۱۰ واقعیت از بازار کار بازنشسته‌ها

یکی از مسائل فعلی بازار کار ایران این است که درصد قابل توجهی از افراد پس از دوران اشتغال و رسیدن به سن بازنشستگی، تمایلی به خروج از این بازار ندارند و به دلایل نگرانی‌هایی که دارند اغلب تلاش می کنند تا در فضای اشتغال کشور باقی بمانند.

کارجویان جوان می گویند ادامه اشتغال به کار سالمندان با توجه به مزایایی که اشتغال آنها می تواند برای کارفرمایان به همراه داشته باشد باعث ایجاد نوعی رقابت تقریبا نابرابر بین آنها برای کسب یک موقعیت شغلی شده است.

به عقیده جوانان جویای کار، بازنشسته ها دست کم این امتیاز را می توانند نسبت به آنها برای کارفرمایان داشته باشند که علاوه بر تجربه کاری، نیازی به بیمه ندارند و ممکن است با حقوق و مزایای کمتری نیز مشغول به کار شوند.

طی یک دهه اخیر اشتغال دوباره بازنشستگان در برخی بخش‌ها باعث شده تا درصدی از موقعیت‌ های شغلی از جوانان گرفته و در اختیار افرادی قرار بگیرد که احتمالا یک دوره ۳۰ ساله را در بازار کار کشور حضور داشته اند و حالا باید جای خود را به جوان‌ترها بدهند.

افزایش بازگشت سالمندان به بازار کار

وزارت کار در تحلیلی به چرایی بازگشت بازنشستگان به بازار کار و عدم تمایل آنها به خروج از شرایط شغلی پرداخته است.

وزارت کار معتقد است با وجود کاهش میزان اشتغال سالمندان ایرانی نسبت به دهه های قبل شاهد حضور فعال آنان در فعالیت‌های اقتصادی هستیم.

شرایط نامطلوب اقتصادی، عدم وجود نظام جامع تامین اجتماعی، نواقص سازمان های بازنشستگی و... به ویژه در مناطق روستایی موجب شده است که بسیاری از سالمندان بعد از رسیدن به سن بازنشستگی به دنبال شغل جدید باشند.

یکی از پیامدهای این مسئله تضاد میان نسل جوان و سالمند در زمینه اشتغال است. سالمندان به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی ناچار به حضور در بازار کار هستند و از سویی جوانان، سالمندان را به چشم اشغال کنندگان فرصت‌های شغلی خواهند دید که این امر تبعات اجتماعی، روانی و فرهنگی برای جامعه به همراه خواهد داشت.

هر چند به نظر می رسد سالمندی زمان بازنشستگی و استراحت است، لیکن نتایج نشان می دهد ۲۱.۱۵ درصد از سالمندان در سال ۹۰ (آخرین سرشماری رسمی کشور) در فعالیت های اقتصادی مشارکت داشته و یا خواهان مشارکت هستند.

میزان مشارکت اقتصادی سالمندان در سال ۹۰ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب ۱۳.۳۵ و ۳۱.۳۷ درصد بوده است.

نتایج بیانگر آن است که میزان مشارکت اقتصادی سالمندان در سال ۹۰ در مناطق روستایی بالاتر از مناطق شهری و در مردها بیشتر از زن هاست.

در مناطق روستایی به دلیل اینکه تعداد افراد بیمه شده دارای حقوق بازنشستگی از مناطق شهری کمتر هستند، افراد مجبورند تا سن بالاتری فعالیت اقتصادی داشته باشند.

فعالیت اقتصادی مردان بازنشسته ۷ برابر زنان

براساس نتایج سرشماری سال ۹۰ میزان مشارکت اقتصادی مردان سالمند در سال ۹۰ تقریبا ۷ برابر میزان مشارکت اقتصادی زنان سالمند است.

نتایج سرشماری سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰ نشان می دهد میزان مشارکت اقتصادی سالمندان از ۳۱.۸۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۲۱.۱۵ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است.

در عین حال، میزان مشارکت اقتصادی سالمندان طی سال های ۱۳۷۵-۱۳۹۰ روند کاهشی داشته است.

به علاوه در تمامی سال های مورد بررسی میزان مشارکت اقتصادی سالمندان در مناطق روستایی بالاتر از مناطق شهری و در مردها بیشتر از زن ها بوده است.

میزان مشارکت اقتصادی سالمندان زن در مناطق شهری و روستایی طی سال های مورد بررسی کمتر از ۶ درصد است.

میزان مشارکت اقتصادی سالمندان زن در مناطق شهری و روستایی طی سال های ۱۳۵۵-۱۳۸۵ روند کاهشی داشته، اما این مشارکت در سال ۹۰ افزایش یافته است.

بر پایه این گزارش، نتایج سرشماری سال ۹۰ نشان می دهد نرخ بیکاری سالمندان ۰.۹۷ درصد بوده که این نسبت برای سالمندان مرد و زن به ترتیب برابر ۱.۱۱ و صفر درصد بوده است. در همان سال نرخ بیکاری سالمندان در مناطق شهری بیش از روستایی و در مردها بالاتر از زن ها است.

نتایج بیانگر افزایش نرخ بیکاری سالمندان از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ است و پس از آن با روند کاهشی از ۱۶.۸۲ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۰.۹۷ درصد در سال ۹۰ رسیده است. همین وضعیت در مناطق شهری نیز مشاهده شده است اما نرخ بیکاری سالمندان روستانشین در تمامی سال های مورد بررسی روند کاهشی داشته است. نرخ بیکاری سالمندان در سال ۱۳۶۵، ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ در زنان بیشتر از مردان است.

معضل بیکاری در سالمندی

مشارکت سالمندان در فعالیت های اقتصادی ممکن است اختیاری و به واسطه تمایلات روانی و اجتماعی و یا بر اساس نیازهای مادی باشد.

مشارکت داوطلبانه سالمندان در فعالیت های اقتصادی عدم سرباری سالمندان و نشاط و پویایی آنان را به ارمغان خواهد داشت، اما مشارکت آنان در فعالیت ها برای رفع نیازهای اقتصادی ممکن است عدم رضایت آنان را در پی داشته باشد.

همانطور که گفته شد در سال ۹۰ به میزان ۲۱.۱۵ درصد از سالمندان از نظر اقتصادی فعال بوده اند. ۰.۹۷ درصد آنان جویای کار و بنابراین حدود ۹۹ درصد آنان شاغل بوده اند.

در سال ۹۰ تقریبا ۷۲ درصد از این شاغلان در بخش کشاورزی و ۲۵ درصد از آنان در بخش های صنعت و خدمات مشغول به فعالیت بوده اند. در حقیقت سهم سالمندان شاغل در بخش صنعت کمتر از سایر کارگروه ها و ۷.۰۷ درصد است.

نسبت سالمندان شاغل در بخش کشاورزی در سال ۹۰ در مناطق روستایی تقریبا ۲ برابر مناطق شهری است.

طبق نتایج سرشماری، نسبت سالمندان شهری و روستایی شاغل در بخش کشاورزی در زنان بالاتر از مردان و نسبت سالمندان شهری و روستایی شاغل در بخش صنعت و خدمات در مردان بیشتر از زنان است.

همچنین نسبت سالمندان شاغل در بخش کشاورزی از ۶۰.۱۱ درصد در سال ۵۵ به ۷۲.۰۹ درصد در سال ۹۰ رسیده است. این نسبت در مناطق شهری با روند افزایشی از ۱۹.۰۳ درصد در سال ۵۵ به ۴۴.۹۵ درصد در سال ۹۰ رسیده است.

به علاوه این نسبت در مناطق روستایی از ۸۳.۳۹ درصد در سال ۵۵ به ۹۱.۹۵ درصد در سال ۹۰ رسیده که روند آن طی سال های ۱۳۷۵-۱۳۹۰ افزایشی بوده است.

نسبت سالمندان شاغل در بخش صنعت از ۱۵.۹۰ درصد در سال ۵۵ به ۷.۰۷ درصد در سال ۹۰ رسیده که طی سال های ۱۳۷۵-۱۳۹۰ روند کاهشی داشته است، اما نسبت سالمندان شهری شاغل در بخش صنعت با روند کاهشی از ۲۶.۷۵ در سال ۵۵ به ۱۲.۷۳ درصد در سال ۹۰ رسیده است.

۱۰ واقعیت از بازار کار بازنشسته‌ها

۱- نرخ مشارکت اقتصادی مردان ۶۵ ساله و بیشتر تقریبا ۷ برابر زنان در این گروه سنی است.

۲- ۳ درصد بازنشستگان معادل ۹۰۰ هزار نفر در بخش عمومی اقتصاد هستند که از سوی دولت دعوت به کار شده و دارای مشاغل قانونگذاری، مقامات عالی رتبه، مدیران و متخصصان هستند.

۳- بیش از ۹۰ درصد بازنشسته ها در بخش خصوصی هستند که یا از قبل بوده و ادامه می دهند یا تازه وارد شده اند که بخشی بدون حقوق و دستمزد فعالیت می کنند که این موضوع نشان دهنده امید به زندگی و عدم تمایل به خانه نشینی و حس مفید بودن در سالمندان است.

۴- ۷.۴ درصد بازنشسته ها حقوق بگیر هستند که نشان دهنده ناچاری برای کمک به وضع اقتصادی خانواده و تمایل به حضور در جامعه است.

۵- درصد پایین حقوق بگیری بازنشسته ها و سالمندان نشان می دهد حتی در صورت خروج آنها از بازار کار، تاثیر شگرفی در نرخ بیکاری جوانان ایجاد نخواهد شد.

۶- تمایل زنان بازنشسته با حضور در فعالیت اقتصادی در حالی که در فاصله سال های ۵۵ تا ۸۵ رو به کاهش بود در سال ۹۰ به یکباره به ۲ برابر افزایش یافته است.

۷- نرخ مشارکت اقتصادی افراد بالای ۶۵ ساله در ایران نسبت به کشورهای دارای نظام تامین اجتماعی و سیستم بازنشستگی قابل اتکا تا ۱۰ برابر بالاتر است و این بیانگر بازگشت سالمندان ایرانی به بازار کار به دلیل ضعف سیستم بازنشستگی است.

۸- ۷۲ درصد از کل شاغلان بالای ۶۵ سال کشور در بخش کشاورزی و ۲۵ درصد نیز در بخش های صنعت و خدمات مشغول به فعالیت هستند.

۹- با وجود بالاتر بودن نرخ مشارکت اقتصادی بازنشسته ها در شهرها نسبت به روستاها، اما دوره باقی ماندن شاغلان بازنشسته در بازار کار در روستاها بیشتر از شهرها است.

۱۰- به طور کلی نواقص تامین اجتماعی و شرایط نامطلوب اقتصادی باعث شده تا بسیاری از بازنشسته ها پس از سن ۶۵ سالگی نیز به دنبال کار باشند و این مسئله در روستاها بیشتر از شهرها است.(مهر)