ارامنه؛ قربانیان آشفتگی جنگ جهانی اول

هرچند برخی پژوهش‌های تاریخی در این باره بر این گمان است که پروژه نابودی ارامنه که ادعا می‌شود به قتل جمعیتی حدود 200 هزار تا 1.5 میلیون ارمنی منتهی شده، عمدی و از پیش برنامه‌ریزی شده بوده و در نتیجه مصداق نسل‌کشی است، ولی برخی دیگر از مورخان ان را نتیجه بی‌ثباتی سیاسی دانسته و تاکید می‌کنند بین سال‌های 1915 تا 1917 که این فاجعه رقم خورده، بسیاری از ترک‌های قلمرو عثمانی نیز جان خود را به سبب قحطی و درگیری از دست دادند. یکی از شواهدی که نشان می‌دهد کشتار در این بازه تاریخی تنها ویژه ارامنه نبوده، این است که در همین مدت، آشوریان و یونانیان نیز به طریقی مشابه مورد حمله قرار گرفتند و هنوز اثبات نشده که این حملات به‌منظور پاکسازی قومی بوده باشد.

در دهه دوم قرن بیستم، خروج ارمنی‌ها از قلمرو عثمانی که اغلب اوقات با غارت، تجاوز و کشتار همراه بود، باعث شد بسیاری از ارمنی‌ها در اردوگاه‌ها بر اثر قحطی جان خود را از دست بدهند. «دانشنامه ایران» در این مورد نوشته است: «بزرگ‌ترین رویداد مصیبت‌بار در تاریخ ارمنیان با آغاز جنگ جهانی اول روی داد و براساس آن جمعیت ارمنی یک میلیون و 750 هزار نفری به سوریه و بین‌النهرین انتقال یافتند.» در آن دوره ارامنه «عناصر خطرناک خارجی» و «شریک در توطئه دشمن مسیحی‌گرای تزاری برای برهم زدن فعالیت‌های عثمانی در شرق» معرفی می‌شدند. تاوان این بدگمانی را خانواده‌هایی دادند که از خانه‌های خود آواره شده بودند. هرچند تعداد کمی از آنها توانستند به کشورهای دیگر کوچ کنند، ولی بعضی دیگر جان باختند. ارامنه که پیش از این نیز درگیر بحران‌هایی چون کشتار حمیدیه و قتل‌عام آدانا شده بودند، در این مقطع زمانی قربانی تعصباتی شدند که بخشی از آن ناشی از پیامدهای جنگ جهانی اول و رقابت‌های پیش از آن بود.

امروزه دولت ارمنستان خواهان به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه در یکصد سال قبل است اما ترکیه علی‌رغم عدم انکار وقوع چنین واقعه‌ای، از پذیرفتن این واقعه با عنوان «نسل‌کشی» خودداری کرده و وجود سیاست سیستماتیک برای نابودی ارمنیان را قبول ندارد. این اختلاف‌نظرها درحالیست که تاکنون 20 کشور این فاجعه را به عنوان نسل کشی به رسمیت شناخته اند که از آن جمله می‌توان به فرانسه، آرژانتین، روسیه، سوئد و کمیته روابط خارجی سنای آمریکا اشاره کرد.