پیوند سر با بدن، ایده‌ای جنجالی

یک جراح مشهور ایتالیایی می‌گوید: برنامه‌ریزی‌های لازم برای پیوند سر از یک فرد به بدن فرد دیگر انجام شده است.

کد خبر: ۷۷۶۹۳۲

اگر چه بعضی محققان بر این باورند انجام چنین کاری شدنی است و هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد، اما گروهی دیگر از محققان و دانشمندان می‌گویند انجام چنین عمل جراحی از نظر اخلاقی از حساسیت‌های بسیار زیادی برخوردار است و این حساسیت‌ها می‌تواند مانع بزرگی در رسیدن به این هدف باشد. قرار است این پروژه بزرگ و هیجان‌انگیز تابستان سال آینده در کنفرانس آکادمی جراحان که در آمریکا برگزار می‌شود به عنوان دستاورد بزرگی در دنیای پزشکی اعلام شود. در حقیقت، هدف از اعلام پروژه‌ای با هدف دستیابی به امکان پیوند سر، دعوت از پزشکان و جراحان سراسر دنیا برای همکاری در این طرح بزرگ تحقیقاتی است.

ماجرا از کجا آغاز شد؟

این ایده نخستین بار سال 2013 از سوی دکتر سرجیو کاناورو (Sergio Canavero) از اعضای گروه مدلسازی پیشرفته عصبی تورین ایتالیا مطرح شد. او قصد دارد از این روش برای افزایش طول عمر افرادی استفاده کند که عضلات و عصب‌های بدن آنها در نتیجه ابتلا به بیماری‌هایی مانند ضایعات نخاعی آسیب‌دیده یا در اثر ابتلا به سرطان همه بدن آنها تحت تاثیر گسترش سلول‌های سرطانی در بدن قرار گرفته است. به گفته دکتر کاناورو، اکنون این طرح تحقیقاتی در مرحله‌ای است که موانع اصلی نظیر امکان ترمیمی نخاع و ممانعت از پس زدن سر پیوند زده شده به بدن از سوی سیستم ایمنی بدن از میان برداشته شده و همه جنبه‌های تکنیکی موردنیاز برای اجرایی شدن این ایده تا دو سال آینده فراهم شده است.قرار است این پروژه عظیم علمی از سوی این محقق در کنفرانس سالانه آکادمی جراحان اعصاب و ارتوپدی اعلام شود، اما این که آیا جامعه پزشکی برای انجام چنین جراحی آمادگی لازم را دارد یا خیر موضوعی است که هنوز درباره آن تردیدهایی وجود دارد. نخستین تلاش‌ها برای پیوند سر سال 1954 از سوی یک پزشک روسی در شوروی سابق روی یک سگ انجام شد. این جراح سر یک سگ را به بدن سگ بزرگ‌تری پیوند زد. بعد از انجام این عمل جراحی او چند بار دیگر جراحی‌های مشابهی را روی سگ‌های دیگر امتحان کرد، اما این سگ‌ها فقط دو تا شش روز زنده ماندند. سال 1970 جراحی مشابه دیگری روی یک میمون انجام شد. در این طرح تحقیقاتی گروهی از محققان دانشکده پزشکی دانشگاه Western Reverse ایالت اوهایو به سرپرستی رابرت وایت سر یک میمون را به بدن میمون دیگری پیوند زدند. از آنجا که آنها نتوانستند نخاع سر را به نخاع بدن جدید متصل کنند. این میمون قادر به حرکت نبود، اما می‌توانست از طریق سیستم‌های تنفس مصنوعی نفس بکشد. این میمون 9 روز زنده ماند تا این که سیستم عصبی بدن او نسبت به سر پیوندی واکنش نشان داد. پس از آن چنین عمل مشابهی با هدف دستیابی به روش مناسبی برای انجام عمل پیوند سر بارها تکرار شده است که در هر یک از این تلاش‌ها بخشی از جنبه‌های فنی لازم برای دستیابی به این موفقیت فراهم شده است. دکتر کاناورو معتقد است اکنون در مرحله‌ای قرار داریم که انجام چنین کاری از نظر علمی امکان‌پذیر شده است و هیچ محدودیتی وجود ندارد. او اخیرا مقاله‌ای درباره این پروژه علمی در نشریه بین‌المللی جراحی اعصاب منتشر کرده است. در این مقاله به خلاصه‌ای از روش انجام چنین عمل جراحی اشاره شده است. براساس آنچه در این مقاله اعلام شده است در این روش ابتدا سر فرد گیرنده پیوند و بدنه فرد اهداکننده سرد می‌شود تا به این ترتیب بتوان مدت زمان بیشتری سلول‌ها را در برابر کمبود اکسیژن زنده نگه داشت. پیش از قطع نخاع فرددهنده و گیرنده پیوند، بافت اطراف گردن جدا شده و رگ‌های خونی اصلی با استفاده از لوله‌های ظریفی به هم متصل می‌شود.

از قطع نخاع تا پیوند مجدد آن

مرحله کلیدی در انجام این عمل، قطع نخاع و اتصال مجدد آن است. باید سر فرد گیرنده پیوند به بدن اهدا شده منتقل شده و دو انتهای نخاع به هم متصل شود. برای این کار نخاع با ماده شیمیایی به نام پلی‌اتیلن گلایکول که مانند چسب عمل می‌کند به انتهای دیگر نخاع متصل می‌شود. این ماده شیمیایی موجب چسبیدن سلول‌های چربی به هم می‌شود.در مرحله بعد، گیرنده پیوند برای مدت زمان سه تا چهار هفته در وضع اغما قرار می‌گیرد تا به این ترتیب در مدت زمانی که بافت‌ها در محل پیوند در حال ترمیم است، فرد هیچ حرکتی نداشته باشد. در این مدت عصب‌ها و نخاع از طریق الکترودهای کاشته شده در بدن تحریک می‌شود. تحقیقات نشان داده است تحریک عصب‌ها و نخاع می‌تواند در استحکام ارتباطات عصبی جدید نقش مهمی داشته باشد.

دکتر کاناورو پیش‌بینی می‌کند وقتی بیماری که تحت عمل پیوند سر قرار گرفته از اغما خارج ‌شده و به هوش می‌آید قادر است سرخود را به آسانی تکان دهد، چهره خود را احساس کند و حتی با همان صدای قبلی صحبت کند. به گفته این محقق، این بیمار می‌تواند پس از پشت‌سر گذاشتن جلسات درمانی فیزیوتراپی که یک سال به طول خواهد انجامید، راه برود. تاکنون چند فرد برای انجام این عمل جراحی و امکان پیوند بدن فرد دیگری به سر خودشان داوطلب شده‌اند.

یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مراحل این پیوند قطع و اتصال مجدد نخاع است. براساس تحقیقات انجام شده، استفاده از پلی‌اتیلن گلیکول موجب افزایش روند رشد اعصاب نخاعی در حیوانات می‌شود. دکتر کاناورو قصد دارد برای آزمون عملی بودن این ایده از بدن افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، استفاده کند.

آن روی سکه از دیدگاه منتقدان

اما این تنها یک روی سکه است. روی دیگر سکه افرادی هستند که تصور می‌کنند عملی شدن چنین ایده‌ای مسیر پرفراز و نشیبی پیش رو دارد. آنها هنوز درباره اجرایی شدن چنین ایده‌ای در تردید هستند. آنها می‌گویند هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان دهد امکان اتصال مغز و نخاع می‌تواند تضمین‌کننده عملکرد صحیح و بی‌عیب و نقص موتورهای حسی و حرکتی بدن باشد.

اما دکتر کاناورو، مجری این طرح تحقیقاتی در پاسخ به گفته‌های مخالفان این طور می‌گوید: حتی اگر پلی‌اتیلن گلایکول نیز ماده شیمیایی مناسبی برای این کار نباشد، می‌توان از گزینه‌های دیگری مانند تزریق سلول‌های بنیادی یا سلول‌های خودترمیم‌شونده به نخاع استفاده کرد. یکی دیگر از راهکارهای ممکن ایجاد یک پل ارتباطی در فاصله ایجاد شده در نخاع به کمک بافتی شبیه غشای معده است که در بازگشت توانایی حرکتی در افراد مبتلا به آسیب‌های نخاعی موثر بوده است. این محقق معتقد است استفاده از مواد شیمیایی مانند پلی‌اتیلن گلایکول ساده‌ترین راهکاری است که کمتر تهاجمی تلقی می‌شود. اما یکی دیگر از موانعی که در این مسیر وجود دارد، واکنش سیستم دفاعی بدن نسبت به عضو یا اعضای پیوندی است. میمونی که توسط رابرت وایت تحت عمل پیوند قرار گرفته بود به دلیل این که بدن میمون سر پیوند زده را پس زد نتوانست زنده بماند. البته گروهی از پزشکان و محققان بر این باورند در دنیای امروز چنین محدودیتی معنی‌دار نیست. زیرا امروزه عمل‌های جراحی متعددی با هدف پیوند اعضای مختلف از جمله قلب، دست، پا یا ریه انجام می‌شود که در آنها از داروهای اختصاصی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن فرد گیرنده پیوند استفاده می‌شود. بر این اساس به نظر می‌رسد این مشکل درخصوص پیوند سر نیز قابل برطرف شدن است. اگر نگاهی به تلاش‌های انجام شده از سوی دیگر محققان در گوشه و کنار این دنیای بزرگ بیندازیم، متوجه می‌شویم دکتر کاناورو در مطرح کردن چنین ایده بزرگ و دور از انتظاری آن‌قدرها هم که تصور می‌شود تنها نیست. مدتی پیش گروهی از محققان چینی نشان دادند پیوند سر در موش‌ها امکان‌پذیر است. آنها قصد دارند در آینده نزدیک روند مشابهی را با شبیه‌سازی از روش ارائه شده از سوی کاناورو در موش‌ها و میمون‌ها مورد بررسی قرار دهند.

وقتی پای اخلاق به میان می‌آید

به نظر می‌رسد انجام این عمل جراحی در برخی کشورها که برای برخی آزمایش‌ها و رعایت اخلاق زیستی ارزش خاصی قائل هستند، امکان‌پذیر نباشد. به نظر شما در شرایطی که عده زیادی از افراد با انجام عمل پیوند سر مخالف هستند چه دلیلی وجود دارد که بخواهیم برای ایجاد مقدمات لازم برای این کار پافشاری و اصرار داشته باشیم؟ این سوالی است که از سوی بسیاری از منتقدان و مخالفان مطرح شده است.

پاتریشیا اسکریپکو از عصب‌شناسان برجسته دنیا بر این باوراست حتی اگر انجام این عمل جراحی شدنی باشد، اتفاقی نادر خواهد بود و این طور نیست که فردی به دلیل ابتلا به آرتروز یا پیری بخواهد بدنی داشته باشد که از سلامت بهتری برخوردار باشد. هر گلد اسمیت از دیگر متخصصان جراحی اعصاب در دانشگاه کالیفرنیاست که بر این باور است دستیابی به این هدف با موانع متعددی روبه‌رو است؛ یکی از این موانع امکان حفظ سلامت بیمار در دوره کمای چهار هفته‌ای است. بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید این ادعا یک طرح بلندپروازانه است. اگرچه مجری این طرح بر این باور است چنین امکانی می‌تواند برای افرادی نظیر پروفسور هاوکینگ امیدبخش زندگی جدیدی باشد، اما حقیقت این است که درباره امکان‌پذیر بودن و از همه مهم‌تر اخلاقی بودن چنین عملی انتقادهای بسیاری مطرح شده است. مطرح شدن این ایده جنجالی که هزینه انجام آن حدود 7.5 میلیون دلار برآورد شده (حدود 26 میلیارد تومان) این روزها به بحث داغ بسیاری از رسانه‌های جهان تبدیل شده است.