سرم‌خواری!

نگران‌کننده‌تر این‌که این روزها کشور با عبور ابتلا به آنفلوآنزا  از مرحله هشدار مواجه است، مسأله‌ای که اگر مدیریت نشود، می‌تواند به ماجرای کمبود سرم در کشور نیز منجر شود. درست مانند شرایطی که درسال‌های ۱۴۰۰ و۱۴۰۱ اتفاق افتاد و بسیاری‌ را نگران کرد.سرم‌تراپی این روزها تجویز بسیاری از پزشکان کشور است و درمانگاه‌های زیادی هستند که شهروندان، پزشکان آن را به تجویز سرم می‌شناسند و می‌گویند هیچ بیماری بدون سرم‌تراپی از این مرکز درمانی خارج نمی‌شود اما مسأله اینجاست که پزشکانی هم هستند که تاکید دارند تا زمانی که بیمار قادر به مصرف غذا هست، نباید برای او سرم تجویز کرد.به این ترتیب رد سودجویی نیز در ماجرای تجویز سرم مشهود است. برای نمونه اگر نسخه درمان آنفلوآنزا این روزها برای بسیاری از شهروندان حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تمام می‌شود، برخی پزشکان سرم تراپی را نیز تجویز می‌کنند که حدود۵۰۰ هزار تومان هزینه روی دست بیماران می‌گذارد و از این طریق منفعت بخش تزریقات و داروخانه‌ها نیز تامین می‌شود.
   
سرانه مصرف دارو ۲ برابر جهان
براساس آخرین آمار رسمی سازمان غذا و دارو، سرانه مصرف دارو در ایران به حدود ۶۶۹ عدد در سال رسیده است؛ یعنی هر ایرانی به‌طور متوسط روزانه نزدیک به دو قلم دارو مصرف می‌کند. این در حالی است که میانگین جهانی مصرف دارو تقریبا نصف این مقدار، یعنی حدود ۳۳۹ عدد در سال است.
در نیمه نخست سال۱۴۰۴، ارزش ریالی بازار دارویی کشور به ۱۵۶ هزار میلیارد تومان رسید که ۸۱.۷درصد آن مربوط به تولید داخل و ۱۸.۳درصد مربوط به داروهای وارداتی بوده است. 
نگران‌کننده‌ترین بخش این آمار، مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست. محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر الگوی مصرف دارو در کشور، به‌ویژه در حوزه آنتی‌بیوتیک‌ها، حدود ۳.۵برابر میانگین سایر کشورهاست به‌طوری که بیش از ۳۴ درصد نسخه‌های پزشکی در کشور حاوی آنتی‌بیوتیک است و این موضوع، ایران را در میان ۶۵ کشور به رتبه نخست مصرف این گروه دارویی رسانده است. چنین وضعیتی نشان می‌دهد که کشور با یک چالش جدی در حوزه تجویز و مصرف منطقی دارو روبه‌روست.
   
سرم‌درمانی ۲ برابر شد
غیر از مصرف آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی شامل سفازولین، پنی‌سیلین و سفتریاکسون که به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو در حال حاضر رتبه‌های یک تا سه تجویز را به خود اختصاص داده‌اند، حالا «سرم درمانی» نیز حسابی در نسخه پزشکان جا باز کرده و گفته می‌شود ماهانه حدود ۲۲ تا ۲۳ میلیون عدد سرم در کشور مصرف می‌شود.
 براساس گزارش دفتر نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو، بررسی ۱۴۰ میلیون نسخه سامانه تامین اجتماعی در سال گذشته نشان می‌دهد که ۴۳.۳درصد از نسخ حاوی داروهای تزریقی بوده‌اند. این در حالی است که طبق استانداردهای تعریف‌شده، داروهای تزریقی تنها باید زمانی تجویز شود که داروی خوراکی در دسترس نباشد؛ موضوعی که عملا در کشور ما چندان رعایت نمی‌شود.
 با این حال دکتر نقی شهابی‌مجد، معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان غذا و دارو، از دوبرابر شدن مصرف سرم در کشور نسبت به دوره پیش از همه‌گیری کووید-۱۹ خبرداده است. این افزایش درحالی است که به گفته او‌ از سال ۱۳۷۵ و با تشکیل کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروهای تزریقی و آنتی‌بیوتیک‌ها، روند مصرف این اقلام در ایران کاهشی و تحت کنترل بوده است به‌طوری که سرانه مصرف سرم‌های حجیم در بیمارستان‌ها و مراکز سرپایی از اواخر دهه ۸۰ تا سال ۱۳۹۸، سالانه بین ۳ تا ۷ درصد کاهش داشت اما این روند پایدار نماند.
   
افزایش تولید سرم در دستور کار 
براساس آمار سامانه تیتک سازمان غذا و دارو، مصرف سرم در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۳۹۸ بیش از ۱۱۰ درصد رشد کرده است. این افزایش در شرایطی رخ داد که تولید داخلی سرم پاسخگوی کامل تقاضاها نبود و در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کشور با کمبود مقطعی سرم مواجه شد؛ کمبودی که حتی منجر به واردات اضطراری شد.
اکنون با ادامه افزایش مصرف سرم، هاشمی از آغاز رایزنی با شرکت‌های تولیدکننده برای افزایش ظرفیت تولید خبر می‌دهد و تأکید می‌کند: این هماهنگی‌ها با هدف پیشگیری از نوسان بازار و مدیریت مناسب مصرف انجام می‌شود و رعایت اصول مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها و مدیریت صحیح عرضه داروهای ضدویروس و سرم، همچنان در دستور کار قرار دارد. با این حال، ولع مصرف دارو، چه به‌صورت تزریقی و چه خوراکی، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امروز نظام سلامت تبدیل شده است. سخنگوی سازمان غذا و دارو هشدار می‌دهد: اگر مصرف نابجای دارو به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها و گسترش مقاومت میکروبی کنترل نشود، درمان عفونت‌های ساده دشوار و پرهزینه خواهد شد و در نهایت بار مالی سنگینی بر نظام سلامت تحمیل می‌شود.
سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز با اشاره به ارزیابی‌های انجام‌شده، می‌گوید: حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان از بازار دارویی کشور به آنتی‌بیوتیک‌ها، چه تزریقی و چه خوراکی اختصاص داشته و بخش قابل‌توجهی از این مصرف نیز خارج از چرخه نسخه و بدون تجویز رسمی انجام می‌شود. این الگوی نادرست مصرف، در سال‌های اخیر شدت بیشتری یافته و یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش هزینه‌ها و دشوار شدن روند درمان‌ها به‌شمار می‌رود اما سؤال اصلی این است: چرا مصرف سرم و داروهای تزریقی در کشور به یکباره تا این حد افزایش یافت؟
   
پایش لحظه‌ای نسخه‌ها 
کارشناسان معتقدند مصرف بی‌رویه دارو و به‌ویژه سرم‌های تزریقی در کشور نتیجه ترکیبی از چند عامل کلیدی است. 
به عقیده سخنگوی سازمان غذا و دارو، این موضوع نتیجه رفتارهای مصرفی، درخواست‌های غیرضروری بیماران و رعایت نکردن اصول تجویز صحیح است. بر همین اساس اکنون تأکید اصلی سازمان غذا و دارو این است که تجویز دارو بر مبنای انتخاب داروی مناسب، دوز دقیق و دوره درمان کامل باشد که البته کنترل این روند نیازمند همکاری پزشکان، بیمه‌ها و مردم است.
هاشمی در این‌باره می‌گوید: در سیاست‌های جدید سازمان غذا و دارو، استفاده از داده‌های تجویزی و ابزارهای فناورانه برای رصدالگوی نسخه‌نویسی موردتوجه قرارگرفته است چراکه تحلیل دقیق داده‌ها این امکان رافراهم می‌کند که رفتارهای غیرطبیعی یا تجویزهای بیش ازحدشناسایی شده ومتناسب با آن، اقدامات اصلاحی، تذکر یا محدودیت اعمال شود. 
همچنین پایش مستمر الگوهای تجویز، یکی از محورهای اصلی کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروست که در نشست اخیر خود مقاومت آنتی‌بیوتیکی را به عنوان اولویت نخست سلامت کشور اعلام کرد. در مجموع سازمان غذا و دارو بر این باور است که کنترل مصرف بی‌رویه دارو، چه در نسخه‌های حضوری و چه در سایر روش‌های ارائه خدمت، تنها با سیاست‌گذاری دقیق، پایش مستمر، همکاری بیمه‌ها و افزایش آگاهی عمومی امکان‌پذیر است و اجرای این برنامه‌ها می‌تواند در سال‌های آینده آثار ملموسی بر کاهش مقاومت میکروبی و مدیریت هزینه‌های نظام سلامت داشته باشد.