افتتاح موزه اسلامی، شاید وقتی دیگر

در آن جلسه سلطانی‌فر همچنین از بازگشایی موزه دوران اسلامی موزه ملی در هفته میراث فرهنگی خبر داد و اعلام کرد طبقه دوم موزه ایران باستان در ایام نوروز آغاز به‌کار می‌کند. افزودن زیرزمین موزه ایران‌باستان به فضای نمایشی موزه ملی تا پایان سال 94 یکی دیگر از وعده‌های رئیس سازمان میراث فرهنگی بود. از سه وعده سلطانی‌فر دوتای آنها در زمان اعلام شده محقق نشده است. 2 ماه است که از ایام نوروز می‌گذرد ولی طبقه دوم موزه ایران باستان هنوز راه‌اندازی نشده است و با فرارسیدن هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه همچنان خبری از بازگشایی موزه دوران اسلامی نیست؛ موزه‌ای که امسال در سوگ دهمین سال تعطیلی خود خواهد نشست.

امروز روز جهانی موزه است ولی چرا این وعده‌ها محقق نشده است؟ برای پاسخ این پرسش و همچنین برنامه‌های این روز، به سراغ محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی سازمان میراث فرهنگی رفتیم، مردی که زمانی مدیر موزه ملی بود و موزه دوران اسلامی نیز در زمان مدیریت او در موزه ملی تعطیل شد، او در مورد محقق نشدن این وعده‌ها اعتقاد دارد که نباید بازگشایی یا افتتاح موزه‌ها را به روز جهانی موزه یا هفته موزه و میراث فرهنگی موکول کنیم، چرا که در این ایام آنقدر برنامه‌ها فشرده است که حق مطلب ادا نمی‌شود و از سوی دیگر تعجیل در گشایش یا بازگشایی موزه‌ها در حالی که به طور کامل تکمیل نشده است، اقدام مناسبی نیست. البته چنین استدلالی پربیراه نیست ولی چرا کار بازسازی موزه دوران اسلامی موزه ملی هنوز به پایان نرسیده است؟

موزه‌ای که همچنان می‌سوزد

برای کسانی‌که تاکنون موزه ایران باستان را که از مهم‌ترین موزه‌ها و گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی جهان به‌شمار می‌آید، از نزدیک ندیده‌اند، باید گفت که موزه ملی از دو ساختمان یا موزه اصلی تشکیل شده است که یکی با مساحت 2500 مترمربع به موزه ایران باستان اختصاص دارد و دیگری با مساحت 5000 مترمربع به موزه دوران اسلامی که ساختمان سفید رنگی است.

آن‌طور که کارگر می‌گوید ساختمان موزه دوران اسلامی در سال 1330 بنا شده است. در سال 74 این ساختمان را به نمایش آثار و اشیای دوران اسلامی اختصاص می‌دهند. این روند ادامه می‌یابد تا این‌که در سال 1384 ساختمان این موزه دچار آتش‌سوزی می‌شود. آتش که حاصل اتصالی سیم‌های برق موزه بوده تنها به بخشی از سقف موزه آسیب می‌زند و گزندی به اشیا و آثار موزه نمی‌رساند.

کارگر، مدیر وقت موزه ملی، به همراه کارشناسان با بررسی موزه متوجه می‌شوند که سیم‌کشی ساختمان استانداردهای لازم را ندارد و هر لحظه ممکن است منجر به حادثه شود. همان زمان موزه برای انجام اصلاحاتی تعطیل می‌شود. کارگر در این باره می‌گوید: «تعطیلی این موزه به دو منظور انجام شد. نخست قرار شد در یک زمان چند ماهه، کابل‌ها و سیم‌های برق به صورت کاملا استاندارد اصلاح شود تا خطر آتش‌سوزی از موزه دور شود. دیگر آن‌که تاسیسات گرمایشی و سرمایشی ارتقا یابد، چرا که تهویه موزه مناسب نبود به گونه‌ای که طبقه پایین سرد می‌شد و طبقه دوم بشدت گرم و در فصل سرما مشکلات متعدی را ایجاد می‌کرد.»

قبل از تعطیلی، مطالعات و برآوردها صورت گرفت تا ظرف چندماه این تغییرات انجام شود. اما دولت جدیدی روی کار می‌آید و سیل تغییر مدیران دامن کارگر را هم می‌گیرد. با آمدن مدیران جدید، آنها خواب شیرین و جدیدی برای موزه می‌بینند؛ بازسازی کامل موزه به جای انجام اصلاح تاسیسات و سیستم برق‌کشی آن. اما تغییرات مدیریتی در موزه ملی کار بازسازی موزه را هر سال به تعویق می‌اندازد. از این رو اجرای طرح بازسازی هم از موزه ملی به خود سازمان میراث فرهنگی واگذار می‌شود.

کارگر به هزینه‌های سنگین و غیرضروری در دولت گذشته برای بازسازی موزه اسلامی اشاره می‌کند و در پاسخ به این‌که چرا مدیران وقت تصمیم به بازسازی این موزه می‌گیرند، می‌گوید: «چیدمان این موزه و ویترین‌های آن مشکلی نداشت و مخاطبان در مجموع از آن راضی بودند. ساختار داخلی موزه از نظر پوشش دیوارها نیز با ترکیبی از سنگ و چوب، مناسب بود.

اما مدیران وقت تصمیم می‌گیرند همه‌چیز را تغییر دهند و معماری داخلی موزه را به مشاورانی خارج از سازمان واگذار می‌کنند. همه اشیای موزه تخلیه می‌شود و با صرف هزینه‌های میلیاردی ویترین‌های سنگین وجدیدی برای ساختمان موزه در نظر گرفته می‌شود. پوشش قبلی دیوارها برداشته و پوشش جدیدی جایگزین آن می‌شود.

زمانی که کارگر به‌عنوان مدیرکل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی در دولت جدید مشغول به‌کار می‌شود، ساختمان موزه دوران اسلامی نیمه‌کاره بود. او در این باره می‌گوید: «ما وارث مسائلی بودیم که عمده آنها از نظر استاندارد برای موزه مناسب نبود. اما از آنجا که هزینه‌های زیادی برای بازسازی این موزه صورت گرفته بود ریاست سازمان میراث فرهنگی تاکید داشت به هیچ عنوان هزینه‌های صرف‌شده بی‌استفاده نماند که مصداق حیف و میل بیت‌المال است».

قرار می‌شود که با صرف کمترین هزینه و امکانات موجود کار بازسازی ادامه پیدا کند. به گفته مدیر سابق موزه ملی، سعی شد با انجام اصلاحات در نور و کف روند بازسازی موزه را تکمیل کنیم: «این امر کار ساده‌ای نبود چراکه قراردادهای نیمه‌رهاشده و مباحث حقوقی و بدهکاری‌هایی پیش روی ما بود که در جلسات متعدد با پیمانکاران موفق شدیم این موزه را به سامان برسانیم».

امروز روز جهانی موزه‌هاست و آغاز هفته میراث فرهنگی؛ اما چرا موزه اسلامی هنوز آماده نشده است؟ کارگر بیان می‌کند: « این ساختمان کاملا هوشمند است و برای ایجاد چنین سامانه هوشمندی نیاز بود تا هم مطالعات گسترده‌ای صورت گیرد و هم برخی از قطعات از خارج وارد شود که این مسائل زمانبر بود. در حال حاضر بیشتر مراحل انجام شده و تنها بعضی از امور جزئی مانند رنگ‌آمیزی و چیدمان مانده است. بنابراین، موزه اسلامی در آینده نزدیک بنا به تشخیص ریاست سازمان در زمانی مناسب بازگشایی خواهد شد.»

طبقات ایران باستان در راهند

مدیرکل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی، درباره راه‌‌اندازی طبقه دوم و زیرزمین موزه ایران باستان نیز می‌گوید: «اکنون در حال نصب ویترین‌ها و دوربین‌های مداربسته هستیم و فکر می‌کنم هفته آینده این بخش آماده چیدمان اشیا باشد.» او به زیرزمین ساختمان موزه ایران باستان نیز اشاره می‌کند و وعده می‌دهد که تا پایان امسال این بخش نیز به فضای نمایشی مهم‌ترین موزه ایران اضافه شود.

فارغ از همه اینها، امروز روز جهانی موزه نامگذاری شده است و ما وارد هفته میراث فرهنگی شده‌ایم. برنامه‌های متعددی به این مناسبت برگزار می‌شود. هر چند کارگر معتقد است که نباید عجله‌ای برای گشایش یا بازگشایی موزه‌ها داشت اما به گفته او در این هفته 5 موزه جدید در کشور افتتاح می‌شود. از سوی دیگر، به مناسبت روز جهانی موزه، بازدید از موزه‌های زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و برخی از نهادهای دیگر مانند بنیاد مستضعفان رایگان است. همچنین امروز می‌توان از موزه جواهرات ملی که به نظر می‌رسد طرفداران زیادی داشته باشد به‌صورت رایگان بازدید کرد.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر