رادیو و کارکردهای یک رسانه پویا

تعدد رسانه‌های جدید و امواج گرایش‌های عمومی به این رسانه همواره سوال برانگیز بوده که آیا دوران رسانه‌های قدیمی‌تر به سر رسیده است. فیلم «451 درجه فارنهایت» ساخته فرانسوا تروفو سال 1966 میلادی در اعتراض به نابود شدن رسانه‌های مکتوب در مسیر گرایش عمومی به رسانه رادیو و تلویزیون ساخته ش

شاید تروفو در فیلمش که به نقش رادیو در تهییج ماموران به سوزاندن کتاب‌ها اشاره کرده بود، حدس می‌زد که رسانه رادیو نیز روزی با رسانه‌های جدیدتر تهدید خواهد شد. اما حدس دقیقی نبود چرا که امروز شاهدیم آثار مکتوب نه فقط نابود نشده بلکه جایگاه خویش را تثبیت کرده و همچنان تاثیر گذارند. همین پدیده در مورد رادیو نیز مصداق یافت. با توجه به توسعه فنون تصویرسازی در تلویزیون، رادیو و صدایی که از این جعبه جادویی به گوش می‌رسد، جایگاه ویژه خود را حفظ کرده و خواهد کرد.

گرچه کارکرد رادیو در بیشتر کشورها با ابعاد محلی تعریف شده، اما پخش رادیویی در کشور ایران، به‌صورت سراسری و بومی، تجارب موفقی را کسب کرده است. رادیوهایی که از بدو تاسیس، با مخاطبان خود در تمامی نقاط کشور سخن گفته‌اند و موفق شده‌اند با استفاده از ادبیات زبان معیار، با تمامی مردم با گویش‌های مختلف کردی، لری، ترکی و... ارتباط برقرار کرده و نیز فرهنگ مشترک ایرانی بودن را میان تنوع فرهنگی کشور رقم بزنند. رادیو ایران هم به‌عنوان یک رادیوی سراسری و پرسابقه، مصداق موفق رادیو در این زمینه است. البته موفقیت رادیو ایران در برقراری ارتباط با تمامی اقشار مختلف مردم مرهون برهه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... در ایران است که ضمن تقویت وجدان جمعی در کشور، همواره فصل مشترکی از افکار عمومی را برانگیخته و در همراهی با این رویکرد عمومی، جایگاه ویژه خود را کسب کرده است.

دیروز بیست و چهارم بهمن مصادف با روز جهانی رادیو بود. ابراهیم صابری‌نژاد یکی از مدیران گروه‌های برنامه‌سازی رادیو ایران که سوابق تهیه‌کنندگی در حوزهای مختلف و در شبکه‌های متعدد را در پرونده کاری خود دارد، در باره جایگاه رادیو در میان رسانه‌های دیگر می‌گوید: رادیو به اندازه‌ای با فرهنگ رفتاری و ارتباطی ما ایرانیان مانوس شده است که خیلی‌ها آن را زاده و پرورش یافته این آب و خاک تصور می‌کنند. کمتر کسی در ایران، تولد رادیو را از زمان اختراع ارزشمند گولیلمو مارکونی می‌داند یا سیزدهم فوریه را به‌عنوان روز جهانی رادیو می‌شناسد.

در واقع به همان دلیل ابتدایی که گفته شد، اغلب هموطنانمان تاسیس رادیو را به بنیانگذاری تلگراف بی‌سیم در ایران در اواخر سال 1303 در 200 هزار متر مربع زمین‌های قصر قاجار توسط وزارت جنگ می‌دانند که بعدها شاهد مولود آن در چهارم اردیبهشت ماه 1319 در محله بی‌سیم واقع در جاده قدیم شمیران شدند. در طول این سال‌ها چند نسل از جمله دختران و پسران جوان، پدران و مادران میانسال و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های سالمند از رادیو و برنامه‌های آن خاطرات خوبی به یاد دارند. رادیو برای بعضی افراد نقش مونس و سنگ صبور داشته و برای عده‌ای دیگر مشاور بوده است. برخی هم در کلاس درس برنامه‌های رادیویی حاضر شده و آموزش‌ها دیده‌اند و اغلب مردم با برنامه‌های متنوع رادیویی احساس تنهایی را از خود و خانواده خود دور کرده‌اند.

صابری‌نژاد درباره علت نامگذاری روز جهانی رادیو به قاب کوچک می‌گوید: با توجه به نقش تاثیرگذار فرهنگی و اجتماعی رادیو، سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (UNESCO) که به‌طور خلاصه یونسکو نامیده می‌شود و یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است، در سال 2011 روز سیزدهم فوریه که مقارن با بیست و چهارم بهمن و مصادف با سالروز تاسیس رادیو سازمان ملل در سال 1946 است را به‌عنوان روز جهانی رادیو نامگذاری کرد.

این نامگذاری ابتدا به پیشنهاد کمیسیون ملی اسپانیا در یونسکو مطرح شد و سپس با تصویب کشورهای عضو یونسکو به رسمیت رسید. ایرینا بوکووا، مدیرکل یونسکو در پیام خود به مناسبت چهارمین سالگرد روز جهانی رادیو، بر نقش مردان و زنان جوانی تاکید کرد که فراهم‌کننده و مخاطب برنامه‌های رادیویی بوده و در این فرایند، تاثیر بسزایی در توسعه ملت‌ها داشته‌اند. او در پیام خود ضمن اشاره به این‌که شمول اجتماعی رادیو مربوط به سنین زیر 30 سال است، تصریح کرده است که جوانان، بیش از نیمی از جمعیت جهان هستند ولی به اندازه کافی در رسانه‌ها حضور ندارند. تاکید خانم بوکووا برای توجه بیشتر رادیو به جوانان، نیازی است که امروزه بویژه و بیشتر احساس می‌شود.

وی یادآور می‌شود: به‌خاطر داشته باشیم که رادیو در گذشته نقش بسیار مفیدی در توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور داشته است و هنوز هم می‌تواند در این زمینه اثر بخش باشد.

مهدی زال‌زاده / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)