کاهش فشار سیاسی بر آژانس با امضای توافق جامع

واقعیت این است که یکی از شدید‌ترین مجموعه از تحریم‌ها به بهانه پرونده هسته‌ای علیه کشورمان اعمال شده و حالا ایران و 1+5 در آستانه توافقی قرار دارند که می‌تواند این تحریم‌های اعمال شده را لغو کرده و موانعی را که پیش روی جهش اقتصادی کشورمان قرار دارد، رفع کند. با این حال برخی منتقدان می‌پرسند، چه تضمینی برای عدم تکرار بحران ساختگی هسته‌ای علیه کشورمان وجود دارد و چطور می‌توان از تکرار چنین پرونده‌سازی‌های پرهزینه‌ای پرهیز کرد؟ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای ایران به این نوع ابهامات پاسخ داده است.

با توجه به پیشرفت مذاکرات هسته‌ای، فکر می‌کنید چطور می‌توان جلوی تکرار چنین پرونده‌هایی را گرفت و مانع از آن شد که پس از حل و فصل پرونده هسته‌ای کشورمان، بار دیگر فشارهای سیاسی، بحرانی را در ارتباط با برنامه هسته‌ای کشورمان ایجاد نکند؟

اولا توافقی که امضا خواهد شد، در درون خود تضمین‌هایی را در این خصوص دارد و مانع از آن می‌شود که چنین بحران‌هایی تکرار شود. افزون بر این، باید این واقعیت را پذیرفت که دانش هسته‌ای در ایران بومی شده و طبیعی است که هر نوع بحران‌سازی در این مسیر به بازگشت برنامه هسته‌ای کشورمان به حالت اولیه منتهی خواهد شد. بنابراین با وجود این‌ که هر توافقی، ریسکی در قبال اجرا دارد، اما مهم‌ترین تضمین تکرارناپذیری بحران، نهادینه شدن دانش هسته‌ای در داخل کشورمان است. سومین دلیلی هم که باعث می‌شود نگرانی از عدم تکرار این بحران‌ها کاهش یابد، این است که ما در حال گذار از تجربه تقابل با غرب به مرحله تعامل و همکاری هستیم. طبیعی است که اگر توافق هسته‌ای براساس اصل اعتماد متقابل شکل بگیرد، می‌توان این همکاری‌ها را گسترش داد، اما اگر این توافق به نتیجه نرسید یا در هر مرحله‌ای با شکست روبه‌رو شد، می‌توان از دانش بومی هسته‌ای به ‌طور دلخواه استفاده کرد.

بنابراین ما از ترس این‌که مبادا در آینده مذاکرات با مشکل روبه‌رو شود، نباید دست روی دست بگذاریم و هدف ما این است که یک به یک، بهانه‌ها را از دست بهانه‌گیران خارج کنیم. اول بهانه هسته‌ای، بعد اگر فرصت مناسب بود، بهانه حقوق بشر، بهانه حمایت از تروریسم و... که همه اینها در راستای تاکتیک دفع شر دشمن است. بنابراین توافق نهایی روشن می‌کند که هر طرف در هر بازه زمانی باید چه کاری را انجام دهد. این یک گام اعتمادساز است که اگر به نتیجه نرسید، قدرت بازگشت را با تکیه بر توان هسته‌ای خود داریم.

این سه تضمینی که اشاره کردید، بیشتر متکی بر رایزنی‌های سیاسی است. جایگاه حقوق بین‌الملل در رابطه با شرط عدم بازگشت به دوره بحران چیست؟

وقتی شورای امنیت قطعنامه‌ای جدید تصویب کند که جلوی تحریم‌های قبلی را بگیرد و «برجام» را جایگزین آن کند، این یک حرکت روبه جلو محسوب می‌شود. البته ممکن است این مطلوب ما نباشد، اما در وضع موجود و در میان امکان‌هایی که داریم، یک اقدام مثبت مبتنی بر حقوق بین‌الملل است.

البته برخی منتقدان می‌گویند وارد کردن شورای امنیت به موضوع مذاکرات می‌تواند در درون خود، پذیرش قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت توسط ایران را به دنبال داشته باشد؟

این حرف‌ها مغلطه است. قطعنامه‌های شورای امنیت را چه ما بپذیریم، چه نپذیریم، وجود دارند. مثل حکم یک دادگاه که وقتی ابلاغ شد، لازم‌الاجراست و به نظر افراد بستگی ندارد. البته ما همه بر این باور هستیم که این قطعنامه‌ها ناعادلانه است و ظلمی به ایران محسوب می‌شود، اما نظر ما به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل تحریم‌هایی را که تحت تاثیر این قطعنامه‌ها به کشورمان تحمیل شده از بین ببرد. تحریم‌های بی‌سابقه علیه ایران با استفاده از حقوق بین‌الملل اثرات مخربی در بر داشت که حالا اگر ما بتوانیم دست‌کم مبانی حقوقی این تحریم‌ها را با استفاده از یک قطعنامه تازه از بین ببریم، پیشرفت محسوب می‌شود. قطعنامه‌های شورای امنیت از ما می‌خواستند غنی‌سازی را کنار بگذاریم و محدودیت‌های بسیاری را بپذیریم، با این حال اگر «برجام» جایگزین این محدودیت‌ها شود، شاهد اثرات مثبتی خواهیم بود.

در دهه‌های گذشته، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روابط پرفراز و نشیبی داشته‌اند. فکر می‌کنید در فردای امضای توافق جامع، روابط ایران و آژانس به چه سمت و سویی خواهد رفت؟

پس از امضای توافق جامع، آژانس راستی‌آزمایی اجرای توافق را به عهده خواهد داشت که تجربه این کار را پس از توافق ژنو نیز داشته و بعید است مشکل خاصی از این بابت وجود داشته باشد. با این همه تنها جایی که ممکن است ما با آژانس دچار مساله شویم، همان بحث مطالعات ادعایی است. با وجود این بر این باورم که این ادعاها همگی زاییده فشارهای سیاسی غرب بوده برای این‌که از ایران امتیازگیری کند. بنابراین وقتی که ایران و 1+5 به یک توافق دست یابند، طبیعی است که این فشارها کاهش یافته و آژانس می‌تواند در مسیری حقوقی و فنی به کار خود ادامه دهد. حرکت آژانس در این مسیر که وظیفه اصلی آن هم به حساب می‌آید، مشکلات ما با این نهاد بین‌المللی را کاهش داده و باعث می‌شود مسائل فنی و حقوقی براحتی پیش برود.

یوسف آبشاریان‌‌/‌‌ جام‌جم