ترکیه چرا؟ چرا روسیه؟

روابط مسکو و آنکارا پس از آن‌که سوم آذر ماه 94 جنگنده‌های ترکیه یک جنگنده روسیه را هدف گرفتند و ساقط کردند، متشنج و مختل شد. ترکیه ابتدا در موضعی حق به جانب علت حمله به هواپیمای روسی را نقض حریم هوایی ترکیه و بعد از ارسال اخطارهای لازم، معرفی می‌کرد. اما با فاصله گرفتن از زمان حمله می‌کوشد این اقدام را ناشی از اشتباه در شناسایی هواپیمای روسی جا بزند.

کد خبر: ۸۶۰۴۵۹

اما روسیه اقدام ترکیه را اقدامی آگاهانه و خنجر از پشت دانسته و اعلام کرده این اقدام عواقب وخیمی برای ترکیه در پی خواهد داشت. مسکو در حالی که مقابله به مثل را حق خود دانسته، اقدام برای اعمال فشار بر مقامات آنکارا را آغاز کرده است.

وضعیتی که به نظر می‌رسد موجب نگرانی دولت ترکیه شده است. چنان‌که اردوغان با آن‌که تاکید داشت از روسیه عذرخواهی نمی‌کند، آلمان را واسطه قرار داده تا زمینه دیدارش با پوتین را فراهم سازد.

با گذشت چند روز از حمله ترکیه به هواپیمای روسی هنوز آنکارا نتوانسته فرضیه ارادی و آگاهانه بودن حمله به سوخوی روسی را رد کند بنابراین همچنان گمانه‌زنی‌ها درباره اهداف و انگیزه‌های ترکیه ادامه دارد. با توجه به وضعیت سیاسی و امنیتی منطقه می‌توان گفت ترکیه در این اقدام اهداف زیر را مدنظر داشته است:

1ـ وارد کردن ناتو به میدان رویارویی با روسیه با هدف تغییر موازنه در این بحران. بعد از آغاز عملیات نظامی روسیه در نهم مهرماه در حمایت از دولت بشار اسد و برای سرکوب تروریست‌های مستقر در سوریه، موازنه قدرت در بحران سوریه به نفع دولت سوریه و حامیان آن و به زیان مخالفان دولت سوریه مانند ترکیه، عربستان و قطر تغییر کرد. این تغییر چندان به مذاق ترکیه خوش نیامد لذا از همان ابتدا تلاش کرد بر آن تاثیر بگذارد. راهی که ترکیه در این جهت مدنظر قرار داد باز کردن پای ناتو در بحران است. از این‌رو یک هفته پس از آغاز حملات روسیه در سوریه با ادعای نقض حریم هوایی‌اش تقاضای برگزاری نشست اضطراری ناتو را کرد. و اینک بعد از گذشت کمتر از دو ماه از این رویداد با حمله به هواپیمای روسی و سپس درخواست برگزاری نشست اضطراری ناتو در این مسیر گام برداشت.

2ـ تلاش برای بر هم زدن بازی و تغییر مسیر روندها و جریان‌های مربوط به بحران سوریه. ورود نظامی روسیه به بحران سوریه تاثیرات خود را بر جای گذاشت و طرف‌های بین‌المللی و منطقه‌ای آن را به سمت آزمودن راه‌حل‌های سیاسی سوق داد. نتیجه آن برگزاری دو نشست وین با شرکت همه طرف‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بحران و توافق بر سر چارچوبی سیاسی برای حل این بحران بود. حملات تروریستی فرانسه نیز مزید بر علت شد و برخی از بازیگران غربی را که در ابتدای حملات روسیه بر ضدداعش به مخالفت با آن برخاستند، با روسیه همراه و هم صدا کرد.

موضوعی که تقویت موضع روسیه و طرفدارانش و به تبع آن تضعیف موضع مخالفان بشار اسد را به همراه داشت. ترکیه احساس می‌کند تداوم این روند موجب بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های پنجساله‌اش خواهد شد. از این‌رو می‌کوشد با بر هم زدن بازی و تغییر روندها و جهت‌ها، مانع از دست رفتن همه چیز به زیان خود شود.

با تمام تلاش‌های ترکیه، نه ناتو به رویارویی با روسیه رغبت نشان داده است و نه روندهای ایجاد شده به سمت حل بحران سوریه از راه سیاسی، تغییر جهت داده‌اند.

اعضای ناتو اگرچه به حمایت از عضو خود (ترکیه) متعهد هستند، اما چندان به رویارویی حاد با روسیه تمایل ندارند.

به‌ویژه اعضای اروپایی ناتو با توجه به ملاحظات ژئوپلیتیک که آنها را در تیررس روسیه قرار داده و آسیب‌پذیر ساخته است، براساس یک سنت دیرینه از رویارویی با روسیه پرهیز می‌کنند. در بحران ایجاد شده در روابط ترکیه و روسیه نیز از این مشی خود عدول نکردند و بیشتر کوشیدند تا طرفین را آرام کنند.

از سوی دیگر بعد از حملات تروریستی داعش در فرانسه مبارزه با داعش در اروپا به یک ارزش تبدیل شد بنابراین رهبران اروپایی نمی‌توانند افکار عمومی و فضای داخلی خود را نادیده بگیرند و روسیه را که رسما و عملا داعش را مورد حمله قرار داده است تحت‌فشار قرار دهند.

این وضعیت باعث شده به‌تدریج اولویت مبارزه با دولت بشار اسد برای قدرت‌های اروپایی جای خود را به اولویت مبارزه با داعش بسپارد و حتی برخی حفظ دولت بشار اسد را برای مبارزه با داعش ضروری اعلام کنند.

از این‌رو ترکیه نتوانسته و نمی‌تواند فرآیندها و جریان‌هایی را که به حمایت از عملیات روسیه منتهی شده و به صورت غیرمستقیم دولت بشار اسد را تقویت می‌کنند، تغییر دهد.

از این‌رو تلاش‌های ترکیه نتایج موردنظرش را به بار نیاورده است. ترکیه تحت‌فشار روسیه مجبور به توقف پروازهای خود در فضای سوریه شده است.

پیام این تصمیم این است: خالی کردن میدان به نفع رقیب. از سوی دیگر با بحران در روابط مسکو و آنکارا، موضوع حمایت و پشتیبانی ترکیه از تروریست‌ها به‌ویژه واسطه قرار گرفتن ترکیه در فروش نفت برای داعش به شکل برجسته‌ای مطرح شده است. تا جایی که دولت اردوغان در موضع متهمی قرار گرفته که باید پاسخگو باشد. فشار در حدی است که اردوغان اعلام کرد اگر این موضوع اثبات شود از مقام خود کناره‌گیری خواهد کرد. با توجه به این شرایط است که به نظر می‌رسد حمله به هواپیمای روسی، نه‌تنها نتوانسته شرایط را به نفع ترکیه تغییر دهد بلکه بازخوردی منفی برای آنکارا داشته و فضای فرصت را به زیان آنکارا شکل داده است.