در تحریم بین‌المللی روسیه برخی معادلات را تغییر داد. تقویت پیمان‌های اقتصادی سه کشور روسیه، ایران و چین نتیجه همین تغییرات است. در صورت تصویب تحریم‌های تازه نیز دیگر اثرگذاری آنها به اندازه‌ای نخواهد بود که بتواند ضربه جبران‌ناپذیری به ایران وارد سازد. تبدیل شدن چین به اقتصاد برتر دنیا نیز نگرانی آمریکایی‌ها را افزایش داده است و مقامات ایالات متحده از هر اقدامی که به همگرایی بیشتر اقتصادی در جبهه شرق بینجامد، پرهیز می‌کنند.

علاوه بر این همان طور که مقامات ایرانی بارها تاکید کرده‌اند تعلیق تحریم‌ها سودی به حال وضع اقتصادی ایران ندارد و عملا تهران پس از توافق موقت از تعلیق تحریم‌ها نفع زیادی به دست نیاورده است. به اذعان کارشناسان، بازیگران بین‌المللی اقتصاد با اعلام تعلیق تحریم‌ها ریسک سرمایه‌گذاری و آغاز تبادل تجاری را با ایران نمی‌پذیرند وتا تعیین تکلیف نهایی تحریم‌ها دست به اقدام تازه‌ای نخواهند زد. آنها در صورتی به تعامل با ایران روی خواهند آورد که آینده روشن‌تری از تبادل تجاری با این کشور پیش رویشان باشد. تعلیق تحریم‌هایی که هر لحظه به دلایل سیاسی امکان بازگشت آنها وجود دارد نمی‌تواند محرکی جدی برای آنها محسوب شود.

با این توصیف تغییر قابل توجهی برای ایران از برداشته شدن موقت تحریم‌ها نیز حاصل نشده و ایران با حرکت و تمرکز بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تلاش دارد تا راه‌حلی اساسی‌تر برای اینگونه بازی‌های کشورهای غربی بیابد. سیاست‌هایی که در صورت رفع تحریم‌ها نیز می‌تواند نقطه اتکا و برگ برنده جمهوری اسلامی ایران در نظام اقتصاد جهانی باشد.

بنابراین تهدیدات کنگره آمریکا برای تشدید تحریم‌های تازه، ترجمه دقیقی در چارچوب نتایج قابل لمس برای ایران نخواهد داشت. هرچند نمی‌توان تحریم‌ها را بی‌تاثیر دانست اما به هر حال شرایط تازه سیاسی اقتصادی ایران و جامعه بین‌الملل نشان می‌دهد این تحریم‌ها دیگر به معنای محاصره اقتصادی ایران نیست. علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبرمعظم انقلاب نیز با اشاره به این‌که هیچ‌وقت ایران بعد از انقلاب فارغ از تحریم نبوده برهمین نکته تاکید کرده است.

او در گفت‌وگویی با اشاره به دیدارهای اخیرش با هیات‌های دیپلماتیک کشورهای مختلف، واقعیت امروز ارتباطات جهانی جمهوری اسلامی ایران را این طور تشریح کرده است: «تحریم‌ها یک مقدار کار را سخت می‌کند و مقداری اجناس را گران‌تر به دست ما می‌رساند اما این طور نیست که کشوری با ۱۵همسایه از دریا و زمین را بتوان محاصره اقتصادی‌ کرد. یک کشور بزرگ با مرزهای طولانی بیش از 8000 کیلومتر را نمی‌شود محاصره اقتصادی‌ کرد.»

سید ناصر نعمتی / جام‌جم