سریال‌های تلویزیونی در‌مرحله‌ گذار

با ایجاد این دو مرکز قبل از هر چیز روند تولید سریال‌های تلویزیونی متمرکز می‌شود و امکانی فراهم می‌آید که استراتژی مشخصی برای این گونه آثار تلویزیونی تعیین و طراحی شود. بدین سبب ناگفته پیداست که سال آینده می‌تواند با اتفاقات و حتی تحولات مهمی در این زمینه همراه باشد.

سریال‌ها در دوره گذار

رئیس مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی سیما با اشاره به تغییرات صورت گرفته در ساختار تلویزیون، سریال‌های سال 94 را آثار دوره گذار توصیف می‌کند. امین صدیقی درباره وضع تولید سریال در این سال می‌گوید: سریال‌های تلویزیونی عمدتا محصولات دیربازده هستند هم تولید فیلمنامه و هم ساخت این آثار زمان بر است؛ به همین دلیل مهم ترین کار تلویزیون در سال 94 تکمیل سریال‌های قبلی ازجمله کیمیا و معمای شاه بود. البته در این سال سریال‌های تازه‌ای نیز طراحی و اجرا شد که ویژگی‌های دوره گذار را می‌توان در آنها دید. ‌به گفته رئیس مرکز گسترس فیلمنامه‌نویسی سیما، سریال‌های نوروزی که طراحی و تولید آنها از چندی پیش آغاز شده، ازجمله اولین سریال‌های تلویزیون بعد از دوره گذار است.

براساس توضیحات امین صدیقی، تلویزیون برای سال آینده، برنامه‌ریزی مفصلی دارد که از آن جمله می‌توان به سریال‌های عید‌نوروز، ماه مبارک رمضان، ماه محرم و دیگر مناسبت‌ها اشاره کرد.

اثرسنجی در کنار نظرسنجی

در دوره جدید مدیریت تلویزیون، یکی از مواردی که مدنظر قرار گرفته و مقدمات آن فراهم شده، اثرسنجی سریال‌های تلویزیونی است. پیش از این تلویزیون بعد از پخش هر سریال نظرسنجی را آغاز می‌کرد، اما چندی است که اقدامات اولیه برای اثرسنجی سریال‌ها نیز آغاز شده است. در این زمینه می‌توان به تاکید رئیس سازمان صدا و سیما در مراسم تقدیر از عوامل سریال کیمیا درباره اثرسنجی این سریال اشاره کرد.

دکتر محمدسرافراز معتقد است باید همه سریال‌های تلویزیونی به لحاظ تاثیراتی که بر مخاطبان دارند مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرند. رئیس مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی هم ضمن اشاره به این نکته، اثرسنجی را راهکاری برای ارزیابی مهندسی پیام در سریال‌های تلویزیونی و یکی از اقدامات در دست انجام تلویزیون برمی‌شمارد.

شرط اول؛ جذابیت

براساس توضیحات رئیس مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی در کنار مهندسی پیام ایجاد جذابیت در سریال‌های تلویزیونی نیز یکی از مهم‌ترین اهداف سیاستگذاران و برنامه‌سازان تلویزیونی است. صدیقی در این باره می‌گوید: قصه جذاب، کارگردانی خوب، ایجاد ریتم مناسب و فضای هنری در سریال‌های تلویزیونی ازجمله شیوه‌های ایجاد جذابیت در آثار تلویزیونی است و محتواگرایی و مهندسی پیام به این معنا نیست که درگیر شعارزدگی بشویم. ‌وی تاکید می‌کند: سریال‌های تلویزیونی برای سرگرمی و نشاط مخاطبان ساخته می‌شود و از همین رو جذابیت برای ما اهمیت ویژه دارد، اما تلاش می‌کنیم مفاهیم و پیام‌ها را در قالبی سرگرم‌کننده و جذاب ارائه کنیم.

تولد گونه‌های جدید

در حال حاضر سریال‌های تلویزیونی در چهارگونه کلی دسته بندی می‌شود ملودرام‌های خانوادگی با نگاه به سبک زندگی ایرانی- اسلامی، سریال‌های پلیسی، طنز و آثار تاریخی. براساس توضیحات رئیس مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی سیما، در آینده بر تعداد این گونه‌ها افزوده خواهد شد و آثاری در ژانرهای متفاوت‌تر نیز ساخته می‌شود.

صدیقی در این باره گفت: یکی از اقداماتی که در تدوین راهبردهای حوزه نمایش در مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی برای سال آینده انجام می‌شود، سیاست‌ها و راهبردهایی در زمینه تنوع گونه‌ای آثار است. این تنوع باید در سریال‌های تلویزیونی اتفاق بیفتد و یکی از ضرورت‌های جدی است. به گفته این مدیر، تدوین این راهبردها همچنین به توزیع درست سریال‌ها کمک می‌کند. صدیقی در این باره توضیح داد: گاهی پیش آمده در یک سال دو سریال ماورایی در ماه رمضان از تلویزیون پخش شده و در سال بعد دو سریال طنز. براساس این راهبرد به ترتیبی برنامه‌ریزی خواهد شد که هر سال یک سریال از انواع گونه‌ها داشته باشیم.

برنامه‌ریزی به خواست مخاطب

اقداماتی که برای ساماندهی سریال‌های تلویزیونی انجام شده و می‌شود، بیش از هرچیز برای پاسخگویی به نیاز و خواست مخاطب است و در همین راستا، طهماسب صلح‌جو با تاکید بر عام بودن مخاطب سریال‌های تلویزیونی توضیح می‌دهد: اگر به پسند مخاطب توجه نشود، او پای سریال‌های تلویزیونی نمی‌نشیند و در زمانه‌ای که سرگرمی‌های بسیاری برای مردم وجود دارد، نگهداشتن آنها پای تلویزیون کار ساده‌ای نیست.

این منتقد نتیجه نظرسنجی‌های تلویزیونی را ابزار مناسبی برای رسیدن به سلیقه و پسند مخاطب می‌داند و برنامه‌ریزی براساس آن را کارگشا توصیف می‌کند. براساس توضیحات صلح‌جو، قبل از تولید هر سریالی لازم است استراتژی تلویزیون در این زمینه مشخص شود. وی در این باره توضیح می‌دهد: استراتژی و برنامه‌ریزی برای سریال‌های تلویزیونی اگر به همه چیز توجه داشته باشد اما پسند مخاطب را مد نظر قرار ندهد به نتیجه نخواهد رسید.

گام‌اول؛ تعیین معیار

ایجاد مراکزی مانند مرکز امور نمایشی سیما و مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی از نگاه طهماسب‌ صلح‌جو اتفاقی ارزشمند و موثر است. وی ضمن تاکید بر تاثیرگذاری این مراکز تصریح می‌کند: در گام بعدی مهم این است که معیارهای درستی برای طراحی سریال‌های تلویزیونی مد نظر قرار بگیرد. تاکید می‌کنم پسند مخاطب باید مهم‌ترین معیار سازندگان سریال‌های تلویزیونی باشد.

این منتقد در پاسخ به این ابهام که شاید پسند مخاطبان، سریال‌هایی شبیه به آثار ماهواره‌ای باشد، توضیح داد: تردیدی نیست که مخاطب به هیچ عنوان توقع چنین آثاری را از تلویزیون ندارد. من خودم یکی از همین مردم هستم و می‌دانم مخاطب دوست دارد آثار بی‌عیب و پرکشش را ببیند؛ مانند همه سریال‌هایی که تا امروز در تلویزیون یا شبکه نمایش خانگی با استقبال مواجه شده و کاملا در چارچوب عقاید مردم و قواعد نظام بوده است.

به بلندای تاریخ

«معمای شاه» و «کیمیا» مهم‌ترین سریال‌های تاریخی در سال 94 بودند و از آنجا که تولید سریال‌های تاریخی به زمان و هزینه‌های بسیار نیاز دارد، بعید است مخاطبان بیشتر از دو سریال تاریخی در سال از تلویزیون توقع داشته باشند، اما این دو سریال با همه اقبالی که نزد مخاطب داشتند از عیب‌ها و اشکالات اجرایی خالی نبودند. با این همه اگر معمای شاه و بخصوص کیمیا را آغازی برای ساخت سریال‌های تاریخی بدانیم، می‌توان تولید آنها را به فـال نیک گرفت.

قصه‌های خانوادگی

ارتباط بین اعضای خانواده، مسائل و موضوعات مشترک آنها و اوج و فرودهایی که تجربه می‌کنند، همیشه یکی از ساده‌ترین و در عین‌ حال جذاب‌ترین موضوعاتی بوده که نویسندگان و سازندگان سریال‌های تلویزیونی به آن توجه نشان داده‌اند و خاطره ما پر است از این سریال‌های تلویزیونی. ‌در سال 94 نیز سریال‌های متنوعی از این نوع ساخته شد و تقریبا می‌توان تمام سریال‌های تلویزیونی حتی سریال‌های تاریخی و طنز را نیز در این رده گنجاند، اما از میان تمام ملودرام‌های تلویزیون در سال جاری می‌توان پشت بام تهران، شهر من شیراز، آقا و خانم سنگی، شمعدونی و یادداشت‌های یک زن خانه‌دار را ازجمله آثاری دانست که کاملا مستقیم به موضوعات خانوادگی پرداخته‌اند و در میان دیگر گونه‌های نمایشی جایی ندارند.

سبک زندگی ایرانی- اسلامی

بخش قابل توجهی از سریال‌های تلویزیون به سبک ایرانی ـ اسلامی اختصاص دارند و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به این معیارها و نشانه‌های این سبک زندگی می‌پردازند. از جمله سریال‌هایی که در سال 94 کمی جدی‌تر و مستقیم‌تر به موضوع سبک زندگی اختصاص داشته‌اند می‌توان به نفس گرم، گاهی به پشت سر نگاه کن، تنهایی لیلا، شاید برای شما هم اتفاق بیفتد، یادداشت‌های یک زن خانه‌دار و یادآوری اشاره کرد. ‌همچنین سریال‌های متنوع دیگری به صورت غیرمستقیم به مقوله سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به طولانی‌ترین سریال تلویزیون یعنی کیمیا اشاره کرد. این گونه نمایشی طی یکی دو سال گذشته در تلویزیون قوت بیشتری گرفته و در میان آنها نفس گرم و تنهایی لیلا نگاه جدی‌تر و متمرکزتری بر مضامین اسلامی و سبک زندگی اسلامی داشتند.

سهم خنده

سهم علاقه‌مندان به سریال‌های تلویزیونی در سال 94، پنج سریال بود که در تناسب با تعداد سریال‌های تولید شده در این سال، خیلی کم نبوده و مهم‌تر آن که تلویزیون امسال را با سریال‌های طنز آغاز کرد؛ در ایام نوروز «پایتخت 4» و «در حاشیه 1» به مخاطبان رسانه ملی ارائه شد، اما اعتراض پزشکان به سریال درحاشیه سبب شد قسمت بعدی این سریال با تامل بیشتر، در زمانی طولانی‌تر و البته بسیار خنثی‌تر و محافظه‌کارتر از فصل اول ساخته شود و آنقدرها که باید مورد توجه قرار نگیرد.

در میانه سال 94 سریال «جاده قدیم» هم به مخاطبان ارائه شد اما به واسطه اعتراض‌هایی که پیشتر به استفاده از لهجه در سریال «سرزمین کهن» صورت گرفته بود، این سریال با جرح و تعدیل به مخاطبان ارائه شد و بعد از آن هم شمعدانی به اندازه‌ای که باید مورد توجه مخاطبان قرار نگرفت که بتوان سال 94 را در مجموع سال موفقی در عرصه طنز دانست.

جاسوس بازی در تلویزیون

اوضاع سریال‌های پلیسی تلویزیون در سال 94 خوب بود. در طول یک سال چهار سریال از این گونه از شبکه‌های تلویزیون و البته بیشتر از شبکه یک به مخاطبان ارائه شد. سریال «شیوع» به عنوان آخرین سریال شبکه یک در سال 94، مضمونی کم و بیش تازه دارد. این سریال حملات زیستی به ایران را نمایش می‌دهد که سازمان پدافند غیرعامل مسئول رسیدگی و دفع آنها را برعهده دارد.

«آمین» درباره مبارزات ماموران نیروی انتظامی با یکی از خطرناک‌ترین گروه‌های مزدور و خرابکار در داخل کشور بود و سریال «تعبیر وارونه یک رویا» نیز با مضمونی شبیه آمین البته در حوزه انرژی هسته‌ای، به ترور دانشمندان هسته‌ای پرداخت. سریال «میکائیل» متاثر از گونه وسترن، ماجرای مبارزات یک پلیس جوان با قاچاقچیان و خرابکاران را در یکی از مناطق مرزی کشور به نمایش گذاشت و «آسمان من» تلاش نیروهای امنیتی برای حفظ امنیت پرواز و جان مسافران را روایت می‌کرد.

آذر مهاجر