اقبال سیاسیون به اندیشه‌های «اقبال»

به گزارش جام‌جم، در ابتدای این همایش مومنی شریف در سخنانی ضمن خیرمقدم به مهمانان این رویداد بیان کرد: اگر یک قرن پیش اقبال در وصف جوانان ایرانی و در ستایش نیاکان آنان شعر می‌سرود و صدایش در ایران شنیده نمی‌شد، خوشبختانه امروز کمتر شهر و روستایی در ایران یافت می‌شود که نامی و نشانی از اقبال لاهوری در آن نباشد. نقش اقبال در بیداری امروز جهان اسلام بویژه در پدید آمدن انقلاب اسلامی نقشی ممتاز و غیرقابل انکار است. اقبال ده‌ها سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، وقوع آن و ظهور امام خمینی(ره) را به‌عنوان مردی که خواهد آمد و زنجیرها را می‌گسلد مژده داده بود.

پیشگویی اقبال

رئیس حوزه هنری نگاه اقبال به ایران را نگاه تمدنی دانست و ادامه داد: علامه اقبال لاهوری ایران را خاستگاه تمدن نوین اسلامی می‌داند و در شعر مشهوری به زبان اردو می‌گوید: «اگر تهران همان جایگاه را در شرق داشت که امروز ژنو در غرب دارد، سرنوشت جهان به گونه دیگری رقم می خورد.» جالب این که بتازگی یکی از استراتژیست‌های آمریکایی نیز به همین مفهوم اعتراف کرده و گفته است: «خاورمیانه، مرکز تحولات جهان آینده است و قلب این تحولات ایران خواهد بود.»

حسین افتخار عارف، رئیس موسسه فرهنگی اکو نیز در همایش بزرگداشت اقبال گفت: این نکته بر همه ما بدیهی است که علامه محمد اقبال برجسته‌ترین فیلسوف، دانشمند، اصلاح‌طلب، دولتمرد و شاعر زمانه است. افکار علامه لاهوری در آثار انقلابی و شعرهایش پدیدار است و در بیداری امت مسلمان بویژه مسلمانان شبه‌قاره که همواره از سوی دولت‌های استعمارگر زیاده‌خواه و سلطه‌طلب غرب سرکوب شده‌اند، نقش بسزایی داشته است.

ستاره بلند شرق

او ادامه داد: در مورد مبانی نظری علامه در ایران بسیار نوشته شده است. حضرت امام خمینی(ره) علامه اقبال را فیلسوف بی‌بدیل نامیده‌اند. یکی دیگر از متفکران بزرگ ایران که تحت تاثیر شعر اقبال قرار گرفته‌اند، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هستند که مقاله‌ای با عنوان «ستاره بلند شرق» نگاشته‌اند که می‌توان از آن به‌عنوان یکی از باارزش‌ترین آثار در این زمینه نام برد.

غلامعلی حدادعادل، دیگر سخنران مراسم افتتاحیه این همایش نیز در سخنانی اظهار کرد: یکی از دلایل علاقه من به اقبال این است که او شخصیتی فکری ـ فلسفی مرکب از فلسفه اسلامی و غربی دارد؛ البته منظورم داشتن یک تفکر التقاطی در او نیست. من آشنایی او با هر دوی این اندیشه‌ها را می‌پسندم و بر این باورم تعلق او به شرق باعث رشد و بالندگی او شده است. ویژگی دیگر اقبال ترکیب دو جنبه فردی و اجتماعی انسان است. شعر او هم انسان را به‌عنوان بنده خدا تا اعلی بالا می‌برد و هم به‌عنوان یک قطره در دریای جامعه گم می‌کند.

حدادعادل ادامه داد: خصوصیت دیگر اقبال ترکیب دینداری و روشنفکری اوست. البته من می‌دانم که روشنفکری معنای مبهمی دارد. اما اگر مرادمان از روشنفکر کسی است که حرف‌های نویی در آستین دارد، اقبال روشنفکر است و به معنای حقیقی کلمه، مومن و دیندار.

پیشنهادهای حدادعادل

این نماینده مجلس شورای اسلامی در پایان دو پیشنهاد خطاب به حاضران در این نشست ارائه کرد و گفت: نخست پیشنهاد می‌کنم انجمن دوستداران ایرانی طرفدار اقبال توسط اهل فکر و عرفان تاسیس شود و دوم هم به حوزه هنری پیشنهاد می‌دهم همت کند و اشعار او را با موسیقی ایرانی همراه کند تا هم شعر او جلوه بیابد و هم موسیقی ایرانی آبرو.

اختلاف حافظ و اقبال

علی‌اصغر دادبه در همایش اقبال لاهوری روایتی از اختلاف نظر اقبال با حافظ شیرازی ارائه کرد. او در این باره افزود: برداشت‌های نادرستی در این زمینه وجود دارد، او با حافظ مشکل نداشت، با بعضی مسائل تصوف مشکل داشت و حرف این مصلح اجتماعی این بود که بعضی آموزش‌ها برای آموزش نوآموزان مناسب نیست و به کار نمی‌آید.

این استاد دانشگاه ادامه داد: به باور من اسلامی که به شبه‌قاره هند رفته است قرائت ایرانی از اسلام بود که همراه شعر و ادبیات ما به این سرزمین رفت. نگاه برادران ما در شبه‌قاره به متون ادبیات فارسی تنها نگاه به یک متن ادبی نیست؛ بلکه آن را همانند یک متن مقدس می‌پندارند و بسیاری از آنها نیز با وضو به آن دست می‌زنند.

پیام چهره‌های سیاسی

در همایش اقبال لاهوری همچنین پیام رئیس‌جمهور پاکستان به این همایش قرائت شد. ممنون حسین در پیامش آورده بود: زمینه شعر اقبال، بیانگر چالش‌هایی است که امروزه در مقابل امت مسلمان است؛ بنابراین نسبت به گذشته، ما نیاز بیشتری برای رجوع به آموزش و فلسفه اشعار اقبال داریم. اتحاد مسلمانان از نیل تا کشقار، یکی از پیام‌های شعر اقبال بود. بنابراین جهان اسلام همانند سکویی پدیدار می‌شود که خود را صرف خدمت به رفاه بشریت می‌کند.

نواز شریف، نخست‌وزیر پاکستان نیز به همایش اقبال پیامی ارسال کرد که در بخش‌هایی از آن چنین آمده است: من جلسات همایش علامه اقبال را که تحت نظارت اکو در ایران برگزار می‌شود گرامی می‌دارم. اطمینان دارم اقدامات این همایش و مجموعه مقالاتی که در این همایش ارزشمند درباره‌ این شاعر محترم مشرق‌زمین که در راه اسلام و امت مسلمان گام‌های بزرگی برداشته است ارائه می‌شود، همکاری غیرقابل انکاری را می‌طلبد. علامه اقبال، طی روزهای سخت و دشوار استعمار غرب، سردمدار تجدید حیات تفکر اسلامی و ارزش‌های دینی بود.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان هم به همایش اقبال لاهوری پیامی فرستاد که در آن چنین آمده است: بی‌تردید آرمان نهایی علامه اقبال متاثر از علایق دینی او، دستیابی به وحدت و یکپارچگی ملل مسلمان بوده است و از قضا در شرایط کنونی بین‌المللی و با ملاحظه اوضاع و احوال حاکم بر جوامع خاورمیانه، شرق اسلامی برای دستیابی به جایگاه واقعی خویش، بیش از گذشته نیازمند رجوع به افکار و دیدگاه‌های اقبال است. علامه اقبال یک شخصیت چندوجهی است که در عین دینمداری و اعتقاد راسخ به ظرفیت‌های غنی فرهنگ خودی، به‌دنبال نوگرایی و تعامل دوسویه با مدنیت جهانی بوده است. آثار ارزشمند اقبال پل اتصالی است بین قلمرو معنوی شبه‌قاره هند و اندیشه‌های فلسفی غرب که سال‌ها پس از حیات این اندیشمند جامع‌نگر، کماکان می‌توان از آنها برای حل معضلات بشری مدد جست.