اقتصاد کم کربن، راه نجات زمین

ایران نیز از کشورهای شرکت‌کننده در این کنفرانس جهانی بود و با توجه به این که جزو هشت کشوری است که بیشترین نقش را در تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد، طبیعی است اقدامات متعدد و برنامه‌ریزی شده‌ای را در بخش‌های مختلف به کار گیرد تا نه‌تنها بتواند نقش خود را در حفاظت از زمین افزایش دهد، بلکه ساکنان ایران زمین را نیز از مخاطرات ناشی از این گرمایش در امان نگه دارد. در همین راستا، روز دوشنبه 5 بهمن، مسئولان و کارشناسان این حوزه در پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم دور هم جمع شدند تا درباره گرمایش جهانی، خشکسالی و توفان‌های گرد و خاک به عنوان تهدیدات جدی منطقه به بحث و تبادل نظر بپردازند و جدیدترین یافته‌های علمی را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.

ایران؛ آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیم

در حاشیه این نشست دکتر مجید حبیبی نوخندان، رئیس پژوهشکده ملی اقلیم شناسی و یکی از سخنرانان این کنفرانس در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم در پاسخ به این پرسش که چرا صدمات ناشی از تغییرات اقلیم، کشور ما را با آسیب‌های زیادی مواجه می‌کند، می‌گوید: علت این است که پایه اقلیم در ایران خشک و نیمه خشک است. درست است که در مناطق شمالی و غرب کشور با بارش‌های خوبی مواجه هستیم و به گفته وزیر نیرو 25 درصد بارش‌ها از نوع برفی است، اما استفاده بی رویه از منابع آب در کنار شرایط اقلیمی ایران موجب شده منابع طبیعی ما با فشار مضاعفی مواجه باشد.

رئیس پژوهشکده ملی اقلیم شناسی با بیان این که هر چه از آب‌های شیرین استفاده بی رویه داشته باشیم، آب‌های شور جایگزین آنها می‌شود، ادامه می‌دهد: چنین فرآیندی، تغییر یا از بین رفتن گونه‌های گیاهی، تخلیه روستاها، افزایش حاشیه‌نشینی و ناامنی مرزها را به دنبال دارد. ما نمی‌توانیم از مرزهایمان فقط با سرباز مراقبت کنیم. باید روستاییان را به ویژه در محیط‌های جنگلی حفظ کنیم. آنها هستند که می‌توانند جنگل‌ها را حفظ کرده و آسیب‌های سوءاستفاده کنندگان به طبیعت را کم کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا پیش بینی‌ها نسبت به از بین رفتن مناطق ساحلی خلیج فارس صحت دارد، می‌گوید: من چنین پیش بینی ای ندارم. بعید می‌دانم این مسأله در یک بازه زمانی کوتاه اتفاق بیفتد. طرح این موارد با توجه به علائم زیست محیطی، بیشتر یک هشدار بوده که لازم است به آنها توجه کنیم. گرمای بی سابقه ماهشهر در سال جاری نیز یکی از همین هشدارهاست. ضمن آن که این نشانه‌ها در اثر اتفاقات کوتاه مدت نیست بلکه ناشی از اقدامات بلند مدت است.

پیگیری سیاست‌های اقلیمی نیازمند قدرت اجرایی است

رئیس پژوهشکده ملی اقلیم شناسی درباره طرح‌های مطالعاتی در دست بررسی می‌گوید: متاسفانه با وجود آن که مصوبه ادغام پژوهشکده اقلیم شناسی با پژوهشکده مطالعات آب و هواشناسی لغو شده، اما ردیف بودجه پژوهشکده هنوز برنگشته است. به همین دلیل ما در مضیقه بودجه قرار داریم. با این حال با کمک سازمان هواشناسی کشور، طرح مطالعاتی‌ در زمینه مدل‌های اقلیمی با استفاده از داده‌های جهانی در مقیاس محلی در دست بررسی داریم که نتایج آن در تعیین سیاستگذاری‌ها و تصمیمات سال‌های آتی دولتمردان می‌تواند بسیار موثر باشد.

اقتصاد کم کربن جزئی از برنامه ششم توسعه

قرن‌هاست زندگی بشر به سوخت‌های فسیلی به عنوان اصلی‌ترین منبع آلودگی محیط زیست وابسته شده است که حاصل آن فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی، آلودگی آب، خاک، هوا و... است.

اقتصاد کم کربن از راه‌های پیشنهادی برای کاهش تهدیدات مذکور است که هنوز بسیاری از کشورها نسبت به آن بی‌توجه هستند. اقتصاد کم کربن (یا اقتصاد با سوخت فسیلی کم) به اقتصادی گفته می‌شود که کمترین «گازهای گلخانه‌ای» را تولید می‌کند.

دکتر محسن ناصری، مدیر طرح ملی تغییر آب و هوا در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این که عملیاتی شدن اقتصاد کم کربن از اهداف تعریف شده است و در قالب پیوست برنامه ششم توسعه کشور به مسئولان پیشنهاد شده، می‌گوید: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، ایران درصدد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بین 4 تا 12 درصد تا سال 2030 است.

وی با بیان این که این برنامه هدفمند در کنفرانس پاریس نیز از طرف رئیس سازمان محیط‌زیست کشور مطرح شده، می‌افزاید: کار دیگری که از قبل شروع شده و الان درصدد تکمیل آن هستیم، راهبرد ملی طرح تغییر اقلیم کشور است که در حال دریافت نظرات کارشناسی دستگاه‌ها درباره آن هستیم تا نقشه راه برنامه ششم تا هشتم توسعه کشور نیز در این زمینه مشخص شود.

بر اساس این برنامه راهبردی، دستگاه‌ها در برنامه‌های پنج ساله خود چهار سرفصل را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مدیریت منابع آب، دستیابی به راهکارهایی مرتبط با کشاورزی و امنیت غذایی، تنوع زیستی و منابع طبیعی دنبال می‌کنند و البته امیدواریم بخش بهداشت را نیز بتوانیم به این سرفصل‌ها اضافه کنیم.

مدیر طرح ملی تغییر آب و هوا در پاسخ به این پرسش که آیا از محل اعتبارات صندوق سبز اقلیم به ایران کمک خواهد شد، می‌گوید: اتفاقا افراد متعددی این سوال را دارند که از اعتبار سالانه صد میلیارد دلاری این صندوق، چه میزان سهم ایران است.

در پاسخ باید گفت از نگاه آنان ایران کشوری ثروتمند و تامین‌کننده بخشی از انرژی دنیاست که سال‌هاست با عضویت در اوپک از منافع و منابع سوخت فسیلی بهره‌ برده است. حالا باید اقداماتی انجام بدهد که به کاهش انتشار منجر شود.

وی ادامه می‌دهد: کمک‌ها بیشتر درمقیاس برنامه‌ریزی‌های آموزشی و توانمندسازی در کشورهای در حال توسعه خواهد بود. اگر منظور ما از کمک، رقم‌های مالی قابل توجه است که بیایند در کشور ما بدون هیچ چشمداشتی سرمایه‌گذاری کنند، قطعا این گونه نخواهد بود. البته ممکن است ما عرصه‌هایی پیدا کنیم که تامین‌کننده تعهدات ما و جذابیت اقتصادی برای آنها باشد. در این قالب شاید بتوان انتظار سرمایه‌گذاری داشت.

راه‌حل، افزایش بهره‌وری است

دکتر ناصری درباره علت رتبه هشتم ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌گوید: اقتصاد ما که بزرگ‌تر و گسترده‌‌تر از امارات عربی متحده نیست. مشکل ما پایین بودن بهره‌وری است. ما مجبوریم برای رسیدن به نقطه‌ای که تامین‌کننده نیازهایمان باشد، مصرف چند برابری داشته باشیم و این همان ضعف ماست. درصورتی که اگر بهره‌وری بالا باشد، می‌توانیم 30 تا 40 درصد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را داشته باشیم؛ چون مصرف انرژی پایه کمتر شده است.

مدیر طرح ملی تغییر آب و هوا درباره راهکار افزایش بهره‌وری تأکید می‌کند: تعمیق فرهنگ مصرف و نرخ‌گذاری اقلام پایه و انرژی براساس قیمت منطقه از موثرترین راهکارهای قابل توجه می‌تواند باشد. تا زمانی که قیمت انرژی در کشور پایین باشد، دقت نظر برای مصرف کمتر آن وجود نخواهد داشت. اما زمانی که قیمت‌ها واقعی شود، دولت می‌تواند با سودی که از این محل عایدش می‌شود اقشار کم درآمد را نیز تحت حمایت قرار دهد.

حقوق اقلیم را دریابیم

دکتر مجید حبیبی نوخندان معتقد است: به اقلیم نباید صرفا به عنوان یک مقوله محیط‌زیستی نگاه کرد و جنبه حقوقی آن را نیز باید مدنظر داشت. در بعضی کشورها وزارت تغییر اقلیم وجود دارد و علت تشکیل آن ضرورت وجود قدرت اجرایی این دستگاه برای اعمال تصمیمات حقوقی مربوط به اقلیم و محافظت از آن است. ما نیز در کشورمان لازم است در بدنه دولت، بخشی داشته باشیم که از قدرت تصمیم‌گیری و اجرای حقوقی برخوردار باشد. در غیر این صورت تصمیمات مرتبط با اقلیم در بخش‌های مختلف، انسجام و هماهنگی لازم را نخواهد داشت.

سهیلا فلاحی

دانش