قلعه مرموز

قلعه بیاضیه یا ارگ بیاضیه قلعه‌ای قدیمی است که در روستای بیاضیه در شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان قرار دارد.

قلعه بیاضیه به مراتب عجیب‌تر از ارگ بم است. چون در چند طبقه و تودرتو ساخته شده و به وسیله قنات‌هایش با خانه‌های روستایی که در اطرافش ساخته شده در ارتباط است.

در اطراف قلعه خندق عریض و عمیقی ساخته شده است تا آن را از گزند حملات محافظت کند. این قلعه با مجموعه خشتی گسترده و به هم پیوسته پیرامونش ارتباط دارد و در حقیقت همه اینها دست به دست هم داده که آن را تبدیل به یک نمونه کم‌نظیر از ارگ و دژ کویری کند.

قلعه بیاضیه بنا به اسناد به دست آمده‌، مربوط به دوره ساسانیان است و بار‌ها پس از آن تعمیر و نوسازی شده است.

نهایتا ولی این قلعه در زمان رضا تخریب و بلااستفاده شد. تا این‌که در سال‌های اخیر به همت خود اهالی بومی که بعضاً اساتید دانشگاه هستند دوباره احیا شده است.

این قلعه باستانی با سبک معماری ساسانی، قرن‌ها کارکردهای دفاعی و مسکونی داشته، چنان‌که گفته می‌شود در دوره اسماعیلیه پایگاه هواداران حسن صباح بوده است.

اتاق‌های متعدد و طبقات مختلف قلعه از شگفتی‌های آن است. گویا مردمان این سرزمین تا چند سال قبل، از این قلعه به عنوان محل نگهداری اموال قیمتی خود استفاده می‌کردند.

هنوز آثاری از این استفاده درآن دیده می‌شود. کارکرد مهم دیگر قلعه این بوده که انبار غله روستاییان بوده است.

براساس تحقیقات قلعه تاریخی بیاضیه با 700 اتاق در وسط روستای بیاضیه یکی از عجیب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این روستاست.

این قلعه‌ تاریخی و زیبا که در چندین طبقه طراحی شده است هم‌اکنون نیز جایی شگفت‌انگیز و مرموز است. به طوری که دو طبقه آن در زیر‌زمین و دو طبقه آن در روی زمین است.

کانال‌های قنات بسیاری از زیر قلعه می‌گذرد و آن را با دیگر خانه‌های روستایی و مسجد قدیمی روستا مرتبط می‌کند.

مردم در زمان قدیم در وقت‌هایی که دشمن به آنان حمله می‌کرده است از راه همین قنات‌ها و راه‌های زیرزمینی خودشان را به قلعه می‌رساندند.

وجود و پیش‌بینی تهویه هوا برای طبقات زیرین این قلعه، خود نشان از میزان توسعه‌یافتگی و همت مردمان آن زمان دارد.

البته در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای احیا و بازسازی این قلعه صورت گرفته است که متأسفانه چندان مورد حمایت قرار نگرفته، برای همین هنوز بسیاری از بخش‌های این قلعه نا‌شناخته مانده است و تنها تاکنون بخش اندکی از دو طبقه روی زمین آن شده است.

از دیگر جاذبه‌های قلعه بیاضیه وجود کوزه‌ها و صندوقچه‌های قدیمی که در گوشه و کنار اتاقک‌های آن است.

قلعه تاریخی بیاضیه در دی‌ماه سال 1380 به شماره 4701 ثبت ملی شده است. این قلعه افسانه‌ای، که شاهکار سبک معماری عهد ساسانی است، قرن‌ها به عنوان دژ مستحکم و تسخیرناپذیر کویر مرکزی ایران کارکردهای گوناگون دفاعی و مسکونی داشته است.

در زمان‌های گذشته زندگی بسیاری از مردم منوط به وجود این قلعه بوده است. هر زمان که راهزنان به روستا حمله می‌کردند مردم به قلعه پناه می‌بردند.

از راه‌های زیر زمین آن آب و مواد خوراکی مورد نیاز خود را تهیه می‌کردند و حتی برای ماه‌ها می‌توانستند در قلعه زندگی کنند.

در این بین هر نقطه از این قلعه و هر اتاق آن مربوط به یک خانواده است. هنوز هم برخی از نوادگان خانواده‌های قدیمی اتاق‌های خود را می‌شناسند، اما قلعه دیگر مثل قدیم مورد استفاده نیست.

متاسفانه چندان هم در زمینه بازسازی و احیای آن برای بازدید گردشگران خصوصا گردشگران خارجی همت گمارده نشده است.

به نظر می‌رسد اگر یک برنامه‌ریزی جدی برای احیا و نگهداری و همچنین تبلیغات برای قلعه بیاضیه صورت بگیرد، جای خالی ارگ بم را می‌توان بار دیگر پر کرد. حتی این قلعه به مراتب عجیب‌تر از ارگ بم است.

خصوصا با داشتن رشته قنات‌های پیچ در پیچ که حتی در نوع خود در جهان هم کم‌نظیراست. خود این قنات‌ها که هنوز هم به صورت محدود مورد استفاده مردم روستاست، جاذبه عجیب گردشگری است که در کنار این قلعه تاریخی می‌تواند بیاضیه را به یک منطقه گردشگری محبوب برای گردشگران خارجی تبدیل کند.

علاو بر قلعه، روستای بیاضیه جاذبه‌های فراوان دیگری هم دارد. وجود ساباط‌ها، پایاب‌های سرپوشیده، قنات‌ها، حسینیه و مسجد جامع قدیمی و امامزاده و نخلستان‌های انبوه در آن توجه گردشگران داخلی و خارجی را جلب کرده و چند سالی است که سفر به این روستای کویری از سوی گروه‌های گردشگری و تحقیقاتی افزایش یافته است.

خانه‌های قدیمی این روستا عموما از خشت و دارای حوض‌های بزرگ، ایوان‌هایی با طاق بلند که در تابستان خنک هستند و دارای اتاق‌های زمستانی و تابستانی هستند.

قلعه بیاضیه بار‌ها مورد توجه سفرنامه نویسان و سیاحان قدیمی قرار گرفته است. نام این ارگ در کتاب سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی آمده است.

همچنین در روستای بیاضیه مسجد جامع وجود دارد. این مسجد از قدیمی‌ترین مساجد ایران است که تک مناره‌ای است.

از طرف دیگر با وجود چند اقامتگاه بومی که از بازسازی کاروانسراهای قدیمی ایجاد شده‌اند، پذیرایی از گردشگران به خوبی در این منطقه ممکن است.

در ضمن بیاضیه به کویر مشهور مصر هم نزدیک است، می‌توان در یک روز هم بیاضیه را دید هم از کویر مصر بازدید کرد.

مهرداد شاکری

ضمیمه چمدان