آسیب مراکز غیرمجاز به درمان اعتیاد

روایت‌های هولناک از این‌که برخی از این مراکز با معتادان چه کرده‌اند هنوز در ذهن‌ها پاک نشده؛ از کتک زدن معتادان گرفته که به جراحت‌های شدید و حتی مرگشان منجر شده تا قرار دادن آنها در قفس سگ و عریان کردنشان در فضای باز و خیس کردن آنها با آب یخ. اذیت و آزار برای ترک اعتیاد نیز فاجعه‌ای است که خبرش چند سال قبل، از این مراکز درز کرد.

آن زمان ستاد مبارزه با موادمخدر موضع گرفت که وزارت بهداشت و بهزیستی به عنوان دو مرجع صادرکننده مجوز به مراکز درمان اعتیاد، مسئول این وقایع تلخ هستند؛ ولی حتی این جمله کوبنده نیز نوار فعالیت مراکز غیرمجاز را قطع نکرد.ابتدای فصل زمستان مهلت شش‌ماهه‌ای که دیروز پرویز افشار، معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با موادمخدر در گفت‌وگو با ایسنا به آن اشاره کرد، تمام خواهد شد که به گفته او آخرین مهلت نیز هست. در دو سال اخیر این ضرب‌الاجل چند بار تمدید و به پلمب یا کسب مجوز برخی از مراکز منتهی شده است؛ ضرب‌الاجل‌هایی که به گفته افشار باعث شناسایی هزار مرکز غیرمجاز شده که هنوز پای 200 تای آنها برای دریافت مجوز می‌لنگد.

مراکز درمان اعتیاد چه سرپایی و چه اقامتی (کمپ) باید تابع استانداردهای ویژه باشد؛ از ظاهر و متراژ و تجهیزات ساختمان گرفته تا کادر درمانی و خدمات بهداشتی و رفاهی که به معتادان ارائه می‌کنند. اما غیرمجازها اغلب با استانداردها فاصله فراوانی دارند و حتی بسیاری از مجازها نیز با اغماض به استانداردها نزدیک هستند حتی سعید صفاتیان، عضو کمیته موادمخدر تشخیص مصلحت نظام با اطمینان به ما اعلام می‌کند اگر مراکز مجاز درمان اعتیاد قرار باشد همه موارد ذکر شده در پروتکل درمان را اجرا کنند، بیشتر از سه ماه دوام نمی‌آورند و ورشکست خواهند شد.

پس اگر حال و روز مجازها این است، حساب غیرمجازها پاک است و آن‌وقت باید تاملی کرد بر گزارش مسئول فنی چند کمپ و مرکز ترک اعتیاد که به شرط محفوظ ماندن نامش درگفت‌وگو با ما از مراکزی گفت که در انبار مواد غذایی‌شان سبزیجات فاسد دارند و به خورد معتادان می‌دهند یا از بدترین و بی‌کیفیت‌ترین مواد برای تهیه غذای معتادان در حال ترک استفاده می‌کنند و در غیرانسانی‌ترین شیوه، چیزی بجز آب در اختیار بیمار قرار نمی‌دهند.

کسانی که الفبای درمان اعتیاد را می‌شناسند، می‌دانند یک معتاد کهنه‌کار در اولین روزهای شروع ترک، دچار اسهال شدید و افت فشار می‌شود و برای جبران املاح از دست رفته‌اش نیاز به غذای مقوی دارد. اما در مراکز بی‌کیفیت درمان (چه مجاز و چه غیرمجاز) پذیرایی با آب یا در شاهانه‌ترین حالت، با چای انجام می‌شود.

سعید صفاتیان، عضو کمیته موادمخدرتشخیص مصلحت نظام این موضوع را تائید می‌کند، وقایعی که آن را محصول رشد بی‌رویه مراکز درمانی و به تبع آن، پایین آمدن درآمد مراکز می‌داند و دست‌آخر دودش به چشم معتادان در حال ترک می‌رود؛ یک روز به شکل دریافت هزینه‌های اضافه از آنها، یک روز در قالب کم گذاشتن از سهمیه متادون‌شان و روزی دیگر توسل مراکز به روش‌های درمانی غیراستاندارد.

طبق اعلام ستاد مبارزه با موادمخدر، هم‌اکنون در کشور حدود 7000 مرکز درمان اعتیاد وجود دارد که 5700 مورد آن مراکز درمان سرپایی و حدود 1300 مورد آن کمپ اقامتی است؛ مراکزی که لابه‌لای آنها حتما رگه‌هایی از تخلف وجود دارد و تشدید نظارت‌ها را طلب می‌کند.

سعید صفاتیان البته چندان به تقویت نظارت‌ها خوشبین نیست، بویژه این‌که دانشگاه شهید بهشتی را که مسئول نظارت بر هزار مرکز درمانی است، مثال می‌زند و می‌گوید فقط سه نیرو برای نظارت بر مراکز درمان اعتیاد در اختیار دارد و در طول سال حتی موفق به یک بار بازدید از همه این مراکز نمی‌شود.

این حال و روز مراکز مجاز و شناخته شده است که ما را می‌رساند به حال و روز وخیم نظارت‌ها بر مراکز غیرمجاز که معمولا در مناطقی پرت فعالیت می‌کنند و اگر شناسایی شوند، بعد از مدتی همچون قارچ از نقطه‌ای دیگر سر درمی‌آورند.

تیر خلاص غیرمجازها به درمان

کسانی که تاکنون راه را اشتباهی رفته و از مراکزغیرمجاز درمان اعتیاد سردرآورده‌اند، سرنوشت همه‌شان به مرگ ختم نشده؛ اما بسیاری از آنها طعم کتک، ضربات شیلنگ و زنجیر، توهین، تحقیر و ترک یابویی را چشیده‌اند.

ترک یابویی یا ترک خشک یا ترک یکباره، شگرد این مراکز است که اساسش بر سختگیری‌های شدید به معتاد در حال ترک است تا در مدتی کوتاه سم از بدنش خارج و پاک شود اما این شیوه نه تنها مورد تائید نیست که بر اساس مطالعات محققان دانشکده پزشکی جورج تاون در سال 2013 که در نشریه مغز منتشر شد، ترک یابویی موجب کاهش قدرت ذهن و زوال آن می‌شود.

پرویز افشار، معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با موادمخدر، این روش ترک غیراستاندارد را ربط می‌دهد به مراکز غیرمجاز درمان که به گفته او برای به حداقل رساندشان تلاش شده، ولی هنوز ده‌ها و صدها مرکز به تور نیفتاده، به حیاتشان ادامه می‌دهند.

بقای این مراکز از این بابت خطرناک است که آنها به فرآیند درمان اعتیاد درکشور لطمه می‌زنند و افرادی معتادتر از قبل روانه جامعه می‌کنند، کسانی که آذرخش مکری، رئیس مرکز ملی مطالعات اعتیاد نگران آسیب‌های روانی آنها و گریزان‌شدنشان از درمان است.

او به ما توضیح می‌دهد که وقتی در مرکزی غیرمجاز از روش‌های غلط درمانی استفاده می‌شود، معتاد در حال ترک، آسیب‌های مکرر روانی می‌بیند و چون باور می‌کند درمان اعتیاد همین است و بس، از هرچه درمان است رویگردان می‌شود و عمیق‌تر از قبل در اعتیاد می‌خزد.

سعید صفاتیان، عضو کمیته موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز می‌گوید این مراکز سیستم درمان اعتیاد کشور را ضعیف می‌کنند؛ به این علت که وقتی افراد از مراجعه به مراکز غیرمجاز، نتیجه نمی‌گیرند، به کل سیستم بدبین می‌شوند و به سبب سرخوردگی از آن، دیگر دنباله درمان را نمی‌گیرند.

این کارشناس، تغییر الگوی مصرف پس از این سرخوردگی را نیز قابل تامل می‌داند، طوری که مشاهدات وی نشان داده معمولا پس از هر بار مراجعه به مراکز درمانی و به دست نیامدن نتیجه مطلوب، معتادان مواد پرخطرتر و سنگین‌تری را مصرف می‌کنند.

اینها را باید اضافه کنیم به درصد پایین ماندگاری معتادان در سیستم درمان که آمارهای رسمی آن را در بهترین حالت، 25 درصد نشان می‌دهد؛ یعنی از هر صد نفر مراجعه‌کننده به مراکز فقط 25 نفر در چرخه درمان می‌مانند و 75 نفر باقی مانده به درمان پشت می‌کنند. صفاتیان یکی ازعلل این ماندگاری ضعیف را فعالیت مراکز غیرمجاز که دافعه‌ای شدید دارند می‌داند، نکته‌ای که قابل تامل است و ظرایفی در دل خویش دارد.

دولت هر سال برای درمان اعتیاد پول‌های میلیاردی هزینه می‌کند و نزدیک به 7000 مرکز درمانی اعتیاد نیز از معتادان برای درمان پول می‌گیرند و برای درمان وقت و انرژی می‌گذارند، اما نظارت ضعیف بر عملکرد مراکز درمانی، بخش بزرگی از این سرمایه‌های مادی و انسانی را بر باد می‌دهد و در این میان مراکز غیرمجاز ساز ناکوک خویش را می‌نوازند.

چرخه درمان اعتیاد نیاز به آرامش، علم و اعتماد دارد که فعلا در کشور ما این سه بخش مخدوش است. اما شاید سروسامان دادن به مراکز غیرمجاز و کوتاه کردن دست افراد غیرمتخصص از این حوزه، آرامش و اعتماد را به آن برگرداند.

گروه جامعه - مریم خباز