نقطه تلاقی جغرافیا با تاریخ + عکس

به گزارش جام جم آنلاین ، انسان به عنوان موجودی که همواره می‌خواسته بداند محیط اطرافش چه شکلی است جغرافیا و نقشه را اختراع کرد.

در طول تاریخ نقشه‌ها جزو وسایل ضروری برای پیشرفت تمدن بشری بوده است. از این رو اهمیت نقشه بیش از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم.

حالا در شهری همچون تهران که خودش یک جغرافیای ویژه است و لااقل در یک قرن اخیر تحولات بسیار زیاد جغرافیایی و تاریخی را پشت سر گذاشته، چه خوب است مکانی باشد که نقطه تلاقی این تاریخ و جغرافیا باشد، مکانی که روند تحولات شهری تهران را روی نقشه ببینیم.

ببینیم در طول تاریخ شهر ما تهران و دیگر نقاط ایران و جهان چگونه تغییر کرده است. حالا این فرصت در اختیار ماست که به «موزه و نمایشگاه دائمی نقشه» در اقدسیه تهران برویم و شاهد نقشه‌های تاریخی بسیار مهم از شهر خود و دیگر نقاط کشور و جهان باشیم.

سرآغاز موزه نقشه تهران

نقشه کشی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. نقشه‌های جغرافیایی در یک قرن اخیر در ایران بیشتر توسط سازمان نقشه‌برداری ارتش و بعدها سازمان نقشه برداری کل کشور تهیه شده است اما این نقشه‌ها تا چند دهه پیش کمتر مورد بازدید مردم و شهروندان قرار می‌گرفت؛ یا کارکردهای نظامی و امنیتی داشت یا برای برنامه‌ریزی‌های شهری اختیار متخصصان قرار می‌گرفت اما در نهایت ایده موزه نقشه در سال 75 به همت مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران اجرایی شد.

در واقع در آن زمان اهمیت آشنا‌کردن شهروندان با نقشه خصوصاً نقشه‌های شهری بیشتر درک شد.

برای همین هم این موزه نقشه در منطقه خوش آب و هوای آن زمان (اقدسیه) برپا شد تا محلی باشد برای حفظ و نگهداری نقشه‌های تاریخی و قدیمی که در واقع گنجینه‌ای بی‌بدیل است.

از آن زمان تاکنون با همکاری دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و سازمان نقشه‌برداری کل کشور و سازمان نقشه کشی ارتش مجموعه‌ای نفیس از نقشه‌های تاریخی و زیبا، کتب قدیمی و ابزار مرتبط با نقشه‌برداری در این موزه گردآوری شده است.

این موزه از آن زمان تاکنون با خرید نقشه‌های قدیمی، به ویژه نقشه‌های مربوط به تهران و حوزه آن و تهیه مستندات تاریخی مربوط به این نقشه‌ها، تلاش کرده اطلاعات و تجارب علمی و فنی را در اختیار علاقه‌مندان بگذارد؛ به خصوص کسانی که به علم جغرافیا علاقه دارند.

برای همین همکاری‌های بسیاری نیز با مراکز فرهنگی داخلی و خارجی برای تهیه و نگهداری نقشه‌ها با اصول علمی و فنی انجام داده است.

این موزه که در واقع یک نمایشگاه دائم نقشه و ابزارهای مرتبط با آن است در زمینی به مساحت 400 متر مربع در محل خوش آب و هوا و مشجر در منطقه اقدسیه واقع شده است که می‌تواند بهانه‌ای باشد برای چند ساعت گشت و گذار در تاریخ و جغرافیای تهران و ایران و جهان!

موزه‌ای برای تمام فصول

این موزه در سالنی به مساحت حدود 800 متر در دو طبقه ساخته شده است. در هر کدام از بخش‌های مختلف موزه نقشه‌های قدیمی یا ابزار نقشه‌کشی و نقشه‌برداری به نمایش گذاشته شده است.

نکته جالبی که در مورد این موزه می‌توان گفت این که معماری این موزه به شکلی است که با استفاده از فضاهای مکعبی، پنجره‌های مربع و سطوح و حجم‌های مناسب، مفهوم «چهارگوشه زمین» به بازدید کننده منتقل شود.

این موزه در واقع در طبقه همکف ساختمان مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران واقع شده است. این موزه علاوه بر سالن‌های نمایش نقشه‌ها و ابزارهای نقشه‌کشی دارای غرفه‌های فروش کتاب و نقشه نیز هست که تولیدات این مرکز را در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

در بخش فروش نقشه و کتاب که در ضلع شمالی طبقه همکف واقع شده، آرشیو عکس‌های هوایی تهران از سال 35 تا 81، عکس‌های ماهواره‌ای جدید تهران، نقشه‌های موضوعی و کتاب‌های مرتبط با مسائل جغرافیایی قابل خریداری است که قطعاً یادگارهای خوبی برای هر بازدیدکننده‌ای است. این موزه سالن گردهمایی نیز دارد که محلی برای برگزاری سمینارهای پژوهشی، علمی و آموزشی است.

از دیگر موارد جالب این موزه گنجینه‌ای است که در آن ابزار نقشه‌برداری از جمله انواع زاویه‌خوان، ترازیاب، طول‌یاب، عمق‌یاب، شیب‌سنج و قطب‌نما نگهداری می‌شود.

در بخش دیگری ابزار نقشه‌کشی شامل مجموعه‌ای از نقاله‌های برنجی، خط‌‌کش، پانتوگراف یا کپی‌نگار (اسبابی برای کپی کردن نقشه و طرح با همان مقیاس یا با مقیاسی بزرگ‌تر یا کوچک‌تر)، شابلون و... مورد بازدید عموم قرار گرفته است.

از دیگر جذابیت‌های موزه، سازه فلزی به شکل قطاعی از کره است که با الهام از تقسیمات کره زمین به مدارات و نصف النهارها، بین طبقات همکف و زیرزمین احداث شده است.

ضمنا در زیر پلکان مارپیچی که به زیرزمین منتهی می‌شود، مدلی بازسازی شده از نقشه «کرشیش» ترسیم شده که نظر بازدید کنندگان را به خود جلب می‌کند و قطعا هر کسی آن را ببیند، نمی‌تواند وسوسه یک عکس سلفی انداختن با آن را نادیده بگیرد.

تهران قدیم را در این موزه روی نقشه ببینید

در این موزه ضمن تهیه، نگهداری و نمایش کتاب‌های قدیمی که حاوی نقشه‌ها و تصاویر قدیمی است، تابلوهای نقاشی مربوط به تهران قدیم نیز به نمایش گذاشته شده است.

این موزه با خرید نقشه‌های قدیمی، به ویژه نقشه‌های مربوط به تهران و حوزه آن و تهیه مستندات تاریخی مربوط به این نقشه‌ها، ضمن تبادل اطلاعات و تجارب علمی و فنی با مراکز فرهنگی داخلی و خارجی، سعی در تهیه و نگهداری نقشه‌ها با اصول علمی و فنی دارد.

نقشه‌ها شامل نقشه قدیمی که جذاب‌ترین آنها قدیمی‌ترین نقشه تهران (نقشه دارالخلافه ناصری) تهیه شده توسط عبدالغفار نجم‌الدوله (1271 خورشیدی)، نقشه بلوکات اطراف تهران که توسط عبدالرزاق بغایری از استادان ریاضی و مهندسی مدرسه دارالفنون ترسیم شده، نقشه کرشیش (یکی از افرادی که توسط نماینده امیرکبیر برای تدریس در مدرسه دارالفنون از اتریش به ایران دعوت شد) در سال 1237 خوشیدی تهیه شده و از با ارزش‌ترین نقشه‌های این موزه است، نقشه‌های ثبتی دزآشوب، نقشه آسیای غربی اصطخری است.

عکس‌های تهران قدیم از دیگر مواردی است که در این موزه به نمایش گذاشته شده است. در این موزه نقشه ایران ترسیم شده در دوره صفویه، گزارش‌های کنت دمونت فرت (رئیس پلیس دوره ناصری) از اتفاقات روزانه دارالخلافه روی نقشه سال‌های 1320 و تصاویر جغرافیایی کره زمین در قرن ششم هجری موجود است.

چگونه برویم؟

موزه در خیابان اقدسیه، تقاطع بدیعی، پلاک 40 قرار دارد. برای دسترسی به آن می‌توانید از خیابان پاسداران و میدان صیاد شیرازی (میدان فرمانیه) به سمت خیابان نارنجستان هفتم (سمت شرق میدان) بروید تا به ابتدای خیابان بدیعی و موزه برسید.

راه دیگر این است که از میدان نوبنیاد و سپس میدان ارتش و تقاطع بدیعی یا از طریق خیابان فرمانیه حرکت کنید و به خیابان نارنجستان هفتم برسید و در همان جا خودروی خود را پارک کنید.

اما توصیه می‌کنیم کمتر با خودروی شخصی به این موزه بروید، زیرا ساختمان موزه در ساختمانی سه نبش واقع شده و خیابان‌های اطراف آن پرتردد است، پارک خودرو نزدیک موزه چندان آسان نخواهد بود، لذا استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی اولویت داشته یا می‌توان در ساعات خلوت روز نسبت به بازدید اقدام کرد.

دسترسی با وسایل حمل و نقل عمومی: اگر شهرداری و شرکت مترو همت بیشتری به خرج بدهد و روند تکمیل خط 3 متروی تهران بزرگ زودتر تمام شود دیگر لازم نیست چندان سختی بکشید.

کافی است سوار خط 3 مترو شوید و درست مقابل موزه پیاده شوید. اما تا آن زمان که متروی تهران به اقدسیه برسد، می‌توانید از راه‌های دیگر به این موزه بروید.

اتوبوس: با استفاده از اتوبوس‌های خط «میدان رسالت ـ میدان قدس» (این خط فقط در مسیر به سمت میدان قدس از این مسیر می‌گذرد)، خط «شهرک صدف ـ پایانه دستواره (نوبنیاد)»، خط «ازگل ـ بلوار صبا»، خط «اوشان ـ مترو حقانی» و خط «شهرک قائم ـ میدان تجریش» در ایستگاه مسجد امام صادق پیاده شوید.

تاکسی: در پایانه شهرداری (میدان قدس) سوار تاکسی‌های خط «تجریش ـ مینی سیتی» شده و در تقاطع خیابان‌های بدیعی و موحد دانش پیاده شوید.

علی احمدی - ضمیمه چمدان