سایه مد فرنگی بر سر پوشاک ایرانی

چشم امیدشان را به نمایشگاه و جشنواره‌هایی می‌دوزند که قرار است محلی برای عرضه لباس‌هایی با طرح‌های اسلامی ـ ایرانی باشند، اما خیلی وقت‌ها این لباس‌های مناسب، کاربردی و باکیفیت را حتی بین مدل‌های ارائه شده در جشنواره‌های مختلف مد و لباس ایران اسلامی نیز پیدا نمی‌کنند.

خانم یغمایی یکی از آنهاست؛ زن جوان 37 ساله‌ای که همراه دختر کوچکش نزدیک یکی از غرفه‌های سالن ورودی ایستاده و مشغول برانداز کردن مدل‌هایی است که در بخش مسابقه جشنواره شرکت کرده‌اند؛ لباس‌هایی با کد مشخص، همراه با نام طراح و تلفن سفارش اثر. بازدیدکننده‌ای که می‌گوید پای ثابت جشنواره‌های اینچنینی است و هیچ‌وقت نتوانسته طرح و مدل موردنظرش را با قیمتی مناسب پیدا کند.

این شهروند تهرانی در ادامه به لباسی که مقابلش پشت ویترین قرار گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: «مثلا این مدل را نگاه کنید.» رد نگاه او را که می‌گیریم می‌رسیم به لباسی سه تکه با دامن، مانتو و سارافن، با حاشیه‌دوزی و سنگ‌کاری.

خانم یغمایی ادامه می‌دهد: همه طرح‌های اسلامی ـ ایرانی ما متاسفانه در این چند سال به مدل‌هایی اینچنینی خلاصه شده‌اند. هیچ خلاقیتی در طرح‌ها دیده نمی‌شود، در حالی که در جشنواره مد و لباس باید آثار ارائه شده مطابق با نیاز روز مردم و خلاقانه باشد.

مخاطب عام سردرگم میان طراحی‌های خاص

خانم یغمایی تنها بازدیدکننده‌ای نیست که چنین نظری دارد. چند غرفه آن‌طرف‌تر،‌در سالن کناری نمایشگاه یعنی جایی که برندهای مختلف اختصاصا به فروش پوشاک اسلامی ـ ایرانی پرداخته‌اند، سه دختر دانشجو کنار هم ایستاده و مشغول بالا و پایین کردن مانتوهای چیده شده در رگال یکی از غرفه‌ها هستند. وقتی با آنها همکلام می‌شویم می‌فهمیم دو نفر از آنها اهل اراک هستند و دیگری اهل ارومیه. هر سه دانشجوی رشته اقتصاد دانشگاه تهران هستند.

اما آنها هم هنوز دست خالی بین غرفه‌ها می‌چرخند و حرف مشترک هر سه نفرشان هم یک چیز است: «ما اصلا نمی‌توانیم این مدل‌ها را در شهر خودمان بپوشیم. اینها شاید در خیابان‌های تهران جلب توجه نکنند، اما در شهرستان‌ها چه؟!»

به غرفه شلوغ‌تری می‌رسیم که به نظر می‌رسد مدل‌هایش بیشتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته است. در این غرفه بازدیدکننده‌ها بیشتر مقابل چند مدل خاص که جداگانه روی دیوار نصب شده ایستاده‌اند؛ مدل‌هایی که به گفته صاحب غرفه، نمونه هستند و اگر کسی قصد خرید دارد باید آنها را سفارش بدهد.

قیمت‌ها اینجا آهسته گفته می‌شوند: یک میلیون و 800 هزار تومان ناقابل! قیمتی که باعث می‌شود خیلی از بازدیدکننده‌ها بعد از همان سوال اول عقب بنشینند، منتهی اگر کنجکاوتر باشید و بپرسید که چرا این قیمت با چه معیاری برای یک مانتوی مجلسی تعیین شده است، در پاسخ می‌شنوید که: «این مانتو با تافته آمریکایی دوخته شده و قسمت پایین و دور آستین‌هایش هم تماما گلدوزی با دست است.» خانم فروشنده تاکید می‌کند که فقط 500 هزار تومان پول دوخت چنین مانتویی است.

طرح‌های ویژه‌ای که به تولید انبوه نمی‌رسند

این مانتوهای یک میلیون و 800 هزار تومانی با این‌که به نظر می‌رسد گران‌ترین مدل‌های جشنواره باشند، اما گشتی بین بقیه مدل‌ها و دیدن اتیکت قیمت‌ها، هم از حکایت از وجود مانتوهای چند صد هزار تومانی دارند. مانتوهایی که وقتی کمی خاص و متفاوت‌تر از مدل‌های معمول بازار طراحی می‌شوند،‌ بدون توجه به موجودی جیب خریداران قیمت‌شان هم روندی صعودی را طی می‌کند؛‌ این مدل‌ها عموما از 200 هزار تومان شروع می‌شوند و تا 750 هزار تومان هم می‌رسند.

به‌جز این مانتوها،‌تک و توک در برخی غرفه‌ها می‌توان مانتوهایی با قیمت زیر صد هزار تومان هم پیدا کرد؛ اما نباید انتظار داشت این مانتوها مدل‌های جدید و به روزی داشته باشند و با سلیقه مخاطبان مخصوصا نسل جوان جور دربیایند. اتفاقی که نشان از وجود یک مشکل بزرگ در جشنواره‌هایی دارد که با محوریت پوشش اسلامی ـ ایرانی در گوشه و کنار شهرها برپا می‌شوند؛ این که طرح‌های برگزیده اسلامی ـ ایرانی این جشنواره‌ها هیچ‌وقت راهی بازار مصرف عمومی نمی‌شوند و خروجی جشنواره‌های مد و لباس اسلامی ـ ایرانی را کمتر می‌توان در سطح شهر و بین پوشش شهروندان عادی دید.

این مشکل را وقتی با سهیل عباسی، استاد دانشگاه، طراح بین‌المللی لباس و یکی از شرکت‌کننده‌های جشنواره تنسیم در سال‌های گذشته در میان می‌گذاریم به یک دلیل ساده می‌رسیم .

او می‌گوید: «به عنوان شخصی که تقریبا همه ساله در کارگروه مد و لباس بوده‌ام، معتقدم که باید کارها و تلاش‌ها در جهت فرهنگ‌سازی پوشش اسلامی ـ ایرانی ریشه‌ای‌تر باشد. هدف فقط نباید این باشد که یک نمایشگاه برگزار کنیم و تمام. این رویه هیچ‌وقت خروجی ندارد. ما باید در قدم اول بیاییم از دانشگاه‌ها شروع کنیم.»

عباسی تاکید می‌کند: «وقتی که ما می‌خواهیم پوشش عمومی مردم را با آرمان‌های اسلامی و ایرانی حاکم بر جامعه هماهنگ کنیم، بالطبع باید اول روی یک جامعه آماری کوچک‌تر کارکنیم. در مرحله بعدی در عرضه نمایشگاهی باید به شرکت‌کننده‌ها بگوییم چه نکاتی باید مورد توجه باشد؛ یعنی هدف تعیین کنیم.»

به این ترتیب و به گفته این استاد دانشگاه، تکلیف طراحان لباس و حتی مخاطب‌ها روشن می‌شود؛ هم طراحان لباس می‌دانند چه لباسی را در چه رده قیمتی برای چه مخاطبی ارائه کنند و هم مخاطب می‌داند که انتظار چه سطح محصولاتی را از نمایشگاه باید داشته باشد.

قانون مد و لباس اجرا نمی‌شود

در این که پوشش، بخشی از سبک زندگی یک جامعه است شکی نیست. این موضوعی است که مورد توجه متولیان و سیاستگذاران فرهنگی در کشورهای مختلف دنیا هم قرار گرفته است؛ مخصوصا کشورهایی که داعیه توسعه یافتگی و پیشرفت دارند. نتیجه این توجه، تولید و پخش مدل‌های اسلامی متناسب با سلیقه و معیارهای غربی، در کشورهای اسلامی است. اتفاقی به ظاهر ساده که نتیجه‌ای جز تغییر سبک زندگی و پوشش در کشورهای مصرف‌کننده نخواهد داشت.

در همین رابطه وقتی پای صحبت‌های کبری خزعلی، رئیس شورای زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌نشینیم، با اشاره به مشکلات موجود در بحث ساماندهی مد ولباس اسلامی ـ ایرانی می‌گوید: اگر ما به قانون مد و لباس که در سال 85 تصویب شده نگاه کنیم می‌بینم که روی هم 9 دستگاه و وزارتخانه به عنوان متولی این امر تعیین شده‌اند و مسئولیت اصلی هم در این بین به وزارت ارشاد داده شده است.

این نهاد‌ها باید در 9 سال گذشته، با هم در این زمینه همکاری می‌کردند، از تولید پارچه گرفته تا ایده و طرح و در نهایت توزیع و مدیریت اقتصادی. اما هیچ‌کدام از اینها انجام نشده و نمی‌شود. هنوز هم افرادی که پایبند به اصول و اعتقادات هستند، لباس‌های مناسب‌شان را در سطح شهر و در بین مغازه‌ها کمتر پیدا می‌کنند. اما متاسفانه این لباس‌ها در این نمایشگاه‌ها هم عرضه نمی‌شود.

خزعلی در ادامه تاکید می‌کند: صرف برگزاری نمایشگاه مد لباس اسلامی ـ ایرانی کار خوبی است، اما کافی نیست. چون خیلی وقت‌ها خود این نمایشگاه‌ها از هدف اصلی‌شان دور می‌شوند و نمی‌توانند پاسخگوی نیاز جمیعت 80 میلیونی ما باشند. دراین نمایشگاه‌ها نه کیفیت لباس‌ها مناسب است و نه قیمت‌ها. در حالی که برای تمام اینها در قانون مد و لباس، چارچوب تعیین شده و اگر قرار است کاری جدی در ساماندهی بحث مد و لباس انجام شود، باید قبل از هر چیز قانون مد و لباس اجرایی شود.

رئیس شورای زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با اشاره به حضور برندها و مدل‌های خارجی در سطح شهر می‌گوید: متاسفانه اقتصاد سیاه بازار پوشاک ما که با قاچاق کالاها هم ارتباط نزدیکی دارد به این بحث ضربه می‌زند. تولیدکننده‌های زیادی آن سوی مرزهای نشسته‌اند و بازار داخلی کشور ما را هدف قرار داده‌اند و اگر ما به بحث ساماندهی مد و لباس توجه نکنیم و خودمان فکری به حال خودمان نکنیم، بیش از پیش در این عرصه آسیب می‌بینیم.

قیمت پایین طرح‌های ایرانی با تولید انبوه

در حالی که پیکان انتقادات در زمینه ساماندهی مد و لباس،‌ خیلی وقت‌ها به سمت کارگروه مد و لباس کشور نشانه می‌رود، دبیر کارگروه مد و لباس کشور به ما می‌گوید: برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای مد و لباس عمدتا با نگاه جریان‌سازی و ارائه الگوهای جدید در جهت معرفی ظرفیت‌های طراحان و تولیدکنندگان محصولات ایرانی اسلامی است. ورود به این حوزه طبیعتا مشکلات، سختی‌ها و چالش‌های خاص خودش را دارد، اما طی سال‌های اخیر طراحان ما توانسته‌اند ظرفیت خودشان را به جامعه معرفی کنند و تغییر رویکرد بین تولیدکنندگان هم کم‌کم در حال رخ دادن است. با این حال حمید قبادی هم معتقد است هنوز برای تغییرهای اساسی به زمان نیاز داریم.

قبادی با اشاره به لزوم ایجاد فضا برای ارائه طرح‌های برگزیده جشنواره‌های اینچنینی می‌گوید: تا محصولی به تولید انبوه نرسد قیمتش پایین نمی‌آید و برای این کار باید به تغییر رفتار سنتی تولید کنندگان در استفاده از طرح‌های جدید اسلامی ـ ایرانی توجه کنیم.

مینا مولایی - جامعه