مدگرایی، حلقه‌ای از زنجیره « نفوذ»

مدگرایی آن است که فرد سبک زندگی مانند، لباس و پوشش، طرز زندگی، آداب پذیرایی، معاشرت، تزیین و رفتار خود را طبق آخرین الگوها تنظیم کند و به محض آن که الگوی جدیدی در جامعه رواج یافت، از آن پیروی کند.

جامعه‌شناسان به رفتار جمعی نوظهوری که به قدر رسم اجتماعی تثبیت نشده باشد، مد اجتماعی می‌گویند. رسانه‌های جمعی اعم از تلویزیون و رادیو، ماهواره، کتاب، مجلات، عکس و پوستر، نمایش از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، تلگرام و... ابزارهای مهم انتقال فرهنگ مد و فَشِن، آن هم عمدتا از نوع غربی و غیرخودی است.

نوگرایی و مد؛ همسان با فطرت

دکتر حسن بنیانیان، رئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی به جام‌جم گفت: موضوع مد و نفوذ فرهنگ مدگرایی از ابعاد مختلفی قابل بررسی است و به واسطه نقش بسیار تأثیرگذاری که در اقتصاد، فرهنگ، سبک زندگی و تمدن بشری و به تبع آن در مسائل اجتماعی و سیاسی پیدا می‌کند، جا دارد در پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری علوم انسانی مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد. وی با اشاره به متون اسلامی ازجمله دیدگاه علامه مطهری در باب فطرت، گفت: پنج ویژگی مهم فطرت انسانی عبارت است از:

الف ـ پرستش قدرت مافوق طبیعی که با هدایت انبیای الهی به پرستش خالق هستی هدایت می‌شود و در پیوند نخوردن با مکاتب الهی، در بت‌پرستی، فردپرستی، مال‌پرستی و سایر انواع پرستش‌ها تجلی می‌یابد.

ب ـ حقیقت‌طلبی که همه افراد انسانی را دعوت به کشف حقایق عالم و روابط علت و معلولی می‌کند و موتور محرکه علم و فناوری است.

ج ـ میل خدمت به دیگران: همه ما در صورت داشتن فطرت سالم از حل مشکلات و رفع نیازهای سایر موجودات هستی به‌ویژه انسان‌ها، لذت روحی - روانی می‌بریم که همه ما شاهد نمونه‌هایی از آن هستیم.

د: علاقه به زیبایی‌طلبی، این که روح و روان انسانی نیازمند دریافت زیبایی است و حواس پنجگانه انسان ابزاری است برای دریافت این زیبایی‌ها. بدیهی است که این زیبایی‌ها همان طور که در عالم محسوسات وجود دارد در عالم معنا نیز می‌تواند
تجلی یابد.

هـ : انگیزه خلاقیت: یکی دیگر از ویژگی‌های فطرت‌های سالم، انگیزه برای خلق پدیده‌هایی است که تا به حال وجود نداشته است.

فناوری در خدمت مدگرایی

رئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در دنیای مدرن به واسطه قطع ارتباط زندگی بشری با وحی‌الهی و با نفوذ و تسلط افراد جاه‌طلب در نظام‌های حاکمیتی کشورهای غربی، نخبگان دنیای علم و فناوری، با توجه بیش از حد به نیازهای جسمی و جنسی، مسیر زندگی بشر را از تعادل خارج کرده‌اند و بخش اعظم فناوری‌های خلق شده در خدمت توسعه و تعمیق نیازهای جسمی و جنسی قرار گرفته است و با خلق فناوری‌های جدید و تولید انبوه در ارائه انواع کالاها و خدمات در یک ساز و کار به هم پیوسته، جسم زن و مرد مورد توجه قرار گرفته و بهره‌گیری از نیازهای جنسی گسترش یافته است. در این میان نیازهای فطری انسانی که در جایگاه طبیعی خود می‌توانسته به زندگی، روح و آرامش بخشد در خدمت گسترش حیوانیت انسانی قرار گرفته است. ذات مدگرایی پاسخی طبیعی به نیازهای فطری انسان مانند زیبایی و خلاقیت است، اما وقتی نظام اجتماعی از وحی‌الهی منقطع شود، همین امر ارزشمند یعنی مد و مدگرایی به یک جریان مخرب تبدیل می‌شود و زندگی اجتماعی را به ابتذال می‌کشاند و زمینه‌ساز نابودی نهاد خانواده می‌شود.

ضرورت بازشناخت پدیده مد

بنیانیان افزود: همه افراد مؤثر در موضوع مد و نفوذ مدگرایی باید با نگاهی عمیق به نقش تلاش‌های خود در فرهنگ جامعه واقف شوند. اگر این نگاه عمیق ایجاد شود، شاهد آن نخواهیم بود که بعضی افراد بدون درک فلسفه پوشش اسلامی، با نگاه کم عمق فقهی به استناد این که تنها صورت و دست زن مسلمان می‌تواند فاقد پوشش باشد، دست به طراحی‌هایی در انواع پوشش‌های زن مسلمان بزنند که بعضا جاذبه او را برای جلب توجه مردان دو چندان می‌کند و جالب این که همزمان فکر می‌کنند که خدمت بزرگی به حفظ عفاف و حجاب نموده‌اند. البته همه بحث مد و مدگرایی در لباس زن و مرد خلاصه نمی‌شود. این پدیده که بسیاری از فروشگاه‌ها و سازندگان بناهای جدید به فکر افتاده‌اند با بهره‌گیری از حروف انگلیسی روی تابلوی مغازه‌ها و ساختمان‌ها به خریداران القا نمایند که کیفیت محصول یا خدمات این فروشگاه بهتر است یا بعضی اساتید و سخنرانان برای نشان دادن عمق دانش خویش از کلمات انگلیسی استفاده می‌کنند. اینها همه نوعی مدگرایی است که نتیجه طبیعی آن تخریب زبان فارسی است. اگر چه رسانه‌های ما به این پدیده‌ها کم‌توجهند و رسالت و نقش خویش را در این زمینه کمرنگ می‌بینند.

ابعاد دوگانه مد و مدگرایی

عصمت سپهری، مشاور امور بانوان رسانه ملی نیز درباره موضوع مد و نفوذ فرهنگ مدگرایی گفت: خداوند انسان را به گونه‌ای آفریده که همواره از حالت یکنواختی گریزان بوده و مدام در پی تحول است. این ویژگی انسان را به سمت یک زندگی پرتحرک، جذاب و متنوع سوق می‌دهد. وی افزود: رهبر معظم انقلاب با دقت نظر خاصی به موضوع مد فرموده‌اند؛ من با مد مخالف نیستم. با مدی مخالفم که از طریق دشمن تحمیل شود. در واقع ایشان با مدی که حاصل نوآوری و خلاقیت ایرانیان است موافق هستند.

سپهری تصریح کرد: برخی مد را نشانه رشد و تمدن بالا می‏دانند و به هر وسیله‌ای سعی می‌کنند با مد روز حرکت کنند. در مقابل نیز افرادی به شدت با آن مخالفت می‏کنند و آن را نوعی خودباختگی و بی‌‏هویتی می‏دانند. در این میان، افرادی می‏کوشند با جداسازی مدهای خوب و بد و ارائه پیامدهای منفی مد، افراد بویژه جوانان را از سرگردانی در انتخاب مد رهایی بخشند و مدهای خوب و در خور فرهنگ و ارزش‌های ملی و دینی جوامع مختلف را برجسته کنند. لذا مد می‌تواند هم خوب باشد و هم بد. مد خوب حاصل انتخاب، خلاقیت، تفکر و نوآوری مردم یک کشور است و چون ریشه در باورهای دینی و ارزشی دارد، سبب ایجاد نشاط و اغنای حس تنوع‌طلبی انسان، احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس، خلاقیت و شکوفایی استعدادها، نوع دوستی و تعاون، خودکفایی و عدم وابستگی اقتصادی، احترام به سنت‌ها، تحکیم روابط انسانی و خانوادگی می‌شود و در نهایت بالندگی و شکوفایی استعدادهای افراد را به دنبال دارد.

مشاور امور بانوان رسانه ملی گفت: اما همیشه مد، ناشی از عقلانیت و تفکر و فرهنگ یک کشور نیست. در برخی موارد مد به روش‌های غیرمستقیم و خطرناک بر افراد جامعه تحمیل می‌شود. متاسفانه امروزه استکبار جهانی با استفاده از بازارهای سرمایه‌داری و با ابزار رسانه تلاش می‌کند سبک زندگی و ظاهر مردم جهان را به نفع اهداف خود تغییر دهد. در این میان جوانان و زنان بهترین ابزار برای منافع جامعه سرمایه‌داری هستند. جامعه سرمایه‌داری می‌کوشد در مسیرغلبه بر ذهن جوانان، قدرت تفکر را از جوان گرفته و احساس را جایگزین آن می‌کند تا مد ناشی از سبک زندگی غربی را در جوامع اسلامی ترویج کند. در حال حاضر انواع مد و لباس و آرایش به سمتی می‌رود که از سویی یک سبک زندگی خاصی را رواج داده و از سویی دیگر بازاری برای مصرف کالاهای سرمایه‌داران ایجاد می‌کند.

رسانه، ابزار ترویج مد

این فعال امور زنان تأکید کرد: امروزه ترویج مد، لباس، نوع آرایش و سبک زندگی از طریق رسانه‌ها بویژه رسانه‌های غیرخودی انجام می‌شود تا از این میان بتوانند سبک زندگی ایرانیان را تغییر دهند. سپهری گفت: اسلام، امروزی‌شدن، نوگرایی و زیبایی در سبک زندگی و نوع پوشش را می‌ستاید. اگر مد، متناسب با هویت ملی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی و همراه با حفظ آزادی عمل، شخصیت فردی و اجتماعی باشد و به اصول و مبانی اعتقادی و جهان‌بینی و معیارهای ارزشی و اخلاقی جامعه صدمه نزند، مورد قبول خواهد بود. ولی اگر مغایر با این ملاک‌ها و زیان‌آور باشد، مناسب نخواهد بود. زیرا جامعه و فرد را از ابعاد مختلف دینی، ملی و سلامت روحی دچار اختلال و آسیب می‌کند.

خودباختگی فرهنگی با نفوذ مدگرایی

همزمان با نفوذ اندیشه مدگرایی، فرهنگ بومی جامعه به سستی کشیده و اموری چون خود‌کم‌بینی، احساس حقارت و خودباختگی فرهنگی پدید می‌آید. با پذیرش این نوع فرهنگ، عواملی همچون سکولاریسم، مادی‌گرایی، فردگرایی، خودشیفتگی و لذت‌جویی، بازار فروش کالای بیگانه در داخل رواج یافته و بالطبع نیروی ابتکار، خلاقیت و هویت فرهنگی دچار بحران می‌شود. در این مرحله، بیگانگان با تبلیغ گسترده تولیدات خود، پذیرش ارزش‌های فرهنگی خویش را تنها از راه پیشرفت و سعادت جامعه هدف معرفی می‌کنند.

محمد زندکریمخانی - رادیو و تلویزیون