زلزله سیاسی در‌ خاندان سعودی

گزارش‌های موجود نشان می‌دهد پادشاه عربستان سعودی امیر مقرن بن عبدالعزیز، برادر ناتنی خود را که ولیعهد و دومین نفر در سلسله پادشاهی عربستان بود کنار گذاشته و به جای او برادرزاده‌اش، محمد بن نایف را جایگزین کرده است. محمد بن نایف (پنجاه و پنج ساله) بوده و از شخصیت‌های تاثیرگذار در حاکمیت کنونی عربستان تلقی می‌شود. ولیعهد قبلی که 70 سال دارد، سی و پنجمین و کوچک‌ترین فرزند ملک عبدالعزیز آل‌سعود است. هرچند گفته می‌شود ولیعهد قبلی به دلخواه و با درخواست شخصی خودش از این مقام کناره‌گیری کرده، اما برخی خبرهای دیگر حکایت از فشارهای خاندان حاکم بر او دارد. روزنامه السفیر لبنان در این‌باره نوشت؛ از چندی پیش مقرن تحت فشار بود که تا او را برکنار نکرده‌اند خود از این مقام کناره‌گیری کند.

ملک سلمان همچنین پسرش، محمد بن سلمان را که حدود ۳۰ سال دارد، به سمت نایب ولیعهدی تعیین کرده است. محمد بن سلمان هم‌اکنون وزارت دفاع عربستان را به عهده دارد و فرمانده عملیات نظامی این کشور در یمن به شمار می‌رود. پادشاه عربستان در یک فرمان دیگر استعفای امیر سعود الفیصل را که از 40 سال‌ پیش تاکنون وزیر امور خارجه بود، پذیرفته و به جای او عادل الجبیر را به مقام وزارت خارجه تعیین کرده است.

عادل الجبیر، سفیر عربستان در واشنگتن و از شخصیت‌های تندرو و ضد ایرانی خاندان حاکم بر ریاض به شمار می‌رود که از اعضای خاندان سلطنتی نیز نیست.

ملک سلمان که 79 سال دارد، بهمن ماه سال گذشته با درگذشت برادرش، ملک عبدالله بن عبدالعزیز (نود ساله) پادشاه عربستان سعودی شد. در عربستان سعودی، پادشاه سمت نخست‌وزیری را هم در دست دارد و معمولا ولیعهد به‌عنوان نایب اول نخست‌وزیر، عهده‌دار امور اجرایی می‌شود و مناصب مهم دولتی نیز بین اعضای ارشد خاندان سلطنتی تقسیم می‌شود.

پادشاهان و ولیعهدهای عربستان سعودی تاکنون همگی پسران ملک عبدالعزیز، بنیانگذار پادشاهی سعودی بوده‌اند و این اولین بار است که یکی از نوه‌های ملک عبدالعزیز ولیعهد و یک نوه دیگرش نایب ولیعهد می‌شود. محمد بن نایف، ولیعهد جدید عربستان سعودی، از اعضای بانفوذترین گروه خانوادگی این کشور معروف به خاندان هفت سدیری منسوب به «حصه بنت احمد السدیری» یکی از همسران ملک عبدالعزیز است. پادشاه فعلی نیز یکی از پسران حصه است. ملک فهد، پادشاه پیشین سعودی در سال‌های ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۵ بزرگ‌ترین برادر از میان این هفت برادر تنی بود. به این ترتیب قدرت در عربستان سعودی یک‌بار دیگر به خانواده سدیری‌ها انتقال یافته است.

گفته می‌شود پادشاه عربستان سعودی 25 حکم جدید صادر کرده است که به موجب برخی دیگر از این احکام برای مثال خالد بن عبدالعزیز به‌عنوان وزیر بهداشت، عادل الفقیه به‌عنوان وزیر اقتصاد و برنامه‌ریزی و مفرق الحقبانی به‌عنوان وزیر کار معرفی شده‌اند. همچنین حمد السویلم به‌عنوان رئیس دیوان پادشاهی و عبدالله الیاسر به‌عنوان معاون سرپرست رادیو و تلویزیون اعلام شده‌اند. براساس دستورات پادشاه عربستان، خالد فالح به‌عنوان وزیر بهداشت و رئیس شورای اداری شرکت آرامکو تعیین شد. رئیس کنونی شرکت آرامکو علی النعیمی است که 20 سال این مقام را داشته است. الفالح تاکنون بارها به‌عنوان جانشین احتمالی النعیمی مطرح شده بود.

پادشاه عربستان در حکم دیگری ساعاتی پس از تعیین ولیعهد جدید خواستار بیعت با او در کاخ پادشاهی ریاض شد. طبق قوانین موجود در عربستان ولیعهد گرچه از سوی پادشاه معرفی می‌شود، اما باید شورای بیعت به او رای موافق بدهد. در تعیین ولیعهد جدید رای شورای بیعت در نظر گرفته نشده است.

ملک سلمان هدفش را از این تغییرات آن می‌داند که مرحله جدیدی از حکومت را در خاندان سعود آغاز و با روی کار آوردن نسل جوان‌تر قدرت را به نوادگان پادشاه موسس یعنی عبدالعزیز آل‌سعود منتقل کند. این جوانگرایی اما در نظر برخی به معنای منفی تعبیر شده و با انتقاد از سیاست‌های عربستان سعودی می‌گویند حکومت آل‌سعود به دست نیروهای جوان و کم‌تجربه افتاده است و به همین دلیل دچار اشتباهات مرگباری می‌شود. برخی از ناظران باتوجه به همین مساله می‌گویند عزل و نصب‌های پادشاه کنونی عربستان بیشتر در جهت هموار کردن راه برای پسر جوانش محمد بن سلمان است تا از هرم قدرت خاندان سعود بالارفته و دست دیگر شاهزادگان سعودی را از تخت پادشاهی کوتاه کند. هم‌اکنون محمد بن سلمان، پسر 30 ساله پادشاه در میان صدها شاهزاده نسل اول و دومی این خاندن به سومین شخص در عربستان بعد از پادشاه و ولیعهد تبدیل شده است. این در حالی است که گفته می‌شود محمد بن سلمان بعد از به قدرت رسیدن پدرش به شخص اول عربستان تبدیل شده و تقریبا تمامی تصمیمات در این کشور با صلاح دید وی صورت می‌گیرد.