چرا گربه‌ها مردمک‌های عمودی دارند؟

تا به حال از نزدیک به چشمان یک گربه در روز نگاه کرده‌اید؟ حتما خط عمودی مردمک چشم آنها توجهتان را به خود جلب کرده است.

کد خبر: ۸۳۶۰۳۹

دلیل این شکل غیرعادی و مرموز چیست؟ در یکی از تازه‌ترین نتایج تحقیقات علمی به این مساله پرداخته شده و علت را خصلت شکارگری گربه‌سانان معرفی کرده است. براساس این تحقیق که شانزدهم مرداد در نشریه علمی معتبر «پیشرفت‌های علم» (Science Advances) منتشر شد، ظاهراً مردمک‌های عمودی از جمله بارزترین مشخصات شکارچیان کمین‌گر شب‌فعال است. پژوهشگران به این جمع‌بندی رسیده‌اند که به احتمال زیاد این شکل مردمک، سریع‌ترین و بهترین راه ممکن برای تعیین فاصله از شکار و زمان مناسب پرش و قاپیدن توسط گربه‌سانان است. لازم به ذکر است که این تحقیق صرفا حاصل مطالعه روی گربه‌های خانگی نیست و گونه‌های مختلف گربه‌سانان بررسی شده‌اند.

راز چشمان شکار و شکارچی

علاوه بر مردمک عمودی گربه‌سانان شب‌فعال، شکل و حالت مردمک در دیگر حیوانات نیز راز و رمزهایی دارد. مطالعات نشان می‌دهد مردمک‌های افقی و مربع‌شکلی هم که در حیواناتی مانند گوسفند، قوچ و میش یا کل و بز دیده می‌شوند احتمالا با نحوه زیست آنها ارتباط دارد. این مردمک‌های عجیب به این نشخوارکنندگان کمک می‌کند محیط اطراف و افق دوردستشان را دقیق بازبینی و اسکن کرده و ناغافل شکار نشوند. از طرف دیگر برخی‌ مردمک‌ها هم هستند که شکل آنها مدور است. مردمک‌های مدور را اغلب می‌توان در حیوانات شکارچی روزفعال و بزرگ‌جثه‌ سراغ گرفت.

چشم گربه‌ها؛ جادویی اساطیری

مارتین بنکز یکی از محققان دانشگاه برکلی کالیفرنیاست که درباره تفاوت بینایی در حیوانات مختلف تحقیق می‌کند. این پژوهشگر در مصاحبه با بخش خبری لایوساینس خاطرنشان کرد سابقه این نظریه که حیوانات شکارچی، مردمک‌های عمودی و حیوانات شکار، مردمک‌های افقی دارند به دهه ۴۰ میلادی برمی‌گردد. اما واقعیت این است که تاکنون چرایی و چگونگی این تفاوت مورد بررسی قرار نگرفته است.

دکتر بنکز و تیم همکارش برای پی بردن به این که آیا این مساله یک اتفاق است یا حقیقتی علمی در پس آن نهفته است، شروع به مطالعه روی ۲۱۴ گونه جاندار خشکی‌زی کردند. آنها شکل مردمک هرگونه را از نظر موقعیت زیستگاهی، نحوه تغذیه و زمان فعالیت (روزگرد یا شب‌گرد) به دقت بررسی کردند. در این مطالعه ماهیان و پرندگان به علت پیچیدگی و تفاوت در محیط‌ زندگی‌شان به عمد کنار گذاشته شدند. بررسی‌ها نشان داد شکل مردمک اغلب گربه‌سانان و مارها که عادت به کمین کردن دارند، شبیه یک شکاف عمودی است. جالب اینجاست که این مساله بویژه در مورد حیواناتی مصداق پیدا می‌کند که شب‌فعال هستند. دکتر بنکز می‌گوید دلیل این مساله را باید در عملکرد چشم‌ها جست‌وجو کرد. اغلب گربه‌سانان شب‌گرد عادت دارند از روی درخت یا بلندی روی شکارشان بپرند و از این رو لازم است بتوانند خیلی دقیق نه‌تنها فاصله خودشان از شکار، بلکه حتی عمق را محاسبه کنند.

زمانی که حیوان تحرک ندارد یا کمین کرده، دو روش برای اندازه‌گیری عمق وجود دارد:

در روش اول (Stereopsis) مغز فاصله‌ای را که بین دو تصویر هر چشم وجود دارد، با یکدیگر مقایسه می‌کند. اگر شما انگشت اشاره‌تان را جلوی چشم‌ها نگاه دارید و به آن خیره شوید، با بستن هر چشم متوجه می‌شوید تصویر انگشتتان کمی جابه‌جا می‌شود. این جابه‌جایی یا پرش تصویر همان فاصله‌ای است که در روش اول مغز آن را محاسبه می‌کند.

روش دوم یا بلور همان استفاده از مزیت تیرگی پشت و جلوی نقطه‌ای است که چشم‌ها روی آن متمرکز شده‌اند. بنکز می‌گوید فرم مردمک عمودی گربه‌سانان شب‌گرد بهترین دید را برای روش اول مهیا می‌کند. یعنی مغز یک گربه که به فرض روی یک دیوار بلند یا درخت ایستاده، با اندازه‌گیری میزان جابه‌جایی تصویر دو چشم، بخوبی و کاملاً دقیق ارتفاع یا عمق را محاسبه می‌کند. درست به همین علت است که یک گربه معمولی مثل یک بندباز از روی دیوار به زمین می‌پرد. اما گربه‌سانان برای تخمین فواصل افقی بیشتر از روش دوم استفاده می‌کنند. برای این منظور هم لازم است‌ مردمک تا حداکثر میزان ممکن باز و عریض شود. به عبارت دیگر روش اول برای اندازه‌گیری خطوط عمودی کاربرد دارد، در حالی که روش دوم برای اندازه‌گیری فواصل افقی به کار می‌رود.

به گفته بنکز ، مردمک‌های عمودی و تخصصی گربه‌سانان با استفاده همزمان از هر دوی این روش‌ها می‌توانند بهترین دید و دقیق‌ترین اندازه‌گیری‌ها را که لازمه یک شکار موفق است، داشته باشند.