انقلاب در «عمق میدان»

این‌که چه عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی موثر بوده یا چه گروه‌ها و جناح‌های سیاسی در شکل‌گیری انقلاب و پیروزی آن نقش داشته‌اند و روند و فرآیند این پیروزی را در بستر یک قصه مورد بازنمایی قرار می‌دهند. غالب این قصه‌ها درباره جوانان انقلابی است که در گیر و دار مبارزات سیاسی با نظام شاهنشاهی دچار مسائل و مشکلاتی می‌شوند که موقعیت دراماتیک فیلم را تشکیل می‌دهند.

روابط درون گروهی انقلابیون از یک‌سو و تضاد و تعارض‌هایی که با نیروی‌های ضد انقلاب و سلطنتی مثل ساواک برای آنها اتفاق می‌افتد از سوی دیگر بیشترین حجم مضمونی و درونمایه این آثار را دربرمی گیرد، اما رضا بهشتی در تله‌فیلم «عمق میدان» که 22 بهمن از شبکه یک پخش شد تلاش کرده زاویه دید خود را به انقلاب و شکل‌گیری آن تغییر داده و از منظری متفاوت به این رخداد تاریخی بنگرد. این تغییر زاویه دید البته در فرم است نه محتوا. به این معنی که قرار نیست تاویل و تفسیر متفاوتی از انقلاب و فلسفه و پیام‌های آن ارائه دهد، بلکه همین ماهیت را با یک ساختار و نگاه دیگر به تصویر بکشد و تغییر لحن و روایت اثر به معنی بازگو کردن یک موضوع جدید نیست.

در عمق میدان قصه چند دانشجوی هنر روایت می‌شود که قصد دارند به عکاسی از رخدادهای انقلاب و تظاهرات بپردازند؛ عکاسی از تظاهرات و راهپیمایی‌ها یا شعارنویسی و هرگونه کنش و عمل انقلابی که مخاطب از آن دوران به یاد دارد یا در گزارش‌های خبری دیده است. به همین دلیل عمق میدان را می‌توان یک تله‌فیلم مستند دراماتیک دانست که در دل یک اثر داستانی از ساختار مستندگونه بهره می‌برد و ساختار درام را با واقعیت چنان می‌آمیزد که گاه مخاطب گمان می‌کند که در حال تماشای مستندی درباره وقایع انقلاب و رخدادهای آن دوره است. برخی از این صحنه‌ها بازسازی همان صحنه‌های مستندی است که ما طی این سی و چند سال در دهه فجر از تلویزیون دیده‌ایم و البته در برخی سکانس‌ها نیز به شکل مستقیم و از همان صحنه‌ها و فیلم‌ها استفاده شده و در یک مونتاژ و کولاژ زیبا تصویر و روایتی واقعگرایانه از روزهای انقلاب را بازگو می‌کند.

گاهی خود عکس از یک واقعه بیش از قصه و روایت و تفسیرهایی که درباره آن می‌شود مبین واقعیت‌های آن موضوع است. به عبارتی دیگر عکس خود مبین واقعیت است و گاهی آن‌قدر عمق یک واقعه را به وضوح نشان می‌دهد که دیگر نیازی به شرح و توضیح ندارد.

رضا بهشتی خواسته از این قابلیت عکاسی و کارکرد ذاتی عکس در جهت بازنمایی پیام قصه بهره بگیرد عنوان فیلم هم به نام عمق میدان خود توضیح و تفسیر همین کارکرد است. در واقع فیلمساز با تکیه بر عکس و عکاسی، مخاطب را به تماشای آنچه بوده دعوت می‌کند و حضور چند شخصیت و اتفاقاتی که بین آنها در جهت عکاسی از تظاهرات رخ می‌دهد تنها بهانه‌ای است تا این ساختار مستند گونه، کسوتی دراماتیک و داستانی به تن کند. این رویکرد اتفاقا از حیث تاریخ ارتباطات و تحولات اجتماعی انطباق بیشتری هم با واقعیت دارد. فیلمنامه اثر واجد ضعف‌ها و خلأ‌های زیادی ازحیث قصه‌گویی و شخصیت‌پردازی است، اما نگاه هوشمندانه و رویکرد خلاق کارگردان در انتخاب عکس و عکاسی برای روایتی سینمایی از وقایع انقلاب قابل ستایش بوده و آن را باید به عنوان تمهیدی هوشمندانه در روایتی متفاوت و مستند گونه از انقلاب اسلامی دانست.

درواقع در عمق میدان وجوه فنی ـ تکنیکی اثر و زاویه نگاه فیلمساز به خط اصلی داستان بیش از خود داستان‌پردازی و قابلیت‌های دراماتیکی اثر مهم بوده و در نهایت لذت بصری که مخاطب از تماشای آن می‌برد خیلی بیشتر از لذت مواجهه درونی و ذهنی با محتوای فیلم است. یکی از این امتیازات تکنیکی، رنگ خاکستری فیلم است تا نسبت فرمی و زیبایی‌شناسی بیشتری با عکس‌هایی که از دوران انقلاب به‌جا مانده برقرار کند. کارگردان در پی آن بوده تا از طریق جذب بصری مخاطب او را با اثر درگیر کرده و از این طریق با نگاه عکاسی او را به رخدادهای روزهای انقلاب دعوت کند تا او نه فقط سطح ظاهری قصه که عمق میدان خود انقلاب به عنوان پیرنگ و پیام اصلی اثر را در مرکز توجه و نگاه خود قرار دهد. نگاهی که به واسطه همین عوامل و دلایل فنی که اشاره شده خاصیت نوستالژیک هم داشته و یک نوع خاطره بازی بصری بخصوص برای مخاطبانی که روزهای انقلاب را تجربه کرده‌اند فراهم می‌کند.

سیدرضا صائمی ‌/‌ جام‌جم