قصه ها و رازهای «کیمیا»‌گری

یک قصه ساده و سنگین

سریال کیمیا به بهانه روایت قصه زندگی دختری به همین نام، سال‌های پر ماجرای انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و بعد از آن را روایت می‌کند. مسعود بهبهانی‌نیا سه سال برای روایت این قصه وقت گذاشته و تعداد صفحاتی که نوشته، به سادگی قابل شمارش نیست.

او از سال 90 نوشتن فیلمنامه را شروع کرد. می‌گوید فقط طرح کلی سریال 500 صفحه بود و تازه بعد از آن، نوبت نوشتن خلاصه قسمت‌ها شد. بعد از آن که ماجرای هر قسمت طراحی و آماده شد، نگارش فیلمنامه به شکل دقیق و همراه جزئیات آغاز شد و زمانی که 40 قسمت از فیلمنامه آماده شده بود، گروه تولید وارد عمل شد و پیش تولید را شروع کرد.

فیلمبرداری سریال کیمیا زمانی شروع شد که 70 قسمت آن نوشته شده بود.

به گفته جواد افشار، اولین سریال بلند تلویزیون با بیش از صد قسمت، شخصیت‌ها، موضوعات و قصه‌های بسیار در خود دارد و روایتی از تقریبا چهار دهه است و شکل‌گیری یک زن انقلابی و رشد شخصیت او را نشان می‌دهد.

افشار که از سال 1391 به‌عنوان کارگردان سریال کیمیا انتخاب شده بود، در کنار پیش تولید سریال، پنج ماهی را به ساخت سریال مادرانه اختصاص داد. در این فاصله علاوه بر نویسندگان که فیلمنامه را تمام می‌کردند، طراحان صحنه و لباس مشغول تدارک تولید سریال بودند و جست و جوی لوکیشن‌های سریال ادامه داشت.

کیمیا، اینجا، آنجا، همه جا

آبادان، خرمشهر، تهران، مهرشهر کرج، تهران و خاورشهر از جمله شهرهایی است که میزبان سریال کیمیا بوده است؛ به علاوه کشورهای گرجستان و فرانسه.

به گفته جواد افشار، این سریال بیش از 480 لوکیشن دارد و تا کنون 700 جلسه تصویربرداری داشته است.

برای ساخت سریالی که تقریبا نیمی از آن در دهه 50 روایت می‌شود و 80 قسمت آن سال‌های بین 57 تا 63 را نمایش می‌دهد، لازم بود ظاهر شهرها و خانه‌ها عوض شود.

افشار می‌گوید: کوچه، خیابان، بازار، خانه، نانوایی، کتابخانه، قصابی و جاهای زیاد دیگری بود که باید آنها را تغییر می‌دادیم تا با واقعیت‌ تاریخی منطبق باشد.

گروه تولید کیمیا در بسیاری از مکان‌ها، لوله‌ها و کنتور گاز را پوشاندند تا در سریال دیده نشود؛ همین‌طور پلاک‌ها را. در بسیاری از دیوارها تغییر ایجاد شد، همین طور در پنجره‌ها، درها و شیشه‌ها که در دهه 50 شکل و شمایل خاص خودشان را داشتند. حجم زیادی لباس برای بازیگران تهیه و برای برخی از آنها چندین دست لباس تدارک دیده شد.

افشار می‌گوید: گاهی مجبور بودیم در یک خیابان عریض و طویل تصویربرداری کنیم که در دو طرفش، صدها ماشین امروزی پارک شده بود. از صبح کارمان را با تخلیه خیابان آغاز می‌کردیم. ساعت‌ها زمان می‌گذشت تا ماشین‌ها را با خواهش و التماس و در مواردی با جرثقیل از خیابانی خارج کنیم و به جایش ماشین‌های قدیمی پارک کنیم.

طیف رنگارنگ بازیگران

در سریال کیمیا مجموعه‌ای از بازیگران تهرانی و شهرستانی، مطرح یا ناشناخته در کنار هم هنرنمایی کرده‌اند.

به گفته افشار، تا امروز بیش از 450 بازیگر برای بازی در این سریال گریم شده و لباس عوض کرده‌اند؛ تمام این بازیگران دیالوگ داشته‌اند و حضورشان در قصه مثمر ثمر بوده است و به طور طبیعی، تعداد زیادی هنرور نیز با تولیدکنندگان سریال همکاری داشته‌اند.

به گفته افشار، 80 بازیگر جزو بازیگران اصلی سریال هستند که برخی از آنها حضور مستمر و طولانی داشته‌اند و برخی دیگر نه، اما همه این افراد از میان بهترین بازیگران کشور انتخاب شده‌اند.

کارگردان کیمیا درباره بازیگران می‌گوید: نقش‌هایی بود که با همه کوتاهی نمی‌شد آنها را دست نابازیگر سپرد، مانند نقشی که حسن جوهرچی یا حامد بهداد بازی کرده‌اند. برای ما مهم بود که بهترین‌ها را داشته باشیم، حتی اگر معروف و مطرح نباشند؛ مثل عبدالحلیم تقلابی یا ابتسام بقلایی که از بهترین بازیگران جنوب هستند. آنقدر تعداد بازیگران خوب و نقش‌های اصلی سریال زیاد است که نتوانستیم نام همه آنها را در تیتراژ اول سریال بگنجانیم و به برخی دیگر در تیتراژ دوم یا سایر بازیگران اشاره کردیم.

در سریال کیمیا بازیگرانی چون رضا کیانیان، نیکی‌ کریمی، مهدی سلطانی و حامد بهداد نقش‌هایی را برعهده گرفته‌اند که نقش اصلی سریال نیست اما ویژگی‌های خاصی دارد که این بازیگران، ایفای آن را پذیرفته‌اند و برای دانستن این ویژگی‌ها راهی نداریم جز آن که سریال را ببینیم چون نویسنده و کارگردان این نقش‌ها را لو نمی‌دهند.

جدول‌هایی برای مهندسی فیلمنامه

در بازنویسی فیلمنامه‌ای که بیش از صد قسمت دارد، یک تغییر در قسمت 20 می‌توانست در قسمت 50 اثر داشته باشد یا چیزی را در قسمت سوم عوض کند. به این منظور مسعود بهبهانی‌نیا از شیوه مهندسان بهره گرفت.

وی در این باره توضیح می‌دهد: خانم‌ها زهرا پارسافر و نوشین خودسیانی کمک کردند و جدولی تهیه‌کردند که بر اساس آن، سیر ماجراها دسته‌بندی شده بود. این جدول‌ها کمک می‌کرد که جلوی اشتباه گرفته شود چون خلاصه اتفاقات و شخصیت‌های هر سکانس در آنها ذکر شده بود.

بر اساس توضیحات این نویسنده، جدول‌ها روی 100 برگه A3 ترسیم شده بود که به مقتضای کار،‌ تعدادی از آنها روی دیوار اتاق نویسندگان نصب می‌شد.

این نویسنده می‌گوید: کارهای بزرگ نیاز به مهندسی دارد. با این جداول، ساختار و شالوده فیلمنامه را می‌ساختیم و بعد از آن با ظرافت و دقت به امور هنری می‌پرداختیم.

شاگرد اول‌های بازیگری

مسعود بهبهانی‌نیا می‌گوید،‌ به دلایل متعدد قسمت‌های زیادی از این سریال را بازنویسی کرده است و یکی از دلایل به انتخاب بازیگران مربوط بوده است.

وی توضیح می‌دهد: در میانه تولید سریال بودیم که مدیران سازمان صدا و سیما، از جمله مدیر شبکه دو تغییر کردند و بر اساس خواست مدیران جدید تغییراتی در سریال ایجاد کردیم. گاهی هم محدودیت‌های مکانی باعث می‌شد بخش‌هایی از سریال را بازنویسی کنیم اما مهم‌تر از همه اینها دوست داشتم بعد از انتخاب بازیگران متن را متناسب با بازی آنها بازنویسی کنم.

به گفته بهبهانی‌نیا، وقتی نیکی کریمی بازی در نقش محبوبه را پذیرفت، در حالی که هنوز بازیگر نقش همایون مشخص نشده بود، تصمیم گرفته شد حضور همایون در سریال به نفع نقش محبوبه کمرنگ شود تا از حضور نیکی کریمی بهره کافی و وافی برده شود. بر اساس توضیحات نویسنده، تلاش و دقت برخی بازیگران، حتی در تغییر روند قصه نقش داشته است؛ یعنی درخشش یک بازیگر و پشتکارش باعث می‌شد نویسندگان قصه‌های بیشتری برایش بنویسند!

بهبهانی‌نیا می‌گوید: مهراوه شریفی‌نیا بسیار با دقت فیلمنامه را می‌خواند و بارها و بارها سوال می‌کند اما باید تجلیل کنم از خانم آزیتا حاجیان به‌عنوان یک مادر و نیز از حسن پورشیرازی که توانستند آمال‌ و آرزوهای مرا که روی کاغذ آمده بود، محقق کنند و گاهی قصه‌های مرا زیباتر از آنچه نوشته‌ام،‌در دنیای واقعی به نمایش بگذارند.

نسبت فامیلی با خرمشهر

مسهود بهبهانی‌نیا سال‌های انقلاب و جنگ در خرمشهر زندگی کرده و بچه محل شهید جهان‌آرا بوده است. آنها از زمانی که بهبهانی‌نیا چهارده ساله بوده تا یک هفته پیش از شهادت جهان‌آرا مراوداتی داشته‌اند و با هم در مسجد، کارهای انقلابی و بعدها در کانونی که تشکیل داده بودند
فعالیت داشتند.

کسی نمی‌تواند بگوید به تقدیر ارتباط دارد یا به دوستی بهبهانی‌نیا و جهان‌آرا اما همسر بهبهانی‌نیا دختردایی شهید جهان‌آراست و همین دوستی و نسبت فامیلی سبب شده است او در سریال کیمیا یادی از این شهید بزرگوار بکند.

با این اوصاف طبیعی است که بهبهانی‌نیا برای نگارش فیلمنامه کیمیا از تجربیات خودش استفاده کرده اما روزشمار تاریخ انقلاب، خاطرات برخی اطرافیان شاه و کتاب‌های مرتبط با دوران جنگ و انقلاب را نیز خوانده است. جمع‌آوری روزنامه‌های قدیمی و به‌خصوص بررسی تیتر این روزنامه‌ها برایش بسیار راهگشا بوده است.

آذر مهاجر - رادیو و تلویزیون