سیل دیگر جان‌ها را نمی‌گیرد

به منظور آگاهی مردم و مسئولان منطقه از خطر وقوع سیل و هشدار به همه مناطق تحت پوشش از سیستم‌های پیش‌بینی سیل استفاده می‌شود.

اگرچه اجرای سیستم‌های هشدار دهنده سیل در کشورهای پیشرفته سابقه‌ای 40 ساله دارد، اما ما در زمینه استفاده گسترده و عمومی از این سیستم‌ها هنوز در آغاز راه هستیم.

سیستم‌های پیش‌بینی و کنترل زمان واقعی سیل یکی از شاخص‌ترین راهکارهای علمی برای کاهش خسارت‌ها و هزینه‌های ناشی از وقوع سیل است.

در کشورهای توسعه‌یافته بهره‌گیری از این سیستم‌ها بسیار کارآمد بوده و در کشور آمریکا بیش از 400 سیستم پیش‌بینی سیل راه‌اندازی شده است. کشورهای در حال توسعه نیز در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته‌اند.

مدیریت سیل و سیلاب

در کشور ما از سال‌ها پیش استفاده از سیستم‌های هشداردهنده سیل مورد توجه قرار گرفته و موسسه تحقیقات آب از مراکز زیر مجموعه وزارت نیرو است که در زمینه گسترش کاربرد سیستم‌های هشدار دهنده سیل و به روز رسانی این سیستم‌ها متناسب با پیشرفت فناوری، نقش اصلی را به عهده دارد. در نمایشگاه آب، خاک و محیط‌زیست طرح سیستم‌های هشدار‌دهنده سیل به عنوان یکی از شش طرح برتر موسسه تحقیقات آب رونمایی شد.

مهندس حسین قلخانی، مجری طرح ایجاد سیستم هشداردهنده سیل در رودخانه‌های کشور در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم می‌گوید: سیستم هشدار سیل شامل مجموعه‌ای از تجهیزات سخت‌افزاری، نرم افزاری و دستور‌العمل‌های مواجهه با سیلاب است که با هدف کاهش خسارت سیل در یک حوضه آبریز ایجاد می‌شود. از آنجا که خسارت‌ها و پیامدهای ناشی از وقوع سیل بسیار گسترده است، تردیدی نیست که استفاده از این سیستم می‌تواند در مدیریت سیلاب اثرگذار باشد.

مجری این طرح درباره فناوری‌هایی که اکنون در زمینه هشدار سیل در سطح کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، این طور توضیح می‌دهد: موسسه تحقیقات آب در حوضه‌های سیل خیز کشور مانند گرگانرود و سفیدرود تحقیقات گسترده‌ای انجام داده و اکنون سیستم هشدار سیل استان آذربایجان شرقی در محدوده عملکرد امور آب شهرستان میانه در دست راه‌اندازی آزمایشی است. سیستم هشدار‌دهنده سیل به 11 ایستگاه باران سنج، پنج ایستگاه سطح سنج آب رودخانه، پنج ایستگاه تقویت‌کننده امواج و 37 ایستگاه پخش هشدار سیل در روستاها و مناطق تفرجگاهی مجهز است. ایستگاه مانیتورینگ مرکزی در امور آب شهرستان میانه استقرار دارد. مردم می‌توانند از طریق سامانه هشدار سیل به طور آنلاین به اطلاعات بارندگی و سطح آب رودخانه دسترسی داشته باشند.

وی درباره قابلیت‌ها و ویژگی‌های این فناوری این طور توضیح می‌دهد: طراحی و ساخت حسگرهای باران‌سنجی و سطح‌سنجی آب رودخانه و نرم‌افزارهای این سیستم از اقدامات و فعالیت‌های انجام شده در بخش تحقیقاتی است. این فناوری کاملا بومی بوده و متناسب با بسترها و قابلیت‌های تولیدکنندگان داخلی طراحی شده است. کاربرد این فناوری فقط به سیستم هشدار سیل محدود نمی‌شود و در بسیاری از طرح‌های آبی کشور که به ارسال اطلاعات آنلاین نیاز دارد، می‌توان از این فناوری استفاده کرد. برای مثال از دیگر کاربردهای فناوری می‌توان به پایش کیفیت آب رودخانه‌ها در اثر ورود آلاینده‌های نفتی، اندازه‌گیری سطح آب در داخل چاه‌ها و ارسال اطلاعات کنتورهای هوشمند کشاورزی اشاره کرد.

به گفته قلخانی، موسسه تحقیقات آب برای تولید رادارهای کوچک هواشناسی با قابلیت پیش‌بینی میزان آب قابل بارش ابرهای باران‌زا در دست مطالعه است که پس از پایان مطالعات، زمان پیش‌هشدار حوضه‌ها به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.

از اعلام خطر تا وقوع سیل

برپایی سیستم هشدار سیل تقریبا در همه حوضه‌های سیل‌خیز که زمان پیش هشدار کافی داشته باشد امکان‌پذیر است.

مجری این طرح با اشاره به این موضوع می‌افزاید: منظور از زمان پیش هشدار، مدت زمان بین اعلام خطر سیل و زمان مشاهده سیل است. در حقیقت این زمان فرصت باقیمانده تا وقوع سیلاب را نشان می‌دهد که در این فاصله زمانی ساکنان منطقه فرصت دارند از این منطقه خطر خارج شوند. مسئولان نیز بر اساس این فاصله زمانی پیش‌بینی شده برای برنامه‌ریزی و تشکیل ستاد بحران فرصت کافی در اختیار خواهند داشت. البته باید توجه داشت زمان پیش‌هشدار از سوی دو عامل با محدودیت رو‌به‌روست.

عامل اول محدودیت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و خصوصیات و ویژگی‌هایی مانند بزرگی و کوچکی حوضه، چگونگی شکل‌گیری ابرهای باران‌زا و خصوصیات مشابه دیگر است.

عامل دیگری که می‌تواند زمان پیش هشدار را تحت تاثیر قرار دهد از فناوری و تجهیزات به کار رفته در سیستم هشدار سیل در پایش رخداد سیل و ارسال اطلاعات و داده‌ها به مرکز مانیتورینگ ناشی می‌شود که با توجه به اهمیت این موضوع، موسسه تحقیقات آب بیشترین تمرکز خود را به این بخش معطوف کرده است.

قلخانی با اشاره به سابقه دیگر کشورها در زمینه بهره‌گیری از سیستم‌های هشدار سیل می‌افزاید: استفاده از سیستم‌های هشدار دهنده سیل نخستین بار در کشورهای اروپایی و آمریکایی مورد توجه قرار گرفت و فعالیت کشورهای اروپایی و آمریکایی در این حوزه به حدود نیم قرن پیش بازمی‌گردد. از موفق‌ترین سیستم‌های هشدار سیل در سطح دنیا می‌توان به سیستم هشدار سیل اروپا، ایالات متحده آمریکا و استرالیا اشاره کرد.

در کشورهای آسیایی هم فعالیت‌های موفقی در این زمینه انجام شده است. برای مثال کشورهای هند و بنگلادش از کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از سیستم‌های هشدار سیل هستند. بیشتر این سیستم‌های موفق به نرم‌افزارهای بسیار پیشرفته مجهز هستند.

این نرم‌افزارها بر اساس اطلاعات موجود درباره پیش‌بینی بارش‌ها و بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای و همچنین مدل‌های جوی و حسگرهای متنوعی که کمیت‌های جوی و هواشناسی را اندازه‌گیری می‌کنند، زمان پیش هشدار را پیش‌بینی کرده و نسبت به وقوع سیل در منطقه‌ای هشدار می‌دهند.

با وجود فعالیت‌هایی که در سال‌های گذشته در زمینه بهره‌گیری از سیستم‌های هشدار سیل در سطح کشور انجام شده، کشور ما هنوز در آغاز راه است و پیاده سازی سیستم جامع هشدار سیل در کشور در اولین گام به هماهنگی و همدلی بین نهادها و سازمان‌هایی که با این موضوع یعنی وقوع سیل درگیر هستند، نیاز دارد. البته باید در نظر داشت تخصیص اعتبارات برای تجهیز و برپایی سیستم هشدار سیل و توسعه پژوهش و تحقیق در این حوزه نیز عامل تاثیر گذار دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

سیستم هشدار سیل در مسیر توسعه

پس از جنگ دوم جهانی، سازمان ملی هواشناسی آمریکا برای نخستین بار براساس ارتباط بین مقدار بارندگی و ارتفاع سیل، سیستم هشدار سیل بسیار ساده‌ای را طراحی کرد. در نخستین سال‌های دهه ‌70 نخستین سیستم خودکار پیش‌بینی سیل بر اساس روابط علمی و ریاضی توسط اداره عمران ایالات متحده آمریکا طراحی و اجرا شد.

بر این اساس می‌توان گفت آمریکا کشور پیشرو در زمینه طراحی سیستم‌های هشداردهنده سیل در سطح دنیا بوده است. تا پیش از دهه ‌80 روند به کارگیری این سیستم‌ها به کندی پیش می‌رفت تا این‌که بتدریج در کشورهای فرانسه، انگلیس، آلمان و ایتالیا نیز استفاده از این فناوری مورد توجه قرار گرفت.

اکنون کشور آمریکا با طراحی و اجرای بیش از 400 سیستم هشدار سیل در ایالت‌های مختلف از آریزونا تا کالیفرنیا و تگزاس در راس کشورهای استفاده کننده از این فناوری قرار دارد. در سال‌های اخیر استفاده از این سیستم در بسیاری از کشورهای آسیایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. ژاپن یکی از سیل خیزترین کشورهای آسیایی است که توانسته با بهره‌گیری از این سیستم‌ها، پیامدهای ناشی از وقوع سیل و سیلاب را در این کشور به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.

فرانک فراهانی‌ جم - گروه دانش