فرش ایـرانی باغ پر از سار و گل و بلبل

این هنر آن‌قدر زیبا و خیره‌کننده و البته از لحاظ ماندگاری بالاست که هیچ جهانگردی نمی‌تواند چشم از آن بپوشد و آن را نادیده بگیرد، به همین دلیل است که در اکثر سفرنامه‌های ایرانی، فرش ایرانی خوش می‌درخشد و قلم ایرانگردان را به حیرت و تعجب از خود می‌گرداند. «هنری رانه دالمانی» ایرانگرد اهل فرانسه که سال 1899 میلادی به ایران سفر کرده یکی از همین گردشگرانی است که بیش از 30 صفحه از سفرنامه خود به نام «خراسان تا بختیاری» را به جزئیات فرش ایرانی و طرح‌ها و نقوش آن اختصاص داده، متن پیش‌رو بخشی از دستنوشته‌های این گردشگر ایران‌شناس است:

«در ایران سه نوع فرش می‌بافند که عبارتند از قالی، گلیم و نمد. قالی‌های بزرگ که برای مفروش کردن کاخ‌های سلطنتی بافته می‌شوند بسیار ممتاز و در نوع خود بی‌نظیر می‌باشند. دوشیزگان نیز در ایام نامزدی قالیچه‌های بسیار نفیس می‌بافند و آنها را به عنوان جهیزیه با خود به خانه شوهر می‌برند. این قالیچه به منزله حلقه طلایی است که اروپاییان در موقع ازدواج با هم مبادله می‌کنند و باید همیشه با خود داشته باشند. زن ایرانی هم مادامی که زنده است نمی‌تواند چنین فرشی را که به خانه شوهر آورده از خود دور کند.

این فرش نامزدی هنرمندی و قابلیت دست عروس را می‌رساند. دقت در کار و حوصله و وفاداری به شوهر و درجه سازش روحی عروس را از بافتن چنین فرشی استنباط می‌کنند و هر قدر این قالیچه نفیس و خوش بافت باشد، داماد و اطرافیان او نسبت به عروس خوشبین‌تر می‌شوند، زیرا که او نهایت دقت را در زیبایی نقشه و استحکام و تکمیل صنعت خود به کار برده است. چنین قالیچه‌ای موقع عروسی باید زینت اتاق حجله خانه باشد.

فرش‌هایی که برای کاخ‌های سلطنتی و عمارت بزرگان بافته می‌شوند، دارای مناظر زیبایی هستند. بافنده نهایت استادی و هنرمندی خود را در چنین فرش‌هایی به کار می‌برد و غالبا مناظر خوش‌نمای بساتین پرشکوفه و گل را که مرغان خواننده مانند سار و بلبل بر فراز آنها به نغمه‌سرایی پرداخته‌اند و موجبات نشاط شاهان و فرمانروایان را در فصل بهار فراهم می‌کنند، مجسم می‌سازد و گاهی هم مناظر بهاری کوهسار و دشت و دمن را به طور طبیعی با گل‌های خودرو نمایش می‌دهد. نوع اخیر در قرن شانزدهم به درجه کمال رسیده بود. فرش‌های این قرن دارای حاشیه‌هایی هستند که نقش و نگار آنها با تزئینات متن توافقی ندارند و به منزله قاب ظریفی هستند که تابلوی نفیسی را احاطه کرده باشد.

گاهی هم مناظر باغ‌های دلگشا را عینا نمایش می‌دهند و خیابان‌هایی در آنها دیده می‌شود که قطعات مشجر و گلکاری‌های باغ را از هم جدا می‌کنند و آلاچیق‌های پوشیده از شاخ و برگ تاک و جداول آب‌های جاری را مجسم می‌کنند و همه چیز را به شکل طبیعی نمایش می‌دهند، برعکس پاره‌ای از بافندگان که فقط به طرح ساده جداول و اشجار و میوه‌ها قناعت کرده‌اند.

سبک‌های مختلف فرش

در هر یک از ایالات ایران فرش مخصوصی بافته می‌شود که نقشه آن در جای دیگری دیده نمی‌شود و فرش‌شناسان ماهر به محض دیدن فرش تشخیص می‌دهند که در چه ایالتی بافته شده است. یکی از نویسندگان آمریکایی «چرچیل ریپلی» که تمام اوقات خود را صرف مطالعه فرش‌های خاوری کرده، فرش‌های ایران را به هشت نمونه متفاوت تقسیم کرده است. بنا به عقیده او در فرش‌های ایرانی نقشه‌ای دیده نمی‌شود که اساس آن از مذهب اسلام اتخاذ شده باشد بلکه تمام نقشه‌ها مربوط است به زمان‌های بسیار دور و اصول آنها مربوط به آیین زردتشت است. اساس تزئین فرش‌های باستانی ایران بر انواع گل‌ها که زیباترین محصول طبیعت هستند، تکیه داشته و هر سبکی در نمایش دادن آنها طریقه خاصی را اختیار کرده است.

سبک اصفهانی:

بافنده اصفهان همیشه در فکر این بوده است که باغ‌هایی را نمایش دهد که پر از گل‌های گوناگون مانند گل سرخ، لاله، بنفشه، سوسن و... باشند، زیرا که همیشه نمونه‌های طبیعی این گل‌های زیبا و معطر را زیر نظر داشته است.

فرش‌های قدیمی اصفهان دارای زمینه قرمز هستند که رنگ شراب‌های کهنه را به خاطر می‌آورند و معمولا در مرکز قالی مدال یا به اصطلاح ایرانی‌ها ترنجی است به شکل ستاره که در متن آن نقش گل‌ها و برگ خرما دیده می‌شود.

سبک کرمانی:

فرش کرمانی با دسته گل‌های بنفشه زینت یافته که شاخ و برگ‌های آن با رنگ طبیعی در آن نقش بسته است. در این نوع فرش‌ها، نقشه باغ و گلستان دیده نمی‌شود بلکه گلدان‌ها و دسته گل‌ها و غنچه نوشکفته را با دقت خاصی در زمینه ساده قرمز نمایش می‌دهند و غالبا در مرکز آنها مدالی است که از گل‌های به هم پیچیده احاطه شده است و گاهی هم دارای درختی است که میوه‌های گوناگونی به‌ بار آورده است و در حاشیه آنها مرغان مرموز کوچکی وجود دارند. فرش‌های کرمانی از لطافت و نرمی پشم و نخی که با مهارت تابیده شده، شناخته می‌شوند. در همین ایالت است که فرش‌های عالی و ممتازی با موی بز بافته می‌شود و ثروتمندان با سلیقه و ذوق در تحصیل آنها با هم رقابت می‌کنند.»

ضمیمه چمدان