گام جدی برای مقابله با جعل مدرک تحصیلی

مدارکی که گروه اول صادر می‌کنند چون با استعلام‌گیری از آموزش و پرورش جعلی بودنشان فاش می‌شود، ارزش کم و البته مشتریان اندکی دارد؛ اما مدارکی که به شیوه دوم تهیه می‌شود بعد ازاستعلام‌گیری مشکلی ندارد و در نتیجه هم مشتری بیشتر و هم قیمتی بالاتر دارد.

جعل به شیوه دوم مشکلی را روایت می‌کند که از بدنه آموزش و پرورش می‌جوشد، مشکلی که مربوط است به وجود افرادی در مدارس و ادارات آموزش و پرورش که از یک سو می‌توانند برای فرد مورد نظرشان برگه‌های امتحانی جعلی درست کنند و از سوی دیگر نمره‌های جعلی را به نام او به فهرست نمرات و سامانه ثبت سوابق تحصیلی اضافه کنند؛ این دو شیوه جعل را چندی پیش علی زرافشان، معاون متوسطه وزیر آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگاران تشریح کرد.

تاکنون هیچ آمار رسمی ‌از این که سالانه چه تعداد مدرک تحصیلی با روش‌های متقلبانه تولید می‌شود، ارائه نشده است؛ اما با مرور اخبار مربوط به متلاشی شدن باندهای جعل یا رصد گذاری شرکت‌ها و موسساتی که آگهی صدور مدرک تحصیلی در کوتاه‌ترین زمان را در گستره‌ای وسیع پخش می‌کنند، می‌توان برآورد کرد که جعل مدارک تحصیلی معضلی بزرگ برای آموزش و پرورش است .

نگهداری هوشمند سوابق تحصیلی

در سال‌های اخیر پیشنهادهای مختلفی برای تنگ کردن عرصه بر جاعلان مدارک تحصیلی پیشنهاد شده، از تغییر کاغذ دیپلم و درج هولوگرام و رمز برای آنها تا استفاده از امضاهای زنده به جای امضاهای چاپی درمدارک تحصیلی و صدور کارت‌های هوشمند مهارت و بالابردن ضریب ایمنی گواهینامه‌های مهارتی.

البته مشکل این پیشنهادها این است که همگی به مرحله آخر صدور مدارک تحصیلی تمرکز دارند و می‌کوشند جعل در ظاهر را حذف کنند، در حالی که بخش عمده تخلفات در مراحل قبل از صدور مدرک تحصیلی اتفاق می‌افتد؛ یعنی زمانی که نمره‌ای غیرواقعی برای فردی ثبت می‌شود یا نمرات او در سامانه ثبت سوابق تحصیلی دستکاری می‌شود.

با این حال، شورای عالی آموزش و پرورش عصر دوشنبه با حضور وزیر تشکیل جلسه داد تا راه حلی دیگر برای مقابله با جعل مدارک تحصیلی پیدا کند.

دستور کار این جلسه، ساماندهی فرآیند صدور مدارک تحصیلی بود و مصوبه‌ای که از این جلسه خارج شد عبارت بود از: طراحی و استقرار نظام هوشمند الکترونیک برای نگهداری سوابق تحصیلی دانش‌آموزان. طبق توضیحات مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش نکته مورد تاکید، استفاده حداکثری از سیستم‌های هوشمند و رایانه‌ای درفرآیند صدورمدارک و نیز فرآیند تائید مدارک تحصیلی است که آموزش و پرورش برای به‌کارگیری‌اش یک سال وقت خواهد داشت.

مهم‌ترین ثمره این مصوبه می‌تواند به کاهش مدارک جعلی کمک کند؛ چون اگر سیستمی‌ هوشمند با ضریب آسیب‌پذیری اندک در آموزش و پرورش مستقر شود دست کسانی که در سیستم‌ها نفوذ می‌کنند بسته‌تر خواهد شد.

الکترونیکی شدن نافی جعل است؟

کاهش جعل درفرآیند صدور مدارک تحصیلی خوشبینانه‌ترین پیامد الکترونیکی شدن سیستم‌هاست زیرا تجربه نشان داده حتی در پیشرفته‌ترین و امن‌ترین سیستم‌های اطلاعاتی جهان نیز هکرها و سارقان امکان نفوذ دارند که این یعنی اگر آموزش و پرورش سیستم‌های ایمنی برای صدور مدارک تحصیلی طراحی کند باز هم عده‌ای خواهند توانست در فرآیند صدور مدارک تحصیلی مداخله کنند.

مصطفی آذرکیش، مدیرکل کاردانش وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با جام‌جم گرچه وجود برخی روزنه‌ها برای سوءاستفاده را در امن‌ترین سیستم‌ها نیز شدنی می‌داند، اما معتقد است مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش برای الکترونیکی شدن فرآیند صدور مدارک تحصیلی گامی ‌مهم برای حذف بسیاری از تخلفات است و کاربران در چنین سیستم‌هایی بهتر کنترل می‌شوند.

با این حال ابراهیم سحرخیز، معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش و رئیس سابق ستاد پیشگیری از جعل این وزارتخانه نیز با این که الکترونیکی شدن فرآیند را راهی برای بالا بردن ضریب ایمنی می‌داند، اما معتقد است نافی تکرار تخلف و جعل نیست. سحرخیز درگفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که بهترین راه برای کاهش تخلفات، محدود کردن دسترسی افراد به سوابق تحصیلی است به نحوی که هرکسی اجازه وارد کردن اطلاعات در سیستم را نداشته یا از رمز عبور مطلع نباشد.

مصوبه‌ای برای پاکدستی آموزش از راه دورها

جعل مدارک تحصیلی به جز مدارس آموزش و پرورش از دو ناحیه دیگر نیز صادر می‌شود؛ یکی دستگاه‌های دولتی که گواهینامه‌های مهارتی صادر می‌کنند و دیگری مراکز آموزش از راه دور. عملکرد دستگاه‌هایی که گواهینامه‌های مهارتی صادر می‌کنند مثل وزارت ارشاد یا جهادکشاورزی و... همواره با اما و اگر و انگ تقلب مواجه بوده و در مورد عملکرد گروهی از مراکز آموزش از راه‌دور، اتهاماتی همچون نمره فروشی و مدرک‌فروشی.

شورای عالی آموزش و پرورش در جلسه دوشنبه عصر خود در مورد این دو گروه نیز تصمیم‌گیری کرد. تصمیم اول برای دستگاه‌های دولتی که گواهینامه‌های مهارتی صادر می‌کنند و گواهینامه‌های جعلی و تقلبی آنها مدت‌هاست نقل‌محافل است :این دستگاه‌ها باید با هماهنگی آموزش و پرورش سیستم صدور مدرک تحصیلی خود را به روز و آسیب‌ناپذیر کرده و سعی کنند مدارک الکترونیکی صادر کنند.

و تصمیم دوم درباره مراکز آموزش از راه دور با این مضمون: آن دسته از مراکز آموزش از راه دور که دارای مدیر رسمی‌ از سوی آموزش و پرورش هستند، می‌توانند امتحانات را در مدرسه خود برگزار کنند، اما بقیه مراکز که فاقد مدیر رسمی ‌از سوی آموزش و پرورش هستند باید دانش‌آموزان خود را برای برگزاری امتحانات به مدارس واجد شرایط معرفی کنند.

در مورد تصمیم اول مشکل این است که بالا بردن ضریب امنیتی سیستم صدور مدارک تحصیلی ازسوی متولیان دولتی صدور گواهینامه‌های مهارتی به همت دستگاه‌های دولتی و عزم جدی آنها برای بازگرداندن اعتبار به این گواهینامه‌ها وابسته است؛ پس اگر عزمی ‌نباشد، جعلی نیز متوقف نخواهد داشت. (شدت جعل در این بخش به حدی است که مصطفی آذرکیش، مدیرکل کاردانش وزارت آموزش و پرورش به ما می‌گوید دارندگان این گواهینامه‌ها که متقاضی ورود به مراکز بزرگسالان کاردانش هستند فقط پس از استعلام مدارکشان از دستگاه صادرکننده اجازه ثبت‌نام دارند.)

در مورد تصمیم دوم هم تردیدهایی وجود دارد به این علت که وجود مدیر رسمی ‌از سوی آموزش و پرورش در مراکز آموزش از راه دور نمی‌تواند دلیلی قاطع بر حذف تخلف باشد، همان‌گونه که تا به حال نبوده است.

تصمیمی ‌مغایر با مقابله با جعل

مراکز آموزش از راه دور ایجاد شده‌اند تا برای آنهایی که به هر دلیل به فضای آموزشی دسترسی نداشته یا فرصت کافی برای حضور در مراکز آموزشی را ندارند امکان تحصیل فراهم کنند. اما تجربه نشان داده در میان این مراکز هستند نمونه‌هایی که کلاس‌های بی‌کیفیت و فرمالیته برگزار می‌کنند یا بدون این که از افراد امتحان بگیرند به آنها نمره می‌دهند.

با ابراهیم سحرخیز، معاون سابق آموزش متوسطه آموزش و پرورش که گفت‌وگو کردیم، او همین سابقه نامطلوب را مانعی برای مقابله با مدارک جعلی دانست و اذعان کرد که وجود مدیر رسمی ‌در یک مرکز در حالی که فرآیندهای صدور مدرک دچار مشکل است، نمی‌تواند لزوما مشکلی را حل کند. به گفته او آموزش از راه دور یک شیوه آموزشی است، پس نباید آن‌قدر به مراکز آموزش از راه دور میدان داد تا خود برگزارکننده امتحان باشند بلکه باید آموزش از راه دور نیز مبتنی بر آزمون‌های نهایی و هماهنگ باشد، درست مثل امتحان نهایی دبیرستانی‌ها که امکان تبانی و جابه‌جایی نمره را از بین می‌برد.

هزار راه برای جعل

جاعلان مدارک تحصیلی مثل قاچاقچیان مواد مخدر هر راهی را که بسته ببینند راهی تازه پیدا می‌کنند، برای همین است که جعل مدارک تحصیلی هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود و لازم است اگر تصمیمی‌ برای مقابله با جعل و اعتباربخشی به مدارک تحصیلی اتخاذ می‌شود، ابتدا دست جاعلان را بخوانند سپس راه‌های نفوذ آنها را مهر و موم کنند.

مریم خباز - جامعه