انتخاب رشته تحصیلی؛ خوب، بد، ناقص

اما جلسه 297 شورای عالی آموزش و پرورش که اسفند پارسال برگزار شد، به مصوبه‌ای رسید که هدفش تمام کردن این غائله قدیمی بود. هدف، توسعه متوازن رشته‌های تحصیلی بود تا دو رشته تجربی و ریاضی دچار تورم دانش‌آموز نشوند و رشته‌های علوم انسانی و مهارتی تو سری نخورند.

مهم‌ترین حرف‌های آیین‌نامه جدید

پس از انتشار آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی، گروهی از منتقدان ازجمله ابراهیم سحرخیز، معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، این آیین‌نامه را همان آیین‌نامه قبلی با اندک تغییرات، تلقی کرد، ولی دست‌اندرکاران تهیه این آیین‌نامه معتقدند، چند ویژگی درآن لحاظ شده که تا به حال سابقه نداشته است. ازجمله این که از این پس شش عامل درانتخاب رشته دانش‌آموزان موثر است یعنی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان (نمرات) با سهم 35درصدی، نتایج آزمون‌های مشاوره‌ای با سهم 30 درصدی، علاقه دانش‌آموز، نظر معلمان وقضاوت مشاور مدرسه هرکدام با سهم 10 درصدی و درنهایت نظر والدین با سهم 5 درصدی.

این عوامل از منظر دیگری نیز تقسیم‌بندی شده که علی زرافشان، معاون متوسطه آموزش و پرورش از آنها با عنوان علاقه واستعداد دانش‌آموز، نیاز جامعه و امکانات آموزش و پرورش یاد می‌کند، به این معنا که اگر دانش‌آموزی استعداد و علاقه به تحصیل در رشته‌ای خاص داشته و رشته انتخابی او با نیاز جامعه هماهنگ باشد و در ضمن، آموزش و پرورش نیز توان ارائه خدمات آموزشی مرتبط را داشته باشد، می‌تواند در آن رشته تحصیل کند.

می‌توان پیش‌بینی کرد با وضع جدید، سیل ورود به رشته تجربی و ریاضی کنترل می‌شود رشته علوم انسانی از مهجوریت و انگ‌زنی خارج می‌شود و روند ورود دانش‌آموزان به رشته‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای طبق هدفگذاری اسناد بالادستی رشد می‌کند و به نزدیک 50 درصد می‌رسد.

چند نکته با چند حرف و حدیث

دانش‌آموزانی که مهر90 وارد پایه ششم ابتدایی شده‌اند و امسال شاگرد پایه نهم هستند، مهر 95 را در حالی آغاز می‌کنند که به‌عنوان اولین گروه دبیرستان (دوره دوم متوسطه) را با دانستن رشته تحصیلی استارت می‌زنند نه مثل دانش‌آموزان پیش از خود که پایان سال اول دبیرستان برایشان آغاز دلشوره انتخاب رشته بود. با استقرار نظام جدید برای هدایت تحصیلی، دانش‌آموزان سه سال زمان دارند به‌طور تخصصی در رشته‌های تحصیلی درس بخوانند و دانش‌آموز یکی از رشته‌های ریاضی، تجربی، انسانی، معارف، کاردانش و فنی و حرفه‌ای باشند .

به دلیل تعیین تکلیف دانش‌آموزان در پایه نهم و ورود هدفمند آنها به دوره دبیرستان است که کارشناسانی مثل محمدالهی معتقدند، آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی مثبت‌تر از گذشته است. او درگفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید در سیستم قبلی، بیشتر دانش‌آموزان در سال اول دبیرستان دچار افت تحصیلی می‌شدند و براساس نمره‌های همان سال به رشته‌هایی نامتناسب با توانایی‌هایشان هدایت می‌شدند که چون درآیین‌نامه جدید این مشکل برطرف شده، می‌توان به بهبود کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان امیدوار بود.

با وجود این نگاه مثبت به آیین‌نامه نمی‌توان از این مشکل چشم پوشید که در آیین‌نامه جدید، نمرات دوره اول متوسطه (راهنمایی سابق) ملاک انتخاب رشته است درحالی که جنس دروس این دوره با دوره دبیرستان متفاوت است و این احتمال وجود دارد دانش‌آموزی که در دوره اول متوسطه عملکرد تحصیلی مناسب ازخود بروز داده، در پایه دهم خلاف این جریان حرکت کند و در نتیجه در رشته تحصیلی خود موفق نباشد. این همان مشکلی است که ابراهیم سحرخیز، مشاور کمیسیون آموزش مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم برآن دست می‌گذارد و توضیح می‌دهد که عیب کار در این است که به جای استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی، آیین‌نامه هدایت تحصیلی تغییر کرده است. به گفته او نظام جامع هدایت تحصیلی، دانش‌آموزان را از دوره ابتدایی تا زمانی که به موعد انتخاب رشته می‌رسند، رصد می‌کند و با قضاوتی درست و همه جانبه، دانش‌آموزان به سمت رشته‌های تحصیلی مختلف هدایت می‌شوند.

سحرخیز گله‌مند است از این که در آیین‌نامه هدایت تحصیلی کلیت توانایی دانش‌آموزان مدنظر قرار نگرفته و استعدادهایی مثل هوش ورزشی و هنری نادیده گرفته شده. او می‌پرسد در این آیین‌نامه جایگاه طرح شهاب کجاست و در کجای آن توضیح داده شده که استعدادهای شناخته شده دانش‌آموزان در انتخاب رشته تحصیلی آنها موثر است.

سحرخیز اشاره می‌کند به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که تاکید می‌کند بر تربیت دانش‌آموزان در ساحت‌های مختلف تربیتی و دوری از تک‌بعدی بودن دانش‌آموزان یعنی تمرکز بیش از حد بر نمره و ارج نهادن افراطی به آنانی که درسخوان‌تر از دیگرانند. به نظر می‌رسد جای این بحث درآیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی خالی است و بازهم این نمرات دانش‌آموزان است که حرف اول را درانتخاب رشته می‌زند .

اما آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی یک حسن مهم دارد و آن جلوگیری از جابه‌جایی دانش‌آموزان است به این نحو که وقتی آنها می‌دانند دوره دوم متوسطه قرار است در چه رشته‌ای درس بخوانند، از ابتدای سال تحصیلی مدرسه خود را انتخاب می‌کنند و سرگردان نمی‌شوند در حالی که درسیستم قبل پس از یک سال تحصیل در یک مدرسه به علت انتخاب رشته، گروهی از دانش‌آموزان مجبور به کوچ به مدرسه‌ای دیگر می‌شدند؛ این حسنی است که محمد الهی، کارشناس آموزش و پرورش ترجیح می‌دهد آن را ناگفته نگذارد.

اوضاع کاردانشی‌ها بهتر می‌شود؟

فرم‌های جدید هدایت تحصیلی قرار است بعد از امتحانات خرداد میان دانش‌آموزان توزیع شود و هر چک و چانه‌ای که درباره رشته‌های انتخابی وجود دارد، قبل از آغاز سال تحصیلی زده شود. این وضع برای دانش‌آموزانی که خرداد قبول می‌شوند مطلوب است، اما اوضاع دانش‌آموزانی که به هر دلیل به امتحانات شهریور کشیده می‌شوند کمی پیچیده است. نگرانی از ناحیه انتخاب رشته‌های اجباری آب می‌خورد، از این که قبول شده‌های خرداد ظرفیت رشته‌های مختلف مدارس گوناگون را پر کنند و قبول شده‌های شهریور ناچار به سمت هر رشته‌ای که پیش آید، رهنمون می‌شوند. این مشکل سال‌هاست وجود دارد و باور غلط ورود درس‌نخوان‌ها به رشته‌های انسانی و کاردانش مدت‌هاست به جامعه ما ضربه می‌زند.

حتی به نظر می‌رسد آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی، رشته‌های فنی را برای درس‌نخوان‌ها کنار گذاشته؛ این را می‌شود از ایستادن کف معدل برای ورود به رشته‌های کاردانش روی عدد 12 تشخیص داد. به دلیل وجود این نشانه‌ها در آیین‌نامه است که سحرخیز معتقد است، هنوز گرایش آموزش و پرورش به سمت رشته‌های ریاضی و تجربی است، ‌نه پر و بال دادن به رشته‌های انسانی و مهارتی؛ او می‌گوید سال‌ها برخی مدیران وقتی فشار ثبت‌نام زیاد می‌شد با چشم بسته دانش‌آموزان را در رشته‌های انسانی و کاردانش ثبت‌نام کردند.

حالا این بیم از بین نرفته است درحالی که مصطفی آذرکیش، مدیرکل دفتر کاردانش‌آموزش و پـــرورش درگفت‌وگو با ما بیم و تردیدها دراین بخش را چندان باور ندارد. او می‌گوید آیین‌نامه جدید، لطمه‌ای به جایگاه رشته‌های مهارتی نزده و اگر اعلام کرده کف معدل برای ورود به این رشته‌ها 12 است یا نمره حداقلی برای درسی مثل ریاضی برای آن قائل شده، نه به دلیل سطح پایین بودن این رشته‌ها که به دلیل نیاز کمتر دانش‌آموزان رشته‌های مهارتی به درسی همچون ریاضی است. این استدلال را البته نمی‌توان براحتی قبول کرد چون برخی رشته‌های کاردانش نیاز مبرم به درس ریاضی دارند؛ مثل الکترونیک و نقشه‌کشی، برخی رشته‌ها نیز نیازشان به تسلط در دروسی مثل ادبیات فارسی و زبان انگلیسی جدی است،‌ همچون رشته‌های سینما یا کامپیوتر.

بنابراین به نظر می‌رسد آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی باید نگاه‌های غلطی را که غیرمنصفانه رشته‌های تحصیلی را ارزشگذاری می‌کند، اصلاح کند. البته به گفته آذرکیش چه بخواهیم و چه نخواهیم در میان دانش‌آموزان،‌ کسانی هستند که ازنظر سطح دانش،‌ پایین و از لحاظ مهارتی توانمند هستند که برای پاسخ به نیاز این عده باید رشته‌های فنی وجود داشته باشد که البته جا انداختن این مفهوم به عهده سیستم آموزشی است، هم در کلام و هم در عمل، آن هم نه فقط درباره رشته‌های مهارتی که دربــــاره رشتـــه علوم انسانـی که ناعادلانه انگ بی‌ارزشی خورده‌اند.

باید این مفهوم در جامعه جا بیفتد که همه رشته‌های تحصیلی بنا‌بر نیاز جامعه بشری به وجود آمده‌اند و باید مثل تکه‌های پازل سرجایشان نشانده شوند تا منشأ اثر باشند؛ نشاندن آدم‌های درست در درست‌ترین جایگاه، کاری است که از آیین‌نامه هدایت تحصیلی انتظار می‌رود.

مریم خباز