جای خالی نویسندگان حرفه‌ای در رادیو

نویسندگی فقط خودکار نیست

صادق رحمانیان مدیر رادیو فرهنگ و نویسنده درباره علل پایین بودن سطح کیفی متن‌های رادیویی به جام‌جم می‌گوید: عمر نویسندگی در رادیو به درازی راه‌اندازی رادیو است. از همان زمان که رادیو افتتاح شد نویسندگی در رادیو از اهمیت خاصی برخوردار بود، ولی به مرور از اهمیتش کاسته شد. اگر به تاریخ رادیو نگاه کنید، متوجه می‌شوید در گذشته کسانی که متن رادیویی را تهیه و ویرایش می‌کردند، بزرگانی همچون سعید نفیسی و دکتر ضیاءالدین سجادی بودند که هر یک از آنها از صاحب‌نظران دوره خود بودند.

ضمن این که آنها به نویسندگان برجسته روزگار خودشان هم سفارش نوشتن متن می‌دادند و هر برنامه‌ای با توجه به موضوع، نویسنده خودش را داشت. در واقع نویسندگی امری تخصصی بود. به عنوان نمونه، رحیم مویدی و هوشنگ ابتهاج متن برنامه گل‌ها را بررسی می‌کردند و اگر برنامه علمی بود، محیط طباطبایی این کار را انجام می‌داد. به همین دلیل نویسندگی در رادیو کاری دقیق و براساس تخصص بود.

به گفته این مدیر، افزایش شبکه‌های رادیویی، توان نویسندگی در رادیو را در طول سالیان گذشته به حداقل رساند. متاسفانه هرفردی که به قول معروف خودکار دستش بود، تبدیل به نویسنده شد و همین باعث شده تا شغل نویسندگی در رادیو تنزل کند.

وی یکی دیگر از مشکلات این حوزه را نداشتن شناخت تهیه‌کنندگان ذکر می‌کند و می‌گوید: تهیه‌کننده باید بداند که با توجه به موضوع برنامه از چه نویسنده‌ای دعوت کند. برخی نویسندگان دستمزد بالایی مطالبه می‌کنند که از عهده رادیو خارج است و همین باعث می‌شود تا تهیه‌کننده به سراغ سطوح پایین‌تر و افرادی برود که خرده پژوهشی دارند و اگر آنها هم نپذیرند، به سراغ دانشجویان رشته تاریخ و اگر هم کمی تنبل باشد، به سراغ همکاران می‌رود که صرفا یک متن بنویسند.

مدیر رادیو فرهنگ در پاسخ این پرسش که آیا بالارفتن دستمزد منجر به بهتر شدن این شرایط می‌شود یا نه، توضیح می‌دهد: ممکن است تاثیر داشته باشد، اما راه اصولی نیست. باید مقوله آموزش در نویسندگی جدی گرفته شود و به جای داشتن نگاه عمومی به این حرفه نگاه تخصصی داشته باشیم. البته در سال‌های اخیر به موضوع سلامت زبان فارسی در برنامه‌های رادیو و تلویزیون اهتمام جدی شده و سال 92 شورای زبان و ادب فارسی راه‌اندازی شد و در حال حاضر این شورا به شکل اصولی پیگیری می‌شود تا با مشارکت فرهنگستان زبان و ادب فارسی و صدا و سیما، مبحث نویسندگی و رعایت زبان و ادب فارسی به شکل جدی‌تر ساماندهی شود.

ورود روزنامه‌نگاران به رادیو

ابوالقاسم صادقی از نویسندگان پیشکسوت رادیوست که نویسندگی برنامه‌هایی ازجمله جمعه من، هفت شنبه، جمعه خوب من، سر به سر و هوای تازه را داشته که با اقبال زیادی از سوی شنوندگان رو به رو شده است. او معتقد است، نویسندگی در رادیو با نویسندگی در سینما، تلویزیون و مطبوعات از زمین تا آسمان تفاوت دارد. یکی از علل نازل‌شدن کار نویسندگی در رادیو، ورود تعدادی از بچه‌های مطبوعات به رادیوست که آنها با همان سبک مطبوعاتی مطلب می‌نویسند در حالی که نویسندگی مطبوعات با نویسندگی برای رادیو تفاوت دارد.

این نویسنده با اشاره به این که نداشتن دانش رادیویی به این مشکل دامن زده است، عنوان می‌کند: کسانی در نویسندگی رادیو موفق‌ هستند که در درجه اول شنونده رادیو هستند و از کودکی مطالعه را آغاز کرده‌اند. متاسفانه گاهی شاهد هستیم نویسندگان رادیو حتی در طول عمرشان دو ساعت هم رادیو گوش نکرده‌اند. به همین دلیل متون رادیویی آنها شنیدنی نیست.

صادقی چند سال پیش کلاسی در حوزه نویسندگی طنز برای علاقه‌مندان رادیو برپا کرد. وی با اشاره به این کلاس گفت: همان جلسه اول از میان علاقه‌مندان بسیاری که شرکت کرده بودند، تست گرفتم و فقط 90 نفر توانایی و استعداد داشتند و بقیه را رد کردم و تاکید داشتم این دوستان هیچ استعدادی در زمینه نویسندگی برنامه‌های طنز رادیویی ندارند و افراد برگزیده را آموزش دادم و جزو بهترین نویسندگان شدند. به نظرم برای ساماندهی مقوله نویسندگی در رادیو باید علاقه مندان آموزش ببینند و با ممارست و گوش دادن به رادیو این مشکل برطرف خواهد شد. ضمن این که نویسندگان نباید فقط یک شبکه رادیویی را گوش بدهند که در آن فعالیت می‌کنند، بلکه باید شنونده برنامه‌ همه رادیوها باشند.

حقوق نویسنده رسمیت دارد؟

داوود جمشیدی از نویسندگان قدیمی رادیو است که هم نگارش برنامه‌های ادبی رادیو را در کارنامه دارد و هم برنامه‌های طنز را که از کارهای او می‌توان به برنامه‌های ادبی شبانه رادیو تهران و رادیو پیام، عصر به خیر تهران، عصرانه و چشم‌انداز اشاره کرد.

این نویسنده یکی از مشکلات این حوزه را به رسمیت نشناختن حق و حقوق نویسندگان دانست و در این باره عنوان کرد: نبود امنیت شغلی عمده‌ترین عاملی است که منجر به تنزل نویسندگی در رادیو شده است. مرزبندی مشاغل در رادیو برداشته شده است.

این در حالی است که زمانی هر فردی کار خودش را انجام می‌داد. به عنوان نمونه تهیه‌کننده فقط تهیه‌کنندگی می‌کرد و نویسندگی هم به متخصصان همان حوزه سپرده می‌شد و به همین دلیل، همپوشانی وجود نداشت، اما اکنون تهیه‌کننده، نویسندگی، گویندگی و گزارشگری هم انجام می‌دهد.

افزایش شبکه‌های رادیویی منجر به انبوه‌سازی در کار نویسندگی شده و نیاز عمده رادیو باعث شده تا از هر نویسنده‌ای استفاده شود. به یاد دارم زمانی ویراستار آنقدر قدرت داشت که مطلب ضعیف را کنار می‌گذاشت و می‌گفت خوانده نشود، ولی اکنون ویراستاران فقط عبارات و لغات را ویراستاری می‌کنند. علاوه بر آن دستمزدهای پایین هم به این مساله دامن زده است. از قدیم گفتند هر چقدر پول بدهید آش می‌خورید. وقتی به نویسندگان پول کمی داده می‌شود، طبیعی است که نمی‌توان انتظار داشت که نویسندگان متبحر وارد میدان شوند.

این نویسنده تاکید کرد: متاسفانه برای نویسندگی در رادیو معیاری نداریم و همین باعث شده تا روز به روز نویسندگی نازل‌تر شود. به یاد دارم چندی پیش آزمونی از 250 نویسنده موجود در رادیو گرفته شد که من هم در کنار چند دوست دیگر متون دوستان را بررسی می‌کردیم. از این تعداد فقط چهار یا پنج نفر نمره 75 گرفتند و نمره 75 درصد از افراد حدود 50 تا 55 بود. اگر منحنی ترسیم شود، متوجه خواهید شد که سطح نویسندگی رادیو چقدر است.

جدا شدن سره از ناسره

داوود جمشیدی معتقد است، برای ساماندهی در حوزه نویسندگی رادیو در قدم اول باید معیارهایی مشخص کنیم تا سطح نویسندگان مشخص شود و دستمزد مناسب برای آنها در نظر گرفته شود تا براساس درجه‌بندی نویسندگان کیفیت کارهایشان معلوم شود. تا به امروز کاری برای نویسندگان رادیو انجام نشده است. باید اقداماتی صورت بگیرد تا بتوانیم به درجه مطلوبی برسیم. داشتن شتاب در ساخت برنامه‌سازی فقط به این مشکلات دامن می‌زند. اگر معیارهایی برای این حوزه انتخاب شود، سره از ناسره جدا خواهد شد.

فاطمه عودباشی‌

رادیو و تلویزیون