معضلی به نام پاتوق‌ فروشی

این‌طور نیست هر تازه‌واردی، بساطش را هرجا که دلش خواست پهن کند، حتی برای متکدیان هم این قانون نانوشته وجود دارد؛ جاهای خوب و پررفت و آمد، پاتوق افرادی است که سال‌ها در آن منطقه بوده‌اند و حق آب و گل دارند.

این پاتوق‌ها، حتی برای راننده‌ها هم وجود دارد. هر راننده تازه‌واردی نمی‌تواند در یک خط شلوغ و نان و آب‌دار، مسافرکشی کند. این راننده یا باید در خیابان‌ها بچرخد یا اگر می‌خواهد در یک خط خاص مسافر بزند، باید حق پاتوق را پرداخت کند.

به طور مثال، در خط تاکسی آزادی ـ کرج حتی بارها دعواهای سنگین بین راننده‌ها نیز اتفاق می‌افتد. هر راننده تازه‌وارد یا کسی که نمی‌خواهد پول پاتوق بدهد، در نتیجه حق مسافرکشی در این خط را ندارد. جالب است که خیلی از راننده‌های همین خط مسافرکش‌های شخصی هستند و خودشان هم اجازه رسمی برای جابه‌جایی مسافر ندارند، اما اجازه نمی‌دهند مسافرکش‌های دیگری در این خط کار کنند.

در میدان‌های تره‌بار هم این پاتوق‌ها یا سرقفلی‌های غیررسمی بیداد می‌کند. آنهایی که در این بازار غرفه دارند که هیچ، اما آنهایی که غرفه ندارند، باید در جاهایی بنشینند و کار کنند که مانع کسب و کار قدیمی‌ها نشود؛ یعنی پاتوق آنها نباید در قلمرو فرد دیگری باشد.

پاتوق‌فروشی، راه‌حلی جامع می‌طلبد

معضل پاتوق‌ها فقط به این مشاغل محدود نمی‌شود. برای خیلی از کاسبی‌ها که نان خوردن آنها به جا و مکان خیابان‌ها ربط دارد، همین قضیه حکمفرماست و تاکنون هم برای رفع این مشکل اقدام جدی نشده است.

حالا گویا قرار است برای اولین‌بار در منطقه 12 پایتخت، با این پاتوق‌ها برخورد شود. روز گذشته عابد ملکی، شهردار این منطقه به ایسنا توضیح داد: در این منطقه، متکدیان زیادی شناسایی شده‌اند که مکان‌هایی را به عنوان سرقفلی بین خود رد و بدل می‌کنند که قطعا با هماهنگی دستگاه قضایی با این متکدیان باندی برخورد می‌شود.

اما مجتبی شاکری، عضو شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که مشکل خرید و فروش پاتوق‌های غیررسمی را باید خیلی فراتر از این حرف‌ها ببینیم. درست است که این پاتوق‌ها چهره شهر را خراب می‌کند و آسیب‌های اجتماعی متعددی را به دنبال دارد، اما برخورد با دستفروش یا متکدی که در خیابان بساط کرده است، نمی‌تواند مشکل را به‌صورت ریشه‌ای حل کند.

به گفته این مقام مسئول، در وهله اول باید به جای برخورد با دستفروش، با عوامل ایجاد دستفروشی برخورد کرد و در وهله دوم، باید با تشکیلات پشت‌پرده‌ای مقابله شود که این پاتوق‌ها را خرید و فروش می‌کنند.

در واقع به اعتقاد شاکری، اگر هم قرار است با پدیده پاتوق‌فروشی به طور مستقیم برخورد شود، نباید این برخورد را از خود دستفروش یا متکدی شروع کنیم، بلکه باید با کسانی برخورد کرد که این افراد را مدیریت کرده و جا و مکان آنها را تعیین می‌کنند.

همه نهادها باید همکاری کنند

در بحث مدیریت متکدیان و دستفروشان فقط یک نهاد وظیفه ندارد؛ به همین دلیل است که عبدالحسین مختاباد، عضو دیگر شورای شهر تهران در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند؛ اگر می‌خواهیم با پدیده پاتوق‌ فروشی برخورد کنیم، این کار به همکاری گسترده همه نهادها نیاز دارد.

مختاباد تاکید می‌کند، این کار، نیاز به همکاری قوه قضاییه، نیروی انتظامی، شهرداری و دولت دارد و تنها با همکاری تنگاتنگ این نهادهاست که می‌شود در مقابل چنین آسیب‌های اجتماعی ایستاد.

البته او معتقد است مقابله با این پاتوق‌ها، نیاز به امکانات هم دارد. مختاباد یادآوری می‌کند که نیروی انتظامی در جلسات مختلف بارها اعلام کرده است ما امکاناتی برای نگهداری این افراد متخلف نداریم؛ یعنی خود نیروی انتظامی هم نمی‌داند اگر با پاتوق‌ها برخورد کند و اعضای آنها هم دستگیر شوند، آنها را در کجا نگهداری کند.

محسن سرخو، دیگر عضو شورای شهر تهران هم در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید که شاید برخورد فیزیکی با این افراد، خیابان را تا چند روز از وجود پاتوق‌ها پاک کند، اما آنها در گوشه دیگری از شهر، دوباره مشغول کار می‌شوند. به همین دلیل، به عقیده او، باید با سردمداران این پاتوق‌ها برخورد و مشکل را از ریشه حل کرد.

این مقام مسئول تصریح می‌کند که هرگونه خرید و فروش پاتوق یا گرفتن پول از مسافرکش‌ها جرم است و همه افرادی که خودشان را نماینده شهرداری یا تاکسیرانی معرفی می‌کنند و از مسافرکش‌های شخصی پول می‌گیرند، کارشان تخلف است و باید با آنها برخورد شود.

با این حال باید در نظر داشت در برخورد با این سرقفلی‌های غیررسمی هم نباید حق حیات و اشتغال را از دستفروشان دریغ کنیم. خیلی از دستفروشان، نه پاتوقی دارند و نه ادعایی. آنها فقط می‌خواهند امرار معاش کنند و خرج زندگی‌شان را دربیاورند. به تعبیر دیگر گرچه باید با دلالی این سرقفلی‌های غیررسمی برخورد و مهره‌های اصلی این جریان را از دور خارج کرد، اما نباید اشتغال جایگزین دستفروشان و ضرورت امرار معاش آنها را نادیده گرفت.

اگر پاتوقی نباشد، پاتوق‌فروشی هم نخواهد بود

پاتوق‌فروشی، معضلی است که مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران هم آن را تائید می‌کند.

البته رضا قدیمی در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح می‌کند که شاید در برخی معابر شلوغ و پرسود مثل خیابان 15 خرداد که به بازار منتهی می‌شود، پاتوق‌ها هم بین خود دستفروشان خرید و فروش شود، اما این کار آنها هیچ وجاهت قانونی و حقوقی ندارد و خرید این پاتوق‌ها هیچ حق رسمی را برای دستفروش به دنبال نخواهد داشت.

قدیمی تاکید می‌کند که جمع کردن بساط دلالی پاتوق، با حذف پاتوق‌ها امکان‌پذیر است. یعنی وقتی پاتوقی وجود نداشته باشد، در نتیجه پاتوق‌فروشی هم وجود نخواهد داشت.

این کار هم به زعم این مقام مسئول، فقط از عهده شهرداری برنمی‌آید و نیاز به حمایت دولت دارد. یعنی نیاز است که دولت از مشاغل خرد حمایت کند و برای این افراد، شغلی مناسب ایجاد کند.

او در پاسخ به این‌که شهرداری چه کاری برای مقابله با پاتوق‌فروشی انجام داده است، اضافه می‌کند که بزودی همه پاتوق‌های منتهی به خیابان 15 خرداد پایتخت برچیده می‌شود. علاوه بر این، شهرداری با برپایی «روزبازارها» تلاش می‌کند که معضل پاتوق‌فروشی را مهار کند.

به گفته قدیمی، هم اکنون 26 روز بازار با 7200 نفر شاغل در سطح تهران فعالیت دارند و دیگر تهران ظرفیت افزایش بیشتر این روزبازارها را ندارند. به همین دلیل، او می‌گوید تنها راه حل قطعی مساله، ایجاد اشتغال دائم برای این افراد است، وگرنه روزبازارهای تهران اشباع شده‌اند.

گروه جامعه - امین جلالوند