مصاحبه ای جالب با فاطمه معتمد آریا و همسرش

احمد حامد که عجله داشت و باید برای کاری بیرون می رفت چند سوال ابتدایی ما را در نهایت تواضع و مهربانی پاسخ داد. او بار ها و بار ها بر این نکته تاکید داشت که بازیگر حرفه ای نیست و با طنزی خاص سوال ها را جواب می داد. گرچه فاطمه معتمدآریا به خاطر مشکلات ممنوع الکاری اش و معضلات سینمای ایران بسیار خسته بود، اما همچنان در نی نی چشمانش برقی از امید می درخشید: امید به آینده ای که در انتهای گفت وگو راجع به آن صحبت کرده است.

خانم معتمد آریا، با توجه به مشکلاتی که برای تان پیش آمد در سال های اخیر کم کار بوده اید؟ راجع به چند سال سکوت تان بگویید.

در این مدت بیکاری چه کارهایی انجام دادید؟

خوشی و ناخوشی توامانی را در این مدت تجربه کردم. پس از سال ها فرصت این را پیدا کردم که کارهایی که دوست دارم را انجام دهم و از روزگار لذت ببرم. مهم ترین لذت این دوران هم همزیستی با پدر و مادرم بود و فرصت این را پیدا کردم که قبل از دست دادن شان یک زمان طولانی را در کنارشان با عشق زندگی کنم. مهم ترین لطفی که در دوران ممنوعیت کاری من شد همین مساله بود و بابتش از آنها ممنون هم هستم.

راجع به فیلم نبات و تجربه همکاری با سینمای جمهوری آذربایجان بگویید.

آقای رحیم بشارت مرا معرفی کرده بودند و چند تا از فیلم های من را به کارگردان نشان داده بودند. وقتی سناریو را خواندم خیلی خوشم آمد. بعد کارگردان به ایران آمد و با هم صحبت کردیم. کارگردان اصرار داشت که نقش و فضای کار هیچ شباهتی به کارهای قبلی من ندارد و به خاطر این مساله خیلی خوشحال شدم. به همین دلیل اعتماد کردم و به آذربایجان رفتم و با زبان آذری این نقش را اجرا کردم.

آیا آنها نسبت به سینمای ایران شناخت داشتند؟

بله. یکی از الگوهای خوب آنها سینمای ایران است. آنها به خوبی سینما و سینماگران ما را می‌شناسند و پیگیر کارهای ما هستند.

شما بعد ازمدت ها با یک فیلم غیر ایرانی فعالیت تان را از سر گرفتید. آیا این یک جور تست بود که توانایی خودتان را در عرصه های دیگر بسنجید؟

قبلاهم چند تجربه داشتم که بیشتر شبیه به ویدئو آرت بودند. فیلم نبات هم برایم متفاوت نبود، همان کار بازیگری بود به زبانی که همیشه برایم آشنا و دوست داشتنی است.

در کنار فیلم «بهمن» شما فیلم «یحیی سکوت نکرد» را هم بازی کرده اید، راجع به تجربه بازی در این فیلم بگویید، چطور شد این نقش را برای بازی انتخاب کردید؟

وقتی سناریو را خواندم تصمیم گرفتم با آقای کاوه ابراهیم پور همکاری کنم. هراسی که از دریچه دید یک کودک در آن ترسیم می شد، مرا جذب کرد. سناریو در چند ماه بعدش دچار تغییراتی شد. سرمایه گذار پیدا نمی شد، تیم چند بار تغییر کرد و پس از آن مجوز به کار داده نمی شد و به همین خاطر یک سال و نیم طول کشید تا کار به مرحله فیلمبرداری برسد. من هم در این فاصله فیلم «بهمن» را کارکردم تا همه چیز حل شد و بالاخره در این فیلم بازی کردم.

نظر شما که یکی از بهترین و پر سابقه دار ترین بازیگران سینمای ایران هستید، درباره کلیت جشنواره فجر چیست؟ آیا جشنواره فجر در این سال ها توانسته به سینمای ایران کمک کند؟

من در هشت سال اخیر به جشنواره فجر نرفته ام دعوت هم نشده ام که بخواهم بروم. هشت سال بی خبری عمر زیادی برای فستیوالی است که ٣٣ سال عمر دارد. ولی این را می دانم که اهداف و سلایقش با آنچه که من در ذهنم داشتم خیلی فرق کرده است. مهم ترین ویژگی جشنواره، حضور نسل جدیدی است که وارد سینما می شوند و برای آنها همیشه فرصتی بوده و موقعیت هایی را فراهم کرده است که خود را معرفی کنند این بیشترین کمک جشنواره به سینمای ایران بوده و شاید مهم ترین وظیفه اش نیز محسوب می شود که فکر کنم این وظیفه به هر شکل انجام شده است.

در سال های اخیر تغییرات زیادی رخ داد. از تغییرات فنی گرفته مثل کنار رفتن نگاتیو و آمدن انواع و اقسام دوربین های دیجیتال تا تغییر نسل که خودتان هم اشاره کردید. به نظر می رسد که این نسل تفاوت هایی با نسل های گذشته دارد. شما این تفاوت را احساس می کنید؟

خیلی زیاد. کار کردن در دوران ما از همه نظر بسیار سخت و پر مشقت بود. از سرمایه گرفته تا امکانات فنی و... این تغییر به راحتی اتفاق نیفتاد: سینما در گذر از نگاتیو به دیجیتال مدیون بسیاری از آدم هاست. از کارگران و مسوولان لابراتوار ها گرفته تا تهیه کننده های بزرگ سینمای ایران بسیاری خون دل ها خوردند تا سینمای نگاتیو به اوج برسد و پس از آن به دیجیتال تبدیل شود. منتها از موقعی که سینمای ما دیجیتالی و سهل الوصول شد، یک نوع سهل انگاری هم وارد شده...

نسل شما از ریشه های سینمای کلاسیک تغذیه کرده است. نسل جدید خاستگاه متفاوتی دارد. با دی وی دی بزرگ شده است و انتخاب های بیشتری داشته و گستره بزرگ تری از سینما را تجربه کرده است. اتفاقا آنها باید جاه طلب تر هم باشند. چون این سهل الوصولی باعث شده که آنها به قصد فتح دروازه های جهانی، فیلم بسازند. آیا این مساله تغییری ایجاد نمی کند؟ فقط سهل الوصول ترشان می کند؟

من اصلاآدم کلاسیکی نیستم. سینمای کلاسیک را دوست داشته ام، اما پیش از هر چیز سینما را با نئورئالیسم ایتالیا شناختم. . موج نوی سینمای فرانسه، سینمای روسیه، چین و سینمای کنونی کره را دوست دارم. بنابراین در این زمینه خود را آدم پیشرویی می دانم. وقتی هم مانی حقیقی می خواست اولین کار هایش را انجام دهد از سینمای دیجیتال استقبال کردم. ولی فکر نمی کنم امکان دیدن فیلم های روز دنیا و تلاش برای ساختن فیلمی که بتواند قله های جهانی را فتح کند، این نسل را جاه طلب تر از ما کند. نسل ما با وجود دانش زیاد از سینمای روز دنیا اعتنایی به هیچ سینمایی جز سینمای ایران نداشت. ما فکر می کردیم برای خودمان کسی هستیم. به همین خاطر نسل خودم را جاه طلب تر می بینم و نتیجه همین جاه طلبی ها و بلندپروازی ها و سختکوشی های نسل ما موقعیت و اعتبار سینمای امروز ایران در دنیاست که سرمایه و میراث مهمی است برای نسل امروز...

با توجه به تغییرفضا در دو سال اخیر آیا سینمای ایران تغییری کرده است و این جوان ها می توانند اوضاع را عوض کنند؟

جابه جایی مسوولان سینمایی خیلی روی پیشرفت و پسرفت سینمای ما تاثیر ندارد: کار فرهنگی جناح ندارد. فقط می خواهد ذهن مخاطبش را لطیف کند برای آنکه بگوید در جهان چیز دیگری بجز خشونت وجود دارد و مردم را برای ادامه حیات شان امیدوار کند. هر بهره دیگری بجز این از کار فرهنگی گرفته شود، بار مضاعفی است که بر دوش فرهنگ گذاشته می شود. سینمای ما سینمای انسانی است و بهره اش را هم از این نگاه انسانی برده است و نسل جدید هم خوشبختانه بیشتر دنبال همین نگاه است: این در سینمای ما خاصیتی است که نباید عوض شود.

کارگردان های نسل گذشته ما در سال های اخیر خیلی دچار افت شده اند. یک جور خستگی و دلزدگی در آثارشان دیده می شود. شما این مساله را چگونه می بینید؟ آیا این رکود به خاطر فضای پیش آمده است یا دلایل شخصی دارد؟

اگر رکودی که می گویید واقعی باشد دلایل شخصی ندارد. به نظرم علت را باید در فضای سال های اخیر جست وجو کرد. وقتی فضا به این سمت می رود که برای کار فرهنگی سد ایجاد شود مسلما دلزدگی پدید می آید.

کدامیک از فیلم هایی که برایش سیمرغ گرفتید را بیشتر دوست دارید؟ کلانظرتان راجع به جایزه گرفتن چیست؟

من همه کار هایم را دوست دارم. اگر برای کاری هم جایزه گرفته ام به معنای این است که آن کار دیده شده و مورد تشویق قرار گرفته ... جایزه گرفتن به معنای تشویق شدن نیاز هر کسی است که کارش را خوب انجام می دهد در هر کار و فعالیتی است. ولی سیمرغ آن قدر مهم نیست که یک بازیگر بخواهد خودش را درگیر و گرفتارش کند.

به نظر شما چه نقش هایی در کارنامه شما وجود داشته که شایسته توجه بیشتری بوده است؟

من هیچ وقت به خاطر بهترین فیلم هایی که بازی کردم جایزه نگرفتم. حتما سلیقه داور ها در آن دوره ها چیز دیگری بوده و بازی من را نسپندیده اند ولی بهترین جایزه و مهم ترین اتفاقی که برای فیلم هایم افتاده استقبال مردم بوده است که در اوج سینمای تجاری ایران کارهای فرهنگی من بیشتر فروخته است. این برای من افتخار بزرگی است.

از نظر شما چه دلایلی وجود دارد که بازیگری این همه افت کرده است؟

بازیگری که افت نمی کند. موضوع مخدوش شدن مرزهاست، وقتی سینمای سطحی غالب می شود، تصویر غالب از فیلم ها و کارگردانان و بازیگران، تصویر همان فیلم هاست وگرنه فیلم های خوب، کارگردانی های خوب و بازی های خوب را می توان دید هر چند که معدود و انگشت شمار هستند.

آیا این مساله به خاطر نفوذ جریان های غیرسینمایی به سینماست؟

این و خیلی چیزهای دیگر مثل پول، سوء مدیریت و… در ضمن وقتی شما راجع به کاری که انجام می‌دهید اطلاع کافی نداشته باشید، دچار تزلزل و عدم اعتماد به نفس می شوید. عدم اعتماد به نفس همه چیز را متزلزل می کند!

آخرین کار شما در صحنه تئا تر «ننه دلاور» بوده است. در سال های اخیر تئا تر را تعقیب کرده اید؟ تئا تر ایران در سال های اخیر به سمت خصوصی شدن حرکت کرده و تغییرات زیادی کرده است. آیا تغییری را در فضای تئا تر ما احساس کرده اید؟

یک جور اختلاف طبقاتی در تئا تر ایران به وجود آمده است. مثل فرق بین کسی که مازراتی سوار می شود و کسی که موتور هم نمی تواند بخرد. امکانات بعضی از سالن ها زیر صفر هستند و یک سری سالن ها نزدیک به استاندارد هستند. جدای از این ناعدالتی، بی توجهی و مشکل روحی روانی در تئا تر ما به وجود آمده است.

هم در تئاتر و هم در سینما تغییرات اقتصادی زیادی به وجود آمده است.

کما اینکه چندی پیش در بیانیه اهالی تئا تر آمده بود که این تغییرات اقتصادی دارد آرام آرام بخشی از تئا تر را حذف می کند. این مساله بر مشکلات مجوز و باقی معضلات اضافه شده است.

درست است اقتصاد بر همه چیز تاثیر دارد، اما این دیگر یک ذره غیر عادی است که شما نزدیک به سه سال نمایشی را تمرین کنی و بعد در نهایت دو میلیون دستمزد به شما بدهند! این برای کسی که از این راه زندگی می کند فاجعه است. تازه بعد از سه سال کار باید درصدی از دستمزدش را به تئا تر شهر بدهد، دو میلیون تومان یعنی خیلی زیر خط فقر و این مبلغ برای هر کسی چه بازیگر جوان، چه بازیگری پرسابقه بسیار بسیار غیرعادی است. چرا باید چنین مبلغی به یک بازیگر داده شود؟ باید ریشه این مساله را پیدا کرد. مگر بازیگر تئاتر غذا نمی خورد؟ مگر بازیگر تئاتر هیچ وسیله نقلیه نیاز ندارد؟ این معادله را چه جوری می شود حل کرد؟

آیا می شود به راهی فکر کرد که شکلی از تئا تر یا سینمای خصوصی از طریق خودش تولید سرمایه کند؟

ما تا وقتی تعریف درستی از این حرفه نداشته باشیم، وارد کردن بخش خصوصی بادکنکی است که بادش می کنیم. ما ابتدا باید ریشه ها را درست کنیم. چرا تئا تر شهر بخشی از بودجه خود را از طریق درصد فروش بلیت تامین می کند؟ چیزهای دیگری هم هست که ترجیح می دهم راجع به آنها حرف نزنم.

با توجه به حرف های شما با وجود چنین فضایی در سینما و تئا تر ما آیا در آینده وضع تغییر خواهد کرد و اوضاع رو به بهبودی خواهد رفت؟

تردید نکنید اوضاع رو به بهبودی خواهد رفت. اگر من آنقدر ناامیدانه راجع به حرفه ام حرف می زنم به خاطر چیزهایی است که از بین رفته است. اما گذشته تمام شده است و آینده را هم نمی توانم پیش بینی کنم. ولی می توانم بگویم که پر از امید است. امید برای اینکه نسل جوان را نمی شود حذف کرد. نسل جوان پر از خلاقیت و آینده نگری و امید است. ممکن است این نسل امروز به بیراهه هم برود، اما تصور من از آنها تصوری پر از امید است.

به هر حال از یک دوران پر آشوب به دوران آرام تری وارد شده ایم.

می دانید الان را چگونه می بینم؟ انگار زلزله ای آمده است و هراسش همچنان پابرجاست. نمی دانی که باز هم زلزله ای اتفاقی می افتد یا خیر فقط پس لرزه است. من هر از چند گاهی دچار حس این پس لرزه ها می شوم که مغزم را ١٨٠درجه می چرخاند و دوباره سعی می کنم تعادل خودم را دراین حرفه حفظ کنم.

احمد حامد، همسر فاطمه معتمدآریا در فیلم «کارگران مشغول به کارند» ساخته مانی حقیقی خوش درخشید و برخی از اهالی سینما تصور می کردند بعد از این فیلم احمد حامد را بیشتر بر پرده سینما خواهند دید. اما تجربه بازیگری برای احمد حامد چنان نبود که مجذوب سینما شود. او از سال ٨٥ تا به امروز که نزدیک به ١٠ سال می گذرد تنها در دو فیلم «نسل جادویی» ساخته ایرج کریمی و «بهمن» ساخته مرتضی فرشباف به ایفای نقش پرداخته است که انگیزه اصلی اش کیفیت فیلمنامه و سابقه دوستی با کارگردان این فیلم ها بوده است. در فیلم «بهمن» احمد حامد و فاطمه معتمدآریا در نقش زن وشوهر فیلم ظاهر شده اند. گفت وگوی کوتاه ما را با او می خوانید.

آقای حامد چطور شد که شما پذیرفتید در فیلم بهمن بازی کنید؟

من بازیگر نیستم اصرار آقای فرشباف باعث شد.

این نقش چه ویژگی هایی داشت که شما را برای بازی ترغیب کرد؟

حقیقتش به ویژگی های نقش کاری نداشتم ویژگی های فرشباف باعث شد، کار کنم.

علاقه دارید که بازیگری را ادامه دهید؟

اصلا. من این کار را بلد نیستم.

یعنی سه فیلمی را که بازی کرده اید به خاطر حس و حال و شرایط بازی کردید؟

حس و حال و رفاقت و تفریحی که در این کار ها بود و مختصری هم پول و اصرار دوستان.

فیلمبرداری بهمن در چه زمانی بود و چقدر طول کشید؟

اواخر سال گذشته از جایی در نزدیکی دیزین شروع شد. جالب این بود که ما به خاطر احتیاج فیلم به فضای برفی به آنجا رفتیم، اما در تهران سی سانت برف بارید و آنجا اصلابرف نیامد. به همین خاطر فیلمبرداری ١٠ روزی هم به تعویق افتاد: کل کار هم فکر کنم بیشتر از دوماه....

راجع به نقش تان کمی توضیح می دهید؟

نقش همسر خانم پرستاری است که به خاطر شیفت شب همسرش، مدتی تنهاست. این تنهایی باعث می شود که به کارهای شخصی خودش بپردازد و درگیر مسائلی شود که تاکنون فرصت آن را نداشته.

در سه نقشی که تا به حال بازی کرده اید سفر نقش پررنگی داشته است.

این قضیه خیلی اتفاقی پیش آمده است. من اتفاقا خیلی اهل سفر نیستم. شاید ویژگی مشترک دوتا از این کار ها سفر و سرمای بیش از حد جغرافیای فیلم ها باشد. یادم می آید که کارگران مشغول کارند هم در سرمای خیلی وحشتناکی ساخته شد.

به نظرتان نتیجه بازی شما در فیلم «بهمن» رضایت بخش است؟

فیلم را دیده ام به نظرم بسیار تر و تمیز و خوش ساخت است. در این کار از هر نما می توانی به قصه ای برسی. با توجه به فیلم های ایرانی کمی که دیده ام می توانم بگویم این ویژگی متمایز فیلم «بهمن» است. اما درباره نتیجه کار خودم در این فیلم نمی توانم چیزی بگویم.

شما پیش از این در فیلم «کارگران مشغول کارند» به کارگردانی مانی حقیقی در یک صحنه با خانم معتمد آریا همبازی شدید. از تجربه همبازی شدن با همسرتان در فیلم «بهمن» بگویید.

در فیلم سینمایی «کارگران مشغول کارند» صحنه مشترک کوتاهی داشتیم. اما در فیلم «بهمن» صحنه های بیشتری داریم.

در هر دو فیلم همبازی شدن با ایشان که کار برایش بسیار جدی است، سخت بود حتی از زندگی خصوصی مان هم سخت تر... (روزنامه اعتماد)