شهر سرآب​های خروشان در خطر کم آبی

بحرانی که از دو سال پیش تاکنون بارها در مقالات تحلیلی مختلف و بر اساس گزارش سازمانهای جهانی پیش بینی شده بود متاسفانه این روزها چهره واقعی خود را نشان داده تا جایی که وزارت نیرو بعنوان متولی اصلی تامین آب در کشور آشکارا از وجود بحران در تامین آب دهها شهر کشور خبر می دهد.

استان همدان نیز چند سالی است با مشکل کمبود آب و خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و کاهش بارندگی های فصلی، افت شدید منابع آب زیر زمینی، بیلان منفی دشت های استان همدان، برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی و حفر چاه های غیر مجاز همه و همه از جمله مواردی بوده که مشکل کمبود آب استان را تشدید می کند.

اما آنچه شاید در نمای اول و ظاهر شهرستان نهاوند باور کردنش سخت و شاید هم برای عده ای پذیرش آن غیرممکن باشد اینکه نهاوند شهر سرابهای خروشان ایران و شهری است که با توجه به داشتن منابع آبی متعدد از جمله چهار رودخانه گاماسیاب، رودخانه ملایر، خرچنگ‌رود و قلقل‌رود و تعداد ۲۶۴ سراب، چشمه و قنات و تعداد ۷۷۶ حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق این روزها در بحران کمبود آب قرار گرفته و این نگرانی و احساس خطر کاملا در سخنان مسئولان شهرستان نهاوند مشهود و قابل لمس است.

در همین زمینه رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بحران آب موجود در کشور نتیجه ضعف مدیریت در وزارت خانه های نیرو، صنعت و معدن و کشاورزی است که بیشترین مصرف آب را دارند، اظهار داشت: مدیریت و برنامه ریزی در راستای کنترل و مصرف آب با استفاده از تجهیزات و تکنولوژی جدید و روز دنیا باید در حوزه های مختلف اجرایی و عملی شود که متأسفانه در سال های گذشته روند کندی در انجام این امر شاهد بوده ایم.

محمدعلی پورمختار گفت: در غرب کشور و به طور مشخص در استان کرمانشاه در طول سال میلیاردها مترمکعب آب هدر می رود درحالیکه تاکنون برای مهار آبهای مرزی اقدام مناسبی انجام نشده است.

وی افزود: تغییر الگوی مصرف، کاشت محصولاتی که کمتر به آب احتیاج دارند، استفاده از بذرهای اصلاح شده و استفاده از تکنولوژی روز دنیا برای صنعت و احداث کارخانه های مهم در کاهش مصرف آب و جلوگیری از بحران آب تأثیری مهم و مستقیم دارد اما تاکنون شاهد کار عملی در این زمینه نبوده ایم.

نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ در مجلس شورای اسلامی و رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی گفت: در استان همدان نیروگاه شهید مفتح برای خنک کردن دستگاه های خود ۱۰ برابر چاه های مجاز و غیر مجاز استان آب مصرف می کند و کسی به فکر آن نیست که دستگاه خنک کننده را تغییر دهند در حالیکه این اقدام چند سال قبل با نصب چند دستگاه خنک کننده خشک به راحتی امکان پذیر بود.

پور مختار در ادامه با انتقاد از شیوه و روش حال حاضر انسداد چاه های غیر مجاز در استان همدان گفت: چاه های غیر مجاز باید با مدیریت و برنامه ریزی درست و اصولی اداره شوند که اجازه برداشت با دبی مشخص و نصب کنتور هوشمند از جمله این موارد است.

وی افزود: دولت باید آب مورد نیاز کشاورزی که دارای زمین است را تأمین کند و اگر قرار است چاه های غیر مجاز به این ترتیب مسدود شوند باید آب زمین های آنان از طریق دیگری تأمین شود.

نماینده مردم بهار و کبوترآهنگ در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: آب چاه های غیر مجاز در حوزه کشاورزی مصرف می شود و مالک چاه اجازه دارد طبق یک دبی مشخص در طول سال از آب چاه مصرف کند و حتی برای فروش سهم مشخص شده ممنوعیت قانونی وجود ندارد.

رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی افزود: با تغییر رویکرد و اصلاح الگوی مصرف توسط سه وزارتخانه نیرو، صنعت و معدن و کشاورزی که بیشترین مصرف آب در کشور را دارند و بازنگری در قانون چاه های غیر مجاز می توان از تشدید کمبود و بحران آب در کشور جلوگیری کرد.

فرماندار شهرستان نهاوند نیز با صراحت با اشاره به وجود بحران کم آبی و بی آبی در کشور گفت: اگر در این باره تدبیر نکنیم در سال‌های آینده با بحران شدید کم آبی و بی آبی مواجه می شویم.

امامعلی عبدالملکی با اشاره به اینکه علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد، افزود: حل مشکل کم‌آبی و بی آبی نهاوند مشارکت آحاد مردم و همکاری مسئولان را نیاز دارد.

‎وی گفت: از آن جایی که بحران کم‌آبی و بی آبی در سطح کشور به مشکلی بزرگی برای مردم به ویژه کشاورزان تبدیل شده، باید قبل از فرا رسیدن فصل کشاورزی با ارائه برنامه‌های مختلف و اثرگذار از بروز هر گونه چالش در بخش آب جلوگیری کرد.

فرماندار شهرستان نهاوند افزود: در آمارهای رسمی منتشر شده متوسط بارندگی سالانه استان همدان ۳۴۰ میلیمتر و متوسط بارندگی شهرستان نهاوند ۴۴۵ میلیمتر است.

رییس اداره امور آب شهرستان نهاوند نیز گفت: کل منابع آب تجدید پذیر شهرستان نهاوند ۴۹۰ میلیون متر مکعب در سال و مصارف فعلی آب شهرستان نهاوند ۵۱۰ میلیون مترمکعب در سال است که ۲۰۰ میلیون مترمکعب آن از منابع سطحی و ۳۱۰ میلیون مترمکعب آن از منابع زیرزمینی تأمین می شود.

آرش کولیوند با بیان اینکه 93.8 درصد آب نهاوند صرف کشاورزی سنتی نهاوند می شود، گفت: 5.2 درصد نیز صرف شرب و یک درصد هم در حوزه صنعت مصرف می شود.

کولیوند در مورد وضعیت منابع آبی زیر زمینی شهرستان نهاوند گفت: از سال ۱۳۷۵ تاکنون ۱۲ و هشت دهم متر افت سطح آب زیرزمینی در شهرستان نهاوند اتفاق افتاده که کسری مخزن معادل این افت برابر ۲۹۲ میلیون مترمکعب است.

وی افزود: افت سطح آب زیر زمینی شهرستان نهاوند از پاییز ۹۰ تا پاییز ۹۱ برابر یک و نیم متر و کسری مخزن معادل آن برابر ۳۴ میلیون متر مکعب بوده است.

کولیوند در مورد اثرات سو افت سطح آبهای زیرزمینی نهاوند گفت: خشک شدن چاهها و چشمه ها و قنوات و تغییر محل و کف شکنی مکرر آنها، افزایش مصرف انرژی و استهلاک موتور پمپ ها، از دست رفتن کیفیت و شور شدن تدریجی منابع آب و نشست زمین و وقوع فروچاله ها مهمترین آسیب های پدید آمده از افت سطح آبهای زیر زمینی نهاوند است.

وی افزود: برای جلوگیری از اضافه برداشت آب از سفره های زیرزمینی راهی جز فرهنگسازی و آگاه کردن آحاد مردم به ویژه کشاورزان نداریم

مدیر امور آب شهرستان نهاوند با اشاره به اینکه از هزار و ۶۰۰ حلقه چاه آب تعداد ۵۳۶ حلقه غیر مجاز است، توجه به انسداد چاه‌های غیر مجاز و قانونمند کردن چاه مجاز برای برداشت اصولی از آب های سفره‌های زیرزمینی را ضروری دانست.

کولیوند گفت: با توجه به حساسیت موضوع بحران آب در سطح استان، با هماهنگی اداره کل امور آب نسبت به اجرای ۱۰ طرح تعادل‌بخشی در این حوزه اقدام شده که از جمله این طرح‌ها پلمب چاه‌های غیر مجاز است.

وی افزود: در این زمینه تاکنون نسبت به انسداد بیش از ۱۶۶ حلقه چاه غیر مجاز اقدام شده به طوری که از ابتدای مهر ماه تاکنون بیش از ۴۶ حلقه چاه پلمب شده است.

مدیر امور آب شهرستان نهاوند به یکی دیگر از طرح‌های ۱۰ گانه تعادل بخشی در حوزه آب اشاره کرد و گفت: نصب کنتور هوشمند آب بر روی چاه‌های مجاز در این شهرستان موجب شده تا کشاورزان نتوانند آب اضافه از سهمیه‌ مورد نظر را برداشت کنند.

وی ابراز داشت: در این رابطه تاکنون بیش از ۱۰۰ حلقه چاه آب مجاز به کنتور هوشمند مجهز شده‌اند که ۶۰ حلقه از آنها توسط اداره امور آب و ۴۰ حلقه دیگر نیز توسط خود مالک چاه‌ها نصب شده است.

کارشناس امور آب و کشاورزی شهرستان نهاوند نیز گفت: با توجه به اینکه کل برداشت غیر مجاز از منابع زیرزمینی شهرستان معادل ۳۳ میلیون متر مکعب در سال است و کل کسری مخزن دشت نهاوند نیز ۲۵۷ میلیون متر مکعب است در صورت اعمال قوانین میتوان ظرف مدت هشت سال سفره آب زیر زمینی دشت نهاوند را نجات داد و افت و کسری مخزن ایجاد شده را جبران کرد.

شهریار ساسانی در مورد جدول وضعیت چاههای دارای اضافه برداشت در شهرستان نهاوند گفت: تاکنون ۸۸ چاه غیر مجاز در بخش کشاورزی، ۱۰ حلقه چاه غیر مجاز در بخش صنعت و دو حلقه چاه غیر مجاز در بخش دامداری در شهرستان نهاوند شناسایی شده است.

این تمام ماجرای بحران آب شهرستان نهاوند نیست بلکه وضعیت آب خروجی از شهرستان نهاوند و استان همدان نیز نگران کننده است اما برای جلوگیری از بحران کم آبی و بی آبی در ماده ۱۴۰ قانون برنامه پنجم توسعه آمده که وزارت نیرو موظف است با اجرای طرح های تعادل بخشی طوری عمل کند که ۲۵ درصد کسری مخزن دشتهای کشور، در طول این برنامه جبران شود.

اما یک نکته مهم و اساسی دیگر در حوزه بحران کم آبی و یا بی آبی نهاوند که باید مورد توجه قرار گیرد وضعیت نامعلوم سد گرین نهاوند است.

هر چند برای برون رفت استان همدان و شهرستان نهاوند از این مشکل چندین طرح آبرسانی و سد سازی در استان در حال اجراست اما هر کدام از این طرح ها نیز برای اتمام نیاز به تامین اعتبار دارند و نیازمند توجه ویژه مسئولان کشوری به مشکل بحران کم آبی استان و همت و تلاش مسئولان در جذب بودجه برای اتمام پروژه های آبی استان است.

این درحالیست که کار احداث این سد از سال ۹۱ آغاز شده اما متاسفانه در حال حاضر کمتر از ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبار در نظر گرفته شده برای این سد در سال جاری صفر و در سال آینده نیز یک میلیارد تومان بوده که عملا ادامه روند ساخت این سد را با چالش اساسی روبرو کرده خصوصا اینکه با مشکلات حقوقی و اجتماعی مواجه شده و پیمانکار این پروژه ۱۴ میلیارد تومان طلبکار است.

آنچه مسلم است اینکه اگر وضعیت موجود به همین منوال ادامه پیدا کند تهدید جدی علیه سفره های زیرزمینی است و کشاورزی نهاوند با ۴۶ هزار هکتار مرتع و زمین و باغات کشاورزی در معرض نابودی خواهد بود.(مهر)