مهدویت و انتظار در قاموس انقلاب اسلامی

در بین نهضت‌های اسلامی دوره معاصر، مشخصه اصلی نهضت امام خمینی(ره) مساله مهدویت است. مهدویت همان چیزی است که نهضت امام خمینی را جاودان و متمایز می‌‌کند، اما دلیل این سخن چیست؟ چرا انتظار فرج، مشخصه اصلی نهضت امام خمینی است؟

شاید برای عده‌ای که تصور چندان عمیقی از مساله انتظار ندارند، این دعاوی، چندان موجه نباشد. چرا که در زبان عامیانه، واژه انتظار غالبا معنایی انفعالی را به ذهن متبادر می‌کند، به این معنا که منتظر را کسی می‌دانند که برای عوض کردن موقعیت، چندان دست به تکاپو نمی‌زند، بلکه صبر می‌کند تا موقعیت به خودی خود عوض شود. این برداشت از انتظار، طرفدارانی دارد. امام خمینی(ره) نیز در بیانات خود، به چنین برداشت نادرستی از مساله مهدویت اشاره می‌کنند: «بعضی‌ها انتظار فرج را به این می‌دانند که در مسجد، در حسینیه، در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان(سلام الله علیه) را از خدا بخواهند. اینها مردم صالحی هستند که یک همچو اعتقادی دارند بلکه بعضی از آنها را که من سابقا می‌شناختم بسیار مرد صالحی بود، یک اسبی هم خریده بود، یک شمشیری هم داشت و منتظر حضرت صاحب (سلام الله علیه) بود. اینها به تکالیف شرعی خودشان هم عمل می‌کردند و نهی از منکر هم می‌کردند و امر به معروف هم می‌کردند لکن همین، دیگر غیر از این کاری ازشان نمی‌آمد و فکر این مهم که یک کاری بکنند نبودند. یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می‌گفتند این است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه می‌گذرد، بر ملت‌ها چه می‌گذرد، بر ملت ما چه می‌گذرد، به این چیزها ما کار نداشته باشیم. ما تکلیف‌های خودمان را عمل می‌کنیم، برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند ان‌شاءالله درست می‌کنند. دیگر ما تکلیفی نداریم، تکلیف ما همین است که دعا کنیم ایشان بیایند و کاری به کار آنچه در دنیا می‌گذرد یا در مملکت خودمان می‌گذرد نداشته باشیم.» (بیانات امام‌ خمینی‌(ره) در 14 فروردین 67)

نهضت امام خمینی(ره) با چنین برداشت انفعالی از مهدویت، میانه‌ای ندارد، اما آیا هرگونه برداشت فعالانه از مهدویت، مورد تائید امام خمینی(ره) است؟ چنین نیست. یکی دیگر از برداشت‌های ناصواب از مساله مهدویت، برداشتی است که هرگونه گناه و اعمال نامعقول را برای تسریع در فرج امام زمان(عج) موجه می‌داند. مهدویت مورد نظر امام خمینی(ره) چنین رویکردی را تائید نمی‌کند: «یک دسته‌ای... بودند می‌گفتند باید دامن زد به گناه‌ها، دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و حضرت (سلام‌الله علیه )تشریف بیاورند. این هم یک دسته‌ای بودند که البته در بین این دسته منحرف‌هایی هم بودند، اشخاص ساده لوح هم بودند، منحرف‌هایی هم بودند که برای مقاصدی به این دامن می‌زدند.» (بیانات امام خمینی‌(ره) در 14 فروردین 67) در چارچوب اندیشه امام خمینی(ره)، انسان منتظر، کسی است که در چارچوب احکام عقل و شرع گام برمی‌دارد. نهضت امام خمینی هیچگاه به بهانه تسریع در فرج حضرت امام زمان(عج)، پیوستن به جنود جهل و گسستن از جنود عقل را توجیه نمی‌کند.

تشکیل حکومت در زمان غیبت

امام خمینی(ره) در بیانات خود در باره برداشت‌های نادرست از مساله مهدویت، به دیدگاهی اشاره می‌کنند که با تکیه بر برخی از احادیث، هرگونه تشکیل حکومت در زمان غیبت را باطل می‌دانند. امام خمینی(ره) در میان دیدگاه‌های نادرست در باره مهدویت، بیش از همه با این دیدگاه آخر مخالفت می‌کنند و آن را ناشی از جهل می‌دانند. طرفداران این دیدگاه به برخی از احادیثی استناد می‌کنند که هرگونه عَلَمی (پرچمی) را که پیش از زمان ظهور امام زمان(عج) برافراشته شود، باطل می‌دانند.

امام خمینی‌(ره) چنین دیدگاهی را مخالف با نص صریح آیات قرآن می‌دانند. به نظر امام خمینی(ره)، احادیثی که حامیان دیدگاه مذکور به آن استناد می‌کنند، به این معناست که هرگونه عَلَمی که به نام امام زمان(عج) در زمان غیبت برافراشته شود، باطل است، اما به این معنا نیست که در زمان غیبت امام زمان، هیچ حکومتی تشکیل نشود، چراکه چنین دیدگاهی به معنای هرج و مرج‌طلبی است؛ یعنی چیزی که با نص قرآن در تعارض است: «یک دسته دیگری بودند که می‌گفتند که هر حکومتی اگر در زمان غیبت محقق بشود، این حکومت باطل است و برخلاف اسلام است. آنها مغرور بودند، آنهایی که بازیگر نبودند مغرور بودند به بعضی روایاتی که وارد شده است بر این امر که هر عَلَمی بلند بشود قبل از ظهور حضرت، آن عَلَم، عَلَم باطل است. آنها خیال کرده بودند که ... [مقصود از هر عَلَم در این روایات] هر حکومتی است، در صورتی که [مقصود] آن روایات [از این سخن] که هر کس عَلَم بلند کند، ... [هر کسی است که پرچمی را] با عنوان مهدویت بلند کند. حالا ما فرض می‌کنیم که یک همچو روایاتی باشد، آیا معنایش این نیست که ما تکلیفمان دیگر ساقط است؟ یعنی خلاف ضرورت اسلام، خلاف قرآن نیست این معنا که ما دیگر معصیت بکنیم تا پیغمبر بیاید، تا حضرت صاحب بیاید! حضرت صاحب که تشریف می‌آورند برای چی می‌آیند؟ برای این‌که گسترش بدهند عدالت را، برای این‌که حکومت را تقویت کنند، برای این‌که فساد را از بین ببرند. ما برخلاف آیات شریفه قرآن دست از نهی از منکر برداریم، دست از امر به معروف برداریم و توسعه بدهیم گناهان را برای این که حضرت بیایند، حضرت بیایند چه می‌کنند؟ حضرت می‌آیند می‌خواهند همین کارها را بکنند. الان دیگر ما هیچ تکلیفی نداریم؟ دیگر بشر تکلیفی ندارد بلکه تکلیفش این است که دعوت کند مردم را به فساد! به حسب رأی این جمعیت که بعضی‌شان بازیگرند و بعضی‌شان نادان، ... ما باید بنشینیم دعا کنیم به صدام، هر کسی نفرین به صدام کند خلاف امر کرده است، برای این‌که حضرت دیرآیند! و هر کسی دعا کند به صدام ...، ما باید دعاگوی آمریکا باشیم و دعاگوی شوروی باشیم و دعاگوی اذنابشان از قبیل صدام باشیم و امثال اینها تا این که اینها عالم را پر کنند از جور و ظلم و حضرت تشریف بیاورند!... همه چیز مسلمان‌ها را ببرند، همه چیز مستضعفان را ببرند و ما بنشینیم بگوییم که نباید حکومت باشد! این یک حرف ابلهانه است منتها چون دست سیاست در کار بوده، این اشخاص کافر را، اینها را بازی دادند و گفتند شما کار به سیاست نداشته باشید، حکومت مال ما، شما هم بروید در مسجدهایتان بایستید نماز بخوانید چکار دارید به این کارها.» (بیانات امام خمینی‌(ره) در 14 فروردین 67)‌

حماسه پایدار

امام خمینی(ره) در مسیر دو نهضت مهم حرکت می‌کرد؛ یک نهضت پیش از امام در تاریخ محقق شده بود و یک نهضت در آینده محقق خواهد شد. نهضت نخست، نهضت عاشورا است و نهضت دوم، نهضت مهدوی. اما اینها تعابیر متفاوتی است برای یک چیز: نهضت عدالت‌خواهی و توحید. امام خمینی(ره) به تکلیف خود، در مبارزه با ظلم عمل کرد. او به درستی و صحت این راه، ایمان داشت. نتیجه این مبارزه می‌توانست از همان روز اول، شهادت باشد. ممکن بود امام در همان ابتدای نهضت، توسط رژیم ستمشاهی به شهادت برسند. این مساله چیزی را برای امام تغییر نمی‌داد، چراکه در این صورت، او کاری حسینی کرده بود. پس از تشکیل حکومت نیز، امام خمینی(ره) به همان مسیر ادامه داد و این‌بار، مبارزه با ظلم در عرصه جهانی را هدف خود قرار داد. این مسیر امروز هم برای رهروان راه امام خمینی(ره)، این‌بار با اقتدا به یکی از شادگردان برجسته نهضت خمینی؛ مقام معظم رهبری، تا ظهور حضرت ولی‌عصر(عج) همچنان ادامه خواهد داشت.