فرصت‌ها و تهدید‌های منطقه آزاد ارس

صادق نجفی، شهردار تبریز که مدیرعاملی منطقه آزاد ارس را در سابقه مدیریتی خود دارد، یکی از عواملی را که باعث شده مناطق آزاد کشور به اهداف اقتصادی مورد نظر خود نرسند، مکان‌یابی نامناسب این مناطق می‌داند و به خبرنگار جام‌جم می‌گوید: مناطق آزاد اغلب در جاهایی قرار گرفته‌اند که دارای زیرساخت‌هایی چون آب، برق، بزرگراه و فرودگاه نیستند. این در حالی است که یک سرمایه‌گذار برای شروع فعالیت تجاری خود به این زیرساخت‌ها نیاز دارد.

وی با بیان این که قوانین و مقررات مناطق آزاد باید با قوانین سرزمین اصلی متفاوت باشد،‌ می‌افزاید: قوانین و مقررات گمرکی و مرزبانی در مناطق آزاد، همان قوانین کشوری است. بنابراین سرمایه‌گذار نیز تمایلی برای فعالیت تجاری و اقتصادی در این مناطق ندارد.

نجفی با اشاره به این که سرمایه‌گذار نیازمند حمایت بانکی است، خاطرنشان می‌کند: در قانون مناطق آزاد، بانک‌های خارجی برای تاسیس شعبه آزاد هستند، اما قوانین بانک مرکزی چنین اجازه‌ای را به این مناطق نمی‌دهد.

مدیرعامل پیشین منطقه آزاد ارس با تاکید بر این موضوع که تمام اختیارات قوه مجریه در مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی به‌جز مسائل مربوط به امور قضایی وامنیتی به مدیرعامل و هیات مدیره این مناطق تفویض شده است، می‌گوید: براساس این قانون، تمام دستگاه‌های اداری در این مراکز باید زیر نظر مدیرعامل باشد، اما در مناطق آزاد چنین قوانینی وجود ندارد و هر کدام از نهادها و سازمان‌ها جداگانه تصمیم می‌گیرند.

وی تصریح می‌کند: به منظور رونق فعالیت مناطق آزاد، باید برای هر کدام از این مراکز وظایف خاصی تعریف کرد که هر کدام از آنها متولی توسعه یک حوزه مشخص باشند و صرفا به یک نوع فعالیت تجاری، صنعتی، کشاورزی یا گردشگری بپردازند در حالی که اکنون هر نوع فعالیت در تمام مناطق آزاد کشور انجام می‌شود.

فاصله با اهداف

منطقه آزاد ارس به عنوان دومین منطقه آزاد توسعه یافته و در حال رشد کشور پس از منطقه آزاد کیش از اهمیت بسیاری برخوردار است. این منطقه براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، دوم شهریور ۱۳۸۲ برای شتاب بخشیدن به توسعه اقتصادی منطقه تأسیس شد.

فعالیت بیش از سیصد واحد صنعتی فعال و 270 واحد صنعتی در دست احداث، امکانات و امتیازات ویژه‌ای برای فعالیت اقتصادی این منطقه آزاد فراهم آورده است. با وجود این شرایط، منطقه آزاد ارس با هدف اصلی خود فاصله زیادی دارد و به رونق و رشد اقتصادی لازم نرسیده است.

محسن خادم عرب باغی، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس، قانونگرایی و اجرای درست آن را مهم‌ترین عامل در رفع موانع و مشکلات می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: نحوه برخورد با کالای مسافر ازجمله مواردی است که باعث اختلاف نظر بین منطقه آزاد ارس و گمرک می‌شود. در این گونه موارد، کالاهایی به عنوان کالاهای همراه مسافر می‌تواند وارد کشور شود که هم وزن مشخصی داشته باشد و هم مطابق معیارهای تعریف شده باشد. بعضی واردکنندگان هم حق وارد کردن برخی کالاها را ندارند و در صورت ورود این کالاها، مراتب از طریق منطقه آزاد ارس به گمرگ اطلاع داده می‌شود و آنها هم با گرفتن عوارض، این کالاها را ارزشگذاری می‌کنند.

عرب باغی با تاکید بر این نکته که از کالاهای مناطق آزاد، عوارض گمرکی دریافت نمی‌شود و به همین دلیل،‌ اجناس و کالاهای آن از قیمت پایین‌تری برخوردار هستند، تصریح می‌کند: اخیرا واحد بازرسی در منطقه آزاد تشکیل شده که با برخی فروشندگان که قصد افزایش قیمت کالاهای خود را دارند، برخورد شود.

گسترش زمین‌خواری

یکی از مشکلاتی که اغلب مناطق آزاد با آن دست در گریبانند، رشد و گسترش زمین‌خواری است. این پدیده چند سال پیش در منطقه آزاد ارس به عنوان یکی از معضلات مطرح بود. عرب باغی با اشاره به این که منطقه آزاد ارس حدود دو سال به طور جدی با این پدیده روبه‌رو بود، می‌گوید: اوایل شروع به کار منطقه، زمین‌هایی با قیمت پایین به سرمایه‌گذاران واگذار شده بود و همین مساله سبب رشد زمین‌خواری در منطقه آزاد ارس شد که اکنون با تمهیداتی توانسته‌ایم زمین‌ها را با قیمت روز در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهیم.

یکی از ویژگی‌های منطقه آزاد ارس، شرایط مناسب برای کشت انواع محصولات کشاورزی است. از این رو به گفته مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل منطقه آزاد تجاری، صنعتی ارس، علاوه بر بخش صنعتی، فعالیت کشاورزی نیز در این منطقه رونق خوبی دارد، به طوری که بزرگ‌ترین گلخانه خاورمیانه در این منطقه احداث شده است.

مختار خوش‌پیمان می‌افزاید: از دو سال اخیر تاکنون نزدیک به 20 گلخانه در منطقه ایجاد شده است و برخی کشورها ازجمله روسیه و منطقه خودمختار نخجوان، جزو خریداران محصولات گلخانه‌ای این منطقه هستند.

یکی دیگر از ویژگی‌های مناطق آزاد، جذب گردشگر است که اغلب این مناطق در این زمینه چندان موفق نبودند و منطقه آزاد ارس نیز با وجود اماکن تاریخی و برخورداری از رود ارس،‌ شرایط مناسبی برای جذب گردشگر دارد ولی متاسفانه فقط در برخی روزهای سال از تعداد قابل توجهی گردشگر برخوردار است.

مسئولان منطقه آزاد ارس، یکی از دلایل بروز این معضل را نبود راه ارتباطی مناسب می‌دانند. به اعتقاد آنان، وجود آزادراه‌ها یکی از عوامل مهم گسترش گردشگر و تشویق عوامل سرمایه‌گذار است. با این وصف، مسیر ارتباطی حد فاصل مرند به سمت ارس یک جاده شوسه عادی و فاقد امکانات بزرگراهی است، هرچند به گفته خوش‌پیمان، اکنون سه پروژه با مجوز منطقه ارس و هماهنگی وزارت راه و اعتبار منطقه آزاد از سوی سه پیمانکار برای تکمیل مسیر بزرگراه در دست پیگیری است. وی پیش‌بینی می‌کند تا سال 95 این پروژه اجرایی شود.

خوش‌پیمان یکی از راه‌های برون‌رفت از چنین وضعیتی را هماهنگی با مجامع تولیدکنندگان و بازاریان می‌داند که با استفاده از تجربه موفق منطقه آزاد کیش و هماهنگی با منطقه آزاد ارس با ایجاد جشنواره‌های فصلی، شرایط لازم را برای تشویق و ترغیب گردشگران در چنین مناطقی و در همه ایام سال فراهم آورند.

فتاح غلامی