ایران بهشت ‌میوه

این در حالی است که رتبه ایران در جهان ازاین نظر هشتم است و انواع مختلف میوه در خاک زرخیز و پربرکت کشورمان به عمل می‌آید. ژان شاردن، جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی که کتاب ده‌جلدی «سفرهای سِر ژان شاردن» به عنوان یکی از بهترین کارهای پژوهشگران غربی درباره ایران و شرق نزدیک برشمرده می‌شود، توصیفات جالبی درباره میوه ایران دارد. وی می‌نویسد: در ایران همان انواع میوه موجود در اروپا وجود داشت و بسی بیشتر، همگی لذیذ.

او به گوناگونی زیاد خربزه‌ها، خیارها، انگورها، زردآلوها، انارها، سیب‌ها، گلابی‌ها، پرتقال‌ها، به‌ها، آلوبخاراها، انجیرها، پسته‌ها، بادام‌ها، گردوها، فندق‌ها و زیتون‌ها اشاره می‌کند.به دلیل تنوع اقلیمی، توپوگرافیک و ارتفاعی ایران امروزی، انواع متنوعی از میوه‌ها در کشور یافت می‌شود. از خرماهای نیمه گرمسیری گرفته تا میوه‌های روینده در مناطق معتدل و سردسیر. اشارات تاریخی متعددی درخصوص فراوانی و تنوع میوه در ایران در دوره اسلامی وجود دارد. اما در دوره پیش از اسلام، فقط در دو سند بجا مانده اطلاعات محکمی یافت می‌شود: داستان پهلوی خسروی قبادان اود ریدگ و بوندهیشن. در اولی که مربوط به دوره خسروی اول انوشیروان است، دو میوه خارجی آناناس و زنجبیل چینی (که اشتباه میوه دانسته شده) ذکر شده‌ است و شماری از انواع محلی: بادام، گردو، هلوی ارمنی، سیب، به، خیار، پرتقال سرخ و سفید، آلو، بالنگ، پسته، نخود، خرماهای حیره، شاه‌بلوط، و سیاه‌دانه از نشابور.

اما در منبع دوم ـ ندهیشن ـ شامل تقسیم‌بندی ناپخته‌ای از میوه‌های اصلی به سه دسته با 30 گونه است: 1 ـ ده گونه با درون و بیرون خوردنی: انجیر، سیب، به، خیار، انگور، توت، گلابی 2 ـ ده گونه که فقط بیرونشان خوردنی است: خرما، زردآلو، سنجد، زالزالک، کنار، آلو و عناب 3 ـ ده گونه که فقط درونش خوردنی است: گردو، بادام، انار، نارگیل، فندق، شاه‌بلوط و پسته.

یکی از تولیداتی که ایران می‌تواند روی آن برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشد میوه است. ایران دارای آب و هوای چهار‌فصل است و در تمام فصول هم میوه گرمسیری و هم میوه سردسیری تولید می‌شود. به عنوان مثال پرتقال و هندوانه که در شمال و جنوب کشور تولید می‌شود در یک زمان در یک مغازه میوه‌فروشی قابل مشاهده است.

دیر زمانی است که تولید و عرضه و در یک کلام تجارت میوه در بسیاری از کشورها رواج دارد. تولید این نوع خوراکی پیشینه چند هزار ساله دارد و در بیشتر کشورها بر اساس نیاز و البته مساعدت خاکشان برخی از انواع آن قابل تولید است. با این حال ایران یکی از منحصربه‌فردترین کشورهایی است که انواع و اقسام میوه‌ها که مربوط به اقلیم‌های متفاوت است، در آن تولید می‌شود. اینچنین است که بسیاری شهرهای ایران مزین به نام یک میوه خاص است و اصولا آن شهر را به نام آن میوه می‌شناسند و نام بردن میوه آن شهر، ملاکی برای کیفیت آن میوه خواهد بود.

به عنوان مثال، عرضه‌کننده‌ها زمانی که می‌خواهند میوه‌ای به نام انار را به مشتری عرضه کنند نام ساوه را پسوند آن قرار می‌دهند یا زمانی که نام گلابی را می‌برند نام شهر نطنز را به آن اختصاص می‌دهند. دراین راستا جالب است بدانید که دلیل این‌که هر میوه‌ای به یک شهر اختصاص دارد، چیست. به گفته کارشناسان این حوزه و باغدارانی که سال‌هاست مشغول به این کار هستند، نوع خاک و همچنین کیفیت و ظاهر یک میوه در یک شهر باعث می‌شود آن میوه در آن شهر بهتر از دیگر شهرها به ثمر برسد. همچنین بیشتر این میوه‌ها نیز به دلیل این‌که ابتدا در آن شهر تولید شده‌ است، معروف شده‌اند. البته خاک برخی شهر‌ها یک نوع میوه را بهتر از سایر شهر‌ها به ثمر می‌رساند. به عنوان مثال در شمال کشور هندوانه خوبی نمی‌توان تولید کرد، اما هندوانه میناب درجنوب کشورکه آفتاب درآن مستقیم وتند می‌تابد، بسیار معروف است.

اینچنین است که نگاهی به نقشه ایران نشان می‌دهد این خاک زرخیز را از جهاتی می‌توان کشور میوه نامید. چراکه در هر شهر و گوشه و کنار آن که سرک می‌کشی میوه‌ای خوشبو و خوش‌طعم که گاه شهرتی جهانی دارد، موجود است. میوه‌هایی که به گفته مقامات صنفی ظرفیت صادرات به اندازه نفت خام دارد و اصلا میوه، نفت‌خام واقعی ایران است. در ذیل به برخی برندهای میوه ایرانی که بعضا شهرتی جهانی دارد، اشاره شده است. با این توضیح که اولا برخی میوه‌ها در میوه بودنشان اختلاف‌نظر وجود دارد، مانند گردو، بادام و انجیر و ثانیا ذکر تمام میوه‌هایی که در خاک زرخیز ایران به عمل می‌آید از نظر فضای صفحه امکان‌پذیر نیست. اینچنین است که در گزارش و اینفوگرافی آن تنها به برخی میوه‌های مشهور ایرانی اشاره شده است.

سیب دماوند

از سیب شروع می‌کنیم که معروف‌ترین آن به دماوند در استان تهران و پای کوه دماوند اختصاص دارد. البته سیب در کل کشور توانایی تولید دارد، اما از نظر ظاهر و همچنین طعم تفاوت‌های زیادی میان آن وجود دارد. سیب‌ در کشور دارای درجه‌بندی است که اولین جایگاه برای دماوند و بعد به ترتیب میانه و مراغه از نوع کیفیت و ظاهر اختصاص دارد. بذر و نهالی که برای درخت سیب به کار می‌رود خاص نبوده و این نوع خاک است که طعم و ظاهر آن را منحصر به فرد می‌کند.

نارنگی جهرم

درخصوص نارنگی نیز باید گفت بهترین نارنگی ایران به جهرم در استان فارس اختصاص دارد. همچنین روستایی در بندرعباس به نام سیاهو وجود دارد که در آن نارنگی‌های پفکی با کیفیتی تولید می‌شود. نوع دیگری از نارنگی که یافا معروف است مختص به شمال کشور است. این نارنگی از نظر طعم و ظاهر بسیار با کیفیت است. نارنگی در سبد صادرات کشور نیست و بر اساس نیاز مصرفی تولید می‌شود.

پرتقال بم

پرتقال برخلاف نارنگی یکی از بیشترین صادرات را به خود اختصاص داده است. یکی از معروف‌ترین پرتقال‌هایی که در کشور تولید می‌شود به جیرفت و بم دراستان کرمان اختصاص دارد. پرتقال‌های ناول به عنوان زودرس‌ترین ارقام پرتقال در مناطق کوهستانی منطقه جیرفت به ثمر می‌رسد که از نظر اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. البته مازندران نیز پرتقال‌های باکیفیتی را تولید می‌کند. به دلیل شیرینی و عطر منحصر به فرد، قیمت پرتقال جنوب نسبت به پرتقال شمال بسیار بیشتر است به همین دلیل دهک‌های خانوارهای کم‌درآمد و متوسط ترجیح می‌دهند از پرتقال شمال بهره ببرند. پرتقال شمال به اونشو معروف است. هر دو نوع پرتقال نیز در سبد صادراتی قرار دارند و کشورهایی مانند قزاقستان، ازبکستان و روسیه طرفداران اصلی این میوه به حساب می‌آیند. نوع دیگری از پرتقال به نام ناول است.

انار ساوه

انار، میوه‌ای بهشتی است که تولید آن در کشور بسیار بوده و معروف‌ترین آن مربوط به ساوه دراستان مرکزی است. ساوه اولین شهری بود که در آن انار تولید شد و انار ساوه اکنون یک برند معتبر محسوب می‌شود. اما باید بدانید اکنون اناری در محله‌ای به نام فردوس در شیراز تولید می‌شود که از نظر ظاهر، طعم و پرطرفداری رتبه بالاتری را نسبت به ساوه به خود اختصاص داده است. خاک نرم و حاصلخیزی فراوان باعث شده تا شیراز بتواند برند یک میوه را از شهری دیگر به انحصار خود دربیاورد. اناری که در فردوس شیراز تولید می‌شود به نام دان مشکی معروف شده است. البته انار تفت یزد نیز بسیار معروف است. انار این شهر بسیار پر آب و خوشمزه است، اما این میوه در شهرهای دیگر کمتر مشاهده می‌شود.

گیلاس مشهد

نام گیلاس و آلبالو همیشه باهم می‌آید، اما کمتر در کنار هم در سبد خرید خانوارها قرار دارد. دلیل این‌که در سبد خرید خانوار از هم جدا می‌شود می‌تواند طعمشان باشد. گیلاس بسیار شیرین است اما آلبالو ترش و این بستگی به مزاج افراد دارد که چه طعمی را می‌پسندند. بهترین نوع گیلاس ایران به مشهد و لواسانات در استان تهران اختصاص دارد. گیلاس این دو منطقه از نظر ظاهری و همچنین طعم با سایر گیلاس‌ها تفاوت دارد. نوع دیگری از گیلاس که در دشت مغان اردبیل به صورت علمی کشت می‌شود بسیار معروف و با کیفیت است که به نام گیلاس تکدانه معروف است. آلبالو‌ها نیز دارای درجه کیفی است که بهترین آن در مناطقی مانند کرج و ارومیه کشت می‌شود. در این میان آلبالو‌های جدید که به پیوندی معروف است و از پیوند بین نهال آلبالو و گیلاس به وجود آمده است توانسته کمی بازار را در اختیار بگیرد، اما طرفداران آلبالو کرج و ارومیه بسیار بیشتر از این آلبالوهای پیوندی است.

زرد آلو؛ از کاشان تا ارومیه

این میوه در گذشته با پسوند کاشان به علاقه‌مندان عرضه می‌شد، اما اکنون این انحصار از دست کاشان خارج و در ارومیه پا به میدان گذاشته است. زردآلوی ارومیه اکنون یکی از پرطرفدار‌ترین و همچنین باکیفیت‌ترین میوه‌هایی است که در کشور تولید و عرضه می‌شود. این نوع زردآلو به شکر پاره به دلیل شیرینی زیاد معروف است. باکیفیت بودن این میوه باعث شده تا بخشی از ثمرات آن به کشورهای دیگر صادر شود.

آلو؛ از گلستان تا آذربایجان

در کشور انواع مختلفی از آلو تولید می‌شود. آلو زرد با عنوان آلو قطره طلا معروف شده و آلو قرمز نیز با صفت شابلون شناخته شده است. اما هرکدام از این میوه‌ها در منطقه‌ای خاص رشد می‌کند. آلو زرد در مناطق شمالی کشور و بیشتر در استان گلستان و نیشابور به ثمر می‌رسد و آلو قرمز در منطقه دشت مغان استان اردبیل. پوست و طعم این میوه در این مناطق باعث می‌شود همچنان کشاورز به دلیل تقاضای فراوان میل بیشتری به کشت این میوه داشته باشد.

هلوهای دماوند و دشت مغان

هلو، شلیل و شبرنگ از یک خانواده است. معروف‌ترین نوع هلو در کشور به دماوند و دشت مغان تعلق دارد. البته دشت مغان نیز نسل‌های بعدی خانواده هلو را با بهترین کیفیت به انحصار خود درآورده که 70 تا 80 درصد میوه‌های تولیدی این خانواده به دلیل کیفیت بسیار بالا و همچنین شکل و ظاهری بسیار مناسب صادر می‌شود. این به‌آن معنا نیست که هرچه خوب است صادر می‌شود به این معنا که بخشی از آن که نیاز جامعه را رفع می‌کند توزیع می‌شود و به دلیل با کیفیت بودن آن کشورهای دیگر بخشی از آن را خریداری می‌کنند.

هندوانه میناب

این میوه نیز یکی از پرطرفدارترین میوه‌های تولیدی در کشور است. هندوانه حتی در آیین باستانی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و برای شبی مانند شب یلدا باید برای تولید و عرضه آن برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشت. بهترین نوع هندوانه در میناب بندرعباس کشت می‌شود. بعد از آن نیز بوئین‌زهرا و شیراز نیز در پله‌های بعدی کیفیت تولید هندوانه قرار دارند.

خربزه تربت‌جام

خربزه نیز انواع مختلفی دارد که بهترین نوع آن به حاجی ماشالایی که به شهر تربت‌جام در استان خراسان رضوی تعلق دارد، معروف است. البته در این میان خربزه‌هایی به نام خربزه سوسکی که زردرنگ است در شهر ایوانکی استان تهران تولید می‌شود نیز از کیفیت بالایی برخوردار است. خربزه‌های دیگری که سبز رنگ است در میناب تولید می‌شود که طعم بسیار متفاوت و شیرین‌تری را به خود اختصاص داده است.

توت‌فرنگی کردستان

یکی از خوشمزه‌ترین میوه‌هایی که اکنون به لطف کاشت گلخانه‌ای در طول سال قابل دسترسی است، توت‌فرنگی است. بهترین نوع توت‌فرنگی به استان کوهستانی و حاصلخیز کردستان تعلق دارد و طعم و ظاهر این میوه با نوع گلخانه‌ای آن بسیار تفاوت دارد. اما تنها ظاهر فانتزی توت‌فرنگی نیست که آن را به میوه‌ای مشهور تبدیل کرده، بلکه خواص جادویی آن در مقایسه با دیگر میوه‌ها، توجه پزشکان را نیز جلب کرده است. گوجه‌سبز، یکی دیگر از میوه‌های پرطرفداری است که افراد برای خرید بهترین نوع آن زمان می‌گذارند. گوجه‌سبز کاشان یکی از معروف‌ترین نوع گوجه است.

توت و شاه‌توت کاشان

توت یکی دیگر از میوه‌های پرطرفدار است که مرغوب‌ترین آن در انحصار شهر کاشان است. شاه‌توت نیز که از خانواده توت است و بهترین نوع آن در همان شهر کاشان کشت می‌شود. البته شهرهایی مانند یزد، تهران، دماوند و همدان نیز در تولید توت کوتاهی نمی‌کنند، اما مرغوبیت توت کاشان با توت سایر شهرها تفاوت اساسی دارد.

خرمای بم

خرمای مضافتی بم تولیدی در شهرستان بم دراستان کرمان یکی از محصولات درجه یک خرمای ایران به شمار می‌رود. این نوع خرما با توجه به رطوبت بالا به عنوان خشکبار محسوب نشده و شرایط نگهداری آن در دمای بین ۵ ـ تا 5+ درجه سانتی‌گراد است، در حال حاضر این خرما در برندهای مختلف در بازارهای داخلی کشور ایران و بازارهای بین‌المللی به فروش می‌رسد.

انگور تاکستان

انگور نیز در بیشتر شهرها تولید می‌شود، اما صحبت از انگور تاکستان در استان قزوین که به میان می‌آید شهرهای دیگر باید کنار بروند تا مرغوبیت و لطافت این میوه در این شهر خودی نشان بدهد.

گلابی نطنز

گلابی نطنز که به تحفه نطنز معروف است یکی از مرغوب‌ترین گلابی‌های کشور به حساب می‌آید. این گلابی به دلیل عطر و طعم خاصی که دارد با دیگر گلابی عمل‌ آمده در دیگر شهرها تفاوت فاحشی دارد. رنگ خاص این گلابی نیز که دو رنگ بوده و دارای رنگ گلبهی و زرد است باعث شده این میوه از نظر ظاهری نیز خاص باشد؛ البته اگر آبدار و درشت بودنش را کنار بگذاریم.

نارنج و عطر بهارنارنج شیراز

میوه‌ معروف و خوشبویی که در اردیبهشت روح عاشقان رام‌ست می‌کند و در شیراز ـ شهر عشق ـ به عمل می‌آید، نارنج است. عطر شکوفه‌های نارنج در شیراز که به بهار نارنج معروف است، بهار شیراز و همچنین آوازه این میوه را تا خارج از مرزهای کشور نیز بیرون برده و هر ساله جشنواره بهارنارنج شیراز افراد زیادی را به خود می‌بیند. این میوه آنقدر خوشبو و خوش‌عطر است که در عطرسازی و ساختن اسانس، انواع نوشیدنی‌های فصلی و عرقیجات و تهیه مربا، گز، سوهان و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته میوه نارنج در دیگر نقاط کشور از جمله شمال ایران نیز به عمل می‌آید و مرغوب بوده، اما نارنج شیراز برای عاشقان چیز دیگری است.

محمدحسین علی‌اکبری‌/‌ گروه اقتصاد