حریم خصوصی و جرایم مشهود

اول از همه جرایم مشهود شامل چه جرایمی می‌شود؟

وقتی من در مراء و منظر به گوش فردی بزنم، با او مقابل چشم دیگران برخوردی کنم یا اگر سارقی چیزی را در خیابان سرقت کند، همه این اتفاق‌ها در منظر عام رخ بدهد جرم مشهود محسوب می‌شود.

پلیس در برابر این جرایم چه نقشی دارد؟

پلیس به طور کلی وظیفه‌اش ضابط است. از این لحاظ جایگاه او با قاضی تفاوت دارد، اما در صورت رخ دادن جرم مشهود که خود پلیس شاهد آن بوده دیگر نیازی به اجازه قاضی ندارد. چراکه پلیس اینجا باید با هدف جلوگیری از گسترش فساد و اعمال مجرمانه وارد ماجرا شود. اگر او بخواهد به جای ورود به موضوع از قاضی اجازه‌نامه بگیرد فرآیند طولانی و ممکن است راه دادرسی غیرممکن شود.

پلیس برای رسیدگی به جرایمی که در عرصه خصوصی رخ می‌دهد چه زمانی نیاز به حکم قضایی دارد؟

همیشه به این حکم نیاز است. جرم مشهود تنها مصداقی است که پلیس را از این مجوز بی‌نیاز می‌کند، اما در هر شرایطی برای ورود به عرصه خصوصی پلیس باید حکم قضایی داشته باشد.

داخل خودرو و تلفن همراه جزء حریم خصوصی محسوب می‌شود؟

این سوال یادآور همان داستان مرغ و تخم‌مرغ است. از یک سو بنا‌بر رأی که دیوان عدالت اداری صادر کرده داخل ماشین و تلفن همراه حریم خصوصی محسوب می‌شود، اما قانونی اخیرا تصویب شده که قانون قبلی را نقض می‌کند و براساس آن دیگر داخل ماشین جزو حریم شخصی محسوب نمی‌شود. برای همین تناقض من نمی‌توانم جواب مشخصی بدهم.

یعنی پلیس می‌تواند داخل خودرو‌ها را بدون حکم تفتیش کند؟

با توجه به قانون جدید بله می‌تواند.

اگر پلیس در ملا عام به فردی مشکوک شود، می‌تواند تلفن همراه او را گرفته و آن را مورد بررسی قرار دهد؟

نه. چک کردن تلفن همراه در هر شرایطی نیاز به اجازه قاضی دارد. یعنی یک پلیس اینجا نقش ضابط قضایی را برعهده گرفته و تنها در صورت داشتن حکم، به تفتیش می‌پردازد.

در سال‌های گذشته قانون چه تغییری در نوع نگاهش به جرایم مشهود داشته است؟

تا جایی که من می‌دانم این قانون تا به حال تغییر نکرده است.

یک مامور نیروی انتظامی می‌تواند در صورت اطلاع گزارشی از سوی همسایه‌ها مبنی بر آزار همسر یا کودک، داخل خانه مورد نظر شود؟

نه. اینجا نیز پلیس به حکم قضایی نیاز دارد. زیرا همان‌طور که گفته شد پلیس تنها جایی به این حکم احتیاجی پیدا نخواهد کرد که آن جرم لخت باشد. یعنی پلیس با چشم‌های خود شاهد عمل مجرمانه بوده است. برای مثال کسی شیشه‌های ماشین فرد دیگری را می‌شکند. این اتفاق در ملا‌عام رخ داده و برای جلوگیری از فوت وقت نیاز به عملکرد سریع نیروی پلیس دارد.

به غیر از پلیس نیروها و دستگاه‌های امنیتی دیگر اجازه ورود به موضوع جرایم مشهود را دارند؟

خیر. آنها نیروی ضابط هستند. ما درباره قانون حرف می‌زنیم. برای همین براساس قانون تنها پلیس می‌تواند در جرایم مشهود بدون اجازه قاضی وارد عمل شود.

براساس طرح حمایت از آمران ‌به ‌معروف و ناهیان ‌از منکر از این‌ پس قسمت‌ مشترک آپارتمان‌، هتل، بیمارستان‌ و خودرو حریم خصوصی به‌شمار نمی‌آید. ماده 5 این قانون تأکید دارد «در اجرای امر به ‌معروف و نهی ‌از ‌منکر نمی‌توان متعرض حیثیت، جان، مال، مسکن، شغل و حریم خصوصی و حقوق اشخاص شد، مگر در مواردی که قانون تجویز کند». براساس منشور حقوق شهروندی اطلاعات خصوصی مربوط به افراد را نمی‌توان در اختیار دیگران قرار داد، مگر به موجب قانون یا با رضایت فرد. همچنین براساس بند 24 این منشور رسانه‌ها باید حریم خصوصی افراد را رعایت کنند و در صورتی که موجب توهین، افترا و ضرر مادی و معنوی شوند باید پاسخگو باشند.

سخنگوی قوه قضاییه: در بحث حریم شخصی در حساب‌های بانکی ما قانون پولشویی را داریم که مشخص کرده چه مقاماتی و چه کسانی می‌توانند نسبت به بررسی حساب افراد اقدام کنند.

محسنی اژه‌ای در پاسخ به سوالی مبنی بر فروش وسایل جاسوسی و استراق‌سمع در بازار گفت: تجاوز به حریم خصوصی افراد نیاز به ابزار خاص جاسوسی ندارد با هر وسیله‌ای می‌توان حریم دیگران را نقض کرد که این کار جرم است. چنانچه ثابت شود هر کسی با هر وسیله‌ای به حریم خصوصی دیگری تجاوز کرده و این موضوع محرز شود فرد خاطی تعقیب و مجازات می‌شود مدعی‌العموم هم می‌تواند وارد این موضوع شود.

سخنگوی ناجا: چنانچه خودرویی دور از انظار و خارج شهر باشد داخل آن به عنوان حریم خصوصی محسوب می‌شود، ولی در شهر جزو حریم خصوصی به حساب نمی‌آید.

حجت‌الاسلام هادی صادقی، معاون فرهنگی قوه‌ قضاییه: «داشبورد» و «صندوق عقب» حریم خصوصی خودرو است و نباید تجسس شود. کل خودرو «حریم خصوصی» نیست و بخشی از آن که نمایان است و در معابر دیده می‌شود جز حریم عمومی حساب می‌شود.

نگین باقری/ تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)